इह खल्वनादेरज्ञानात्परात्मनोरेकत्वाध्यासेन पुद्गलकर्मविपाकदशाभ्यां मन्दतीव्रस्वादाभ्याम- चलितविज्ञानघनैकस्वादस्याप्यात्मनः स्वादं भिन्दानः शुभमशुभं वा यो यं भावमज्ञानरूपमात्मा करोति स आत्मा तदा तन्मयत्वेन तस्य भावस्य व्यापकत्वाद्भवति कर्ता, स भावोऽपि च तदा तन्मयत्वेन तस्यात्मनो व्याप्यत्वाद्भवति कर्म; स एव चात्मा तदा तन्मयत्वेन तस्य भावस्य भावकत्वाद्भवत्यनुभविता, स भावोऽपि च तदा तन्मयत्वेन तस्यात्मनो भाव्यत्वाद्भवत्यनुभाव्यः । एवमज्ञानी चापि परभावस्य न कर्ता स्यात् ।
gAthArtha — [ आत्मा ] AtmA [ यं ] je [ शुभम् अशुभम् ] shubh ke ashubh [ भावं ] (potAnA) bhAvane [ करोति ] kare chhe [ तस्य ] te bhAvano [ सः ] te [ खलु ] kharekhar [ कर्ता ] kartA thAy chhe, [ तत् ] te (bhAv) [ तस्य ] tenun [ कर्म ] karma [ भवति ] thAy chhe [ सः आत्मा तु ] ane te AtmA [ तस्य ] teno (te bhAvarUp karmano) [ वेदकः ] bhoktA thAy chhe.
TIkA — potAno achalit vignAnaghanarUp ek svAd hovA chhatAn paN A lokamAn je A AtmA anAdi kALanA agnAnane lIdhe paranA ane potAnA ekapaNAnA adhyAsathI mand ane tIvra svAdavALI pudgalakarmanA vipAkanI be dashAo vaDe potAnA (vignAnaghanarUp) svAdane bhedato thako agnAnarUp shubh ke ashubh bhAvane kare chhe, te AtmA te vakhate tanmayapaNe te bhAvano vyApak hovAthI teno kartA thAy chhe ane te bhAv paN te vakhate tanmayapaNe te AtmAnun vyApya hovAthI tenun karma thAy chhe; vaLI te ja AtmA te vakhate tanmayapaNe te bhAvano bhAvak hovAthI teno anubhavanAr (arthAt bhoktA) thAy chhe ane te bhAv paN te vakhate tanmayapaNe te AtmAnun bhAvya hovAthI tenun anubhAvya (arthAt bhogya) thAy chhe. A rIte agnAnI paN parabhAvano kartA nathI.
bhAvArtha — pudgalakarmano uday thatAn, gnAnI tene jANe ja chhe arthAt gnAnano ja kartA thAy chhe ane agnAnI agnAnane lIdhe karmodayanA nimitte thatA potAnA agnAnarUp shubhAshubh bhAvono kartA thAy chhe. A rIte gnAnI potAnA gnAnarUp bhAvano kartA chhe ane agnAnI potAnA agnAnarUp bhAvano kartA chhe; parabhAvano kartA to gnAnI ke agnAnI koI nathI.
184