Samaysar-Hindi (English transliteration). Kalash: 153-162 ; Gatha: 228-236.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 20 of 34

 

Page 348 of 642
PDF/HTML Page 381 of 675
single page version

yathA puna sa ev puruSho vRuttinimittan na sevate rAjAnam .
tatsopi na dadAti rAjA vividhAn bhogAn sukhotpAdakAn ..226..
evamev samyagdraShTi viShayArthan sevate na karmaraja .
tattanna dadAti karma vividhAn bhogAn sukhotpAdakAn ..227..

yathA kashchitpuruSha phalArthan rAjAnan sevate tata sa rAjA tasya phalan dadAti, tathA jIva phalArthan karma sevate tatastatkarma tasya phalan dadAti . yathA cha sa ev puruSh phalArthan rAjAnan na sevate tata sa rAjA tasya phalan na dadAti, tathA samyagdraShTi phalArthan karma na sevate tatastatkarma tasya phalan na dadAtIti tAtparyam . rAjA api ] vah rAjA bhI use [sukhotpAdakAn ] sukh utpanna ka ranevAle [vividhAn ] anek prakArake [bhogAn ] bhog [dadAti ] detA hai, [evam ev ] isIprakAr [jIvapuruSha ] jIvapuruSh [sukhanimittam ] sukhake lie [karmaraja ] ka rmarajakI [sevate ] sevA karatA hai [tad ] to [tat karma api ] vah ka rma bhI use [sukhotpAdakAn ] sukh utpanna ka ranevAle [vividhAn ] anek prakArake [bhogAn ] bhog [dadAti ] detA hai

.

[puna ] aur [yathA ] jaise [sa ev puruSha ] vahI puruSh [vRuttinimittan ] AjIvikAke liye [rAjAnam ] rAjAkI [na sevate ] sevA nahIn karatA [tad ] to [sa rAjA api ] vah rAjA bhI usee [sukhotpAdakAn ] sukh utpanna ka ranevAle [vividhAn ] anek prakArake [bhogAn ] bhog [na dadAti ] nahIn detA, [evam ev ] isIprakAr [samyagdRu+ShTi ] samyagdRuShTi [viShayArthan ] viShayake liye [karmaraja ] ka rmarajakI [na sevate ] sevA nahIn karatA, [tad ] isaliye [tat karma ] vah ka rma bhI use [sukhotpAdakAn ] sukh utpanna ka ranevAle [vividhAn ] anek prakArake [bhogAn ] bhog [na dadAti ] nahIn detA

.

TIkA :jaise koI puruSh phalake liye rAjAkI sevA karatA hai to vah rAjA use phal detA hai, isIprakAr jIv phalake liye karmakI sevA karatA hai to vah karma use phal detA hai . aur jaise vahI puruSh phalake liye rAjAkI sevA nahIn karatA, to vah rAjA use phal nahIn detA, isI prakAr samyagdRuShTi phalake liye karmakI sevA nahIn karatA, isaliye vah karma use phal nahIn detA . yah tAtparya hai .

bhAvArtha :yahAn ek Ashay to isaprakAr hai :agnAnI viShayasukhake liye arthAt ranjit pariNAmake lie udayagat karmakI sevA karatA hai, isaliye vah karma use (vartamAnamen) ranjit pariNAm detA hai . gnAnI viShayasukhake lie arthAt ranjit pariNAmake lie udayAgat karmakI sevA nahIn karatA, isalie vah karma use ranjit pariNAm utpan nahIn karatA .


Page 349 of 642
PDF/HTML Page 382 of 675
single page version

(shArdUlavikrIDit)
tyaktan yen phalan sa karma kurute neti pratImo vayan
kintvasyApi kutopi kinchidapi tatkarmAvashenApatet
.
tasminnApatite tvakampaparamagnAnasvabhAve sthito
gnAnI kin kuruteth kin na kurute karmeti jAnAti ka
..153..

dUsarA Ashay isaprakAr hai :agnAnI sukh (rAgAdipariNAm) utpanna karanevAle AgAmI bhogonkI abhilAShAse vrat, tap, ityAdi shubh karma karatA hai, isaliye vah karma use rAgAdipariNAm utpanna karanevAle AgAmI bhogonko detA hai . gnAnIke sambandhamen isase viparIt samajhanA chAhie . isaprakAr agnAnI phalakI vAnchhAse karma karatA hai, isalie vah phalako pAtA hai aur gnAnI phalakI vAnchhA binA hI karma karatA hai, isalie vah phalako prApta nahIn karatA ..224 se 227..

ab, ‘‘jise phalakI vAnchhA nahIn hai vah karma kyon kare ?’’ is AshankAko dUr karaneke lie kAvya kahate hain :

shlokArtha :[yen phalan tyaktan sa karma kurute iti vayan na pratIma ] jisane ka rmakA phal chhoD diyA hai vah ka rma ka ratA hai aisI pratIti to ham nahIn ka ra sak te . [kintu ] kintu vahAn itanA visheSh hai ki[asya api kuta api kinchit api tat karma avashen Apatet ] use (gnAnIko) bhI kisI kAraNase koI aisA ka rma avashatAsee (usake vash binA) A paDatA hai . [tasmin Apatite tu ] usake A paDane par bhI, [akampa-param-gnAnasvabhAve sthita gnAnI ] jo akan pa paramagnAnasvabhAvamen sthit hai aisA gnAnI [karma ] ka rma [kin kurute ath kin na kurute ] ka ratA hai yA nahIn [iti ka jAnAti ] yah kaun jAnatA hai ?

bhAvArtha :gnAnIke paravashatAse karma A paDatA hai to bhI vah gnAnase chalAyamAn nahIn hotA . isaliye gnAnase achalAyamAn vah gnAnI karma karatA hai yA nahIn yah kaun jAnatA hai ? gnAnIkI bAt gnAnI hI jAnatA hai . gnAnIke pariNAmonko jAnanekI sAmarthya agnAnIkI nahIn hai .

avirat samyagdRuShTise lekar U parake sabhI gnAnI hI samajhanA chAhie . unamense, avirat samyagdRuShTi, deshavirat samyagdRuShTi aur AhAravihAr karanevAle muniyonke bAhyakriyAkarma hote hain, tathApi gnAnasvabhAvase achalit honeke kAraN nishchayase ve, bAhyakriyAkarmake kartA nahIn hain, gnAnake hI kartA hain . antarangga mithyAtvake abhAvase tathA yathAsambhav kaShAyake abhAvase unake pariNAm ujjval hain . us ujjvalatAko gnAnI hI jAnate hain, mithyAdRuShTi us ujjvalatAko nahIn jAnate .


Page 350 of 642
PDF/HTML Page 383 of 675
single page version

(shArdUlavikrIDit)
samyagdraShTay ev sAhasamidan kartun kShamante paran
yadvajrepi patatyamI bhayachalattrailokyamuktAdhvani .
sarvAmev nisarganirbhayatayA shankAn vihAy svayam
jAnanta svamavadhyabodhavapuShan bodhAchchyavante na hi
..154..
sammAddiTThI jIvA NissankA honti NibbhayA teN .
sattabhayavippamukkA jamhA tamhA du NissankA ..228..
mithyAdRuShTi to bahirAtmA hain, ve bAharase hI bhalA-burA mAnate hain; antarAtmAkI gatiko bahirAtmA
kyA jAne ?
.153.
ab, isI arthakA samarthak aur AgAmI gAthAkA sUchak kAvya kahate hain :

shlokArtha :[yat bhay-chalat-trailokya-mukta-adhvani vajre patati api ] jisake bhayase chalAyamAn hote huvekhalabalAte huvetInon lok apanee mArgako chhoD dete hain aisA vajrapAt hone par bhI, [amI ] ye samyagdRuShTi jIv, [nisarga-nirbhayatayA ] svabhAvata nirbhay honesee, [sarvAm ev shankAn vihAy ] samasta shankAko chhoDakar, [svayam svam avadhya-bodh-vapuShan jAnanta ] svayam apaneko (AtmAko) jisakA gnAnarUp sharIr avadhya hai aisA jAnate hue, [bodhAt chyavante na hi ] gnAnase chyut nahIn hote . [idan paran sAhasam samyagdRuShTaya ev ka rtun kShamante ] aisA param sAhas ka raneke liye mAtra samyagdRuShTi hI samartha hain .

bhAvArtha :samyagdRuShTi jIv nishankitaguNayukta hote hain, isaliye chAhe jaise shubhAshubh karmodayake samay bhI ve gnAnarUp hI pariNamit hote hain . jisake bhayase tInon lokake jIv kAmp uThate hainchalAyamAn ho uThate hain aur apanA mArga chhoD dete hain aisA vajrapAt hone par bhI samyagdRuShTi jIv apane svarUpako gnAnasharIrI mAnatA huA gnAnase chalAyamAn nahIn hotA . use aisI shankA nahIn hotI ki is vajrapAtase merA nAsh ho jAyegA; yadi paryAyakA vinAsh ho to ThIk hI hai, kyonki usakA to vinashvar svabhAv hI hai .154.

ab is arthako gAthA dvArA kahate hain :
samyakti jIv hote nishankit isahi se nirbhay rahen .
hain saptabhayapravimukta ve, isahIse ve nishank hain ..228..

Page 351 of 642
PDF/HTML Page 384 of 675
single page version

samyagdraShTayo jIvA nishshankA bhavanti nirbhayAsten .
saptabhayavipramuktA yasmAttasmAttu nishshankA ..228..

yen nityamev samyagdraShTaya sakalakarmaphalanirabhilAShA santotyantakarmanirapekShatayA vartante, ten nUnamete atyantanishshank dAruNAdhyavasAyA santotyantanirbhayA sambhAvyante .

(shArdUlavikrIDit)
loka shAshvat ek eSh sakalavyakto viviktAtman-
shchillokan svayamev kevalamayan yallokayatyekaka
.
lokoyan na tavAparastadaparastasyAsti tadbhI kuto
nishshank : satatan svayam sa sahajan gnAnan sadA vindati
..155..

gAthArtha :[samyagdRuShTaya jIvA ] samyagdRuShTi jIv [nishshankA bhavanti ] nishank hote hain, [ten ] isaliye [nirbhayA ] nirbhay hote hain; [tu ] aur [yasmAt ] kyonki [saptabhayavipramuktA ] ve sapta bhayonse rahit hote hain, [tasmAt ] isaliye [nishankA ] nishank hote hain (aDol hote hain) .

TIkA :kyonki samyagdRuShTi jIv sadA hI sarva karmonke phalake prati nirabhilASh hote hain, isaliye ve karmake prati atyanta nirapekShatayA vartate hain, isaliye vAstavamen ve atyant nishank dAruN (sudRuDh) nishchayavAle honese atyanta nirbhay hain aisI sambhAvanA kI jAtI hai (arthAt aisA yogyatayA mAnA jAtA hai ) ..228..

ab sAt bhayonke kalasharUp kAvya kahe jAte hain, usamense pahale ihalok aur paralokake bhayonkA ek kAvya kahate hain :

shlokArtha :[eSha ] yah chitsvarUp lok hI [viviktAtmana ] bhinna AtmAkA (parase bhinnarUp pariNamit honevAle AtmAkA) [shAshvata ek : sak la-vyakta : lok : ] shAshvat, ek aur sak lavyakta (sarva kAlamen pragaT) lok hai; [yat ] kyonki [ke valam chit-lokan ] mAtra chitsvarUp lok ko [ayan svayamev ek ka : lok yati ] yah gnAnI AtmA svayamev ekAkI dekhatA haianubhav karatA hai . yah chitsvarUp lok hI terA hai, [tad-apara ] usase bhinna dUsarA koI lok[ayan lok : apara ] yah lok yA paralok [tav na ] terA nahIn hai aisA gnAnI vichAr karatA hai, jAnatA hai, [tasya tad-bhI ku ta asti ] isaliye gnAnIko is lokakA tathA paralok kA bhay ka hAnse ho ? [sa svayam satatan nishshank : sahajan gnAnan sadA


Page 352 of 642
PDF/HTML Page 385 of 675
single page version

(shArdUlavikrIDit)
eShaikaiv hi vedanA yadachalan gnAnan svayam vedyate
nirbhedoditavedyavedakabalAdekan sadAnAkulai
.
naivAnyAgatavedanaiv hi bhavettadbhI kuto gnAnino
nishshank : satatan svayam sa sahajan gnAnan sadA vindati
..156..
vindati ] vah to svayam nirantar nishangka vartatA huA sahaj gnAnakA (apane gnAnasvabhAvakA) sadA
anubhav karatA hai
.

bhAvArtha :‘is bhavamen jIvan paryanta anukUl sAmagrI rahegI yA nahIn ?’ aisI chintA rahanA ihalokakA bhay hai . ‘parabhavamen merA kyA hogA ?’ aisI chintAkA rahanA paralokakA bhay hai . gnAnI jAnatA hai kiyah chaitanya hI merA ek, nitya lok hai jo ki sadAkAl pragaT hai . isake atirikta dUsarA koI lok merA nahIn hai . yah merA chaitanyasvarUp lok kisIke bigADe nahIn bigaDatA . aisA jAnanevAle gnAnIke is lokakA athavA paralokakA bhay kahAnse ho ? kabhI nahIn ho sakatA . vah to apaneko svAbhAvik gnAnarUp hI anubhav karatA hai .155.

ab vedanAbhayakA kAvya kahate hain :

shlokArtha :[nirbhed-udit-vedya-vedak -balAt ] abhedasvarUp vartanevAle vedya -vedak ke balase (vedya aur vedak abhed hI hote hain aisI vastusthitike balase) [yad ekan achalan gnAnan svayam anAku lai sadA vedyate ] ek achal gnAn hI svayam nirAku la puruShonke dvArA (gnAnayonke dvArA) sadA vedanamen AtA hai, [eShA ekA ev hi vedanA ] yah ek hI vedanA (gnAnavedan) gnAnIyonke hai . (AtmA vedak hai aur gnAn vedya hai .) [gnAnina anyA Agat-vedanA ev hi na ev bhavet ] gnAnIke dUsarI koI Agat (pudgalase utpanna) vedanA hotI hI nahIn, [tad-bhI ku ta ] isalie use vedanAkA bhay ka hAnse ho sakatA hai ? [sa svayam satatan nishshank : sahajan gnAnan sadA vindati ] vah to svayam nirantar nishangka vartatA huA sahaj gnAnakA sadA anubhav karatA hai .

bhAvArtha :sukh-dukhako bhoganA vedanA hai . gnAnIke apane ek gnAnamAtra svarUpakA hI upabhog hai . vah pudgalase honevAlI vedanAko vedanA hI nahIn samajhatA . isalie gnAnIke vedanAbhay nahIn hai . vah to sadA nirbhay vartatA huA gnAnakA anubhav karatA hai .156.

ab arakShAbhayakA kAvya kahate hain :

Page 353 of 642
PDF/HTML Page 386 of 675
single page version

(shArdUlavikrIDit)
yatsannAshamupaiti tanna niyatan vyakte ti vastusthiti-
rgnAnan satsvayamev tatkil tatastrAtan kimasyAparai
.
asyAtrANamato na kinchan bhavettadbhI kuto gnAnino
nishshank : satatan svayam sa sahajan gnAnan sadA vindati
..157..
(shArdUlavikrIDit)
svan rUpan kil vastunosti paramA gupti svarUpe na ya-
chchhakta : kopi para praveShTumakRutan gnAnan svarUpan cha nu
.
asyAguptirato na kAchan bhavettadbhI kuto gnAnino
nishshank : satatan svayam sa sahajan gnAnan sadA vindati
..158..

shlokArtha :[yat sat tat nAshan na upaiti iti vastusthiti niyatan vyaktA ] jo sat hai vah naShTa nahIn hotA aisI vastusthiti niyamarUpase pragaT hai . [tat gnAnan kil svayamev sat ] yah gnAn bhI svayamev sat (satsvarUp vastu) hai (isaliye nAshako prApta nahIn hotA), [tata aparai asya trAtan kin ] isaliye parake dvArA usakA rakShaN kaisA ? [ata asya kinchan atrANan na bhavet ] isaprakAr (gnAn nijase hI rakShit hai, isaliye) usakA kinychitmAtra bhI arakShaN nahIn ho sakatA [gnAnina tad-bhI kuta ] isaliye (aisA jAnanevAle) gnAnIko arakShAkA bhay ka hAnse ho sakatA ? [sa svayam satatan nishshanka sahajan gnAnan sadA vindati ] vah to svayam nirantar nishank vartatA huA sahaj gnAnakA sadA anubhav karatA hai

.

bhAvArtha :sattAsvarUp vastukA kabhI nAsh nahIn hotA . gnAn bhI svayam sattAsvarUp vastu hai; isalie vah aisA nahIn hai ki jisakI dUsaronke dvArA rakShA kI jAye to rahe, anyathA naShTa ho jAye . gnAnI aisA jAnatA hai, isaliye use arakShAkA bhay nahIn hotA; vah to nishank vartatA huA svayam apane svAbhAvik gnAnakA sadA anubhav karatA hai .157.

ab aguptibhayakA kAvya kahate hain :

shlokArtha :[kil svan rUpan vastuna paramA gupti asti ] vAstavamen vastukA sva-rUp hI (nij rUp hI) vastukI param ‘gupti’ hai, [yat svarUpe ka api para praveShTum na shakta : ] kyonki svarUpamen koI dUsarA pravesh nahIn kar sakatA; [cha ] aur [akRutan gnAnan nu svarUpan ] akRu ta gnAn (jo kisIke dvArA nahIn kiyA gayA hai aisA svAbhAvik gnAn) puruShakA arthAt AtmAkA svarUp hai; (isaliye gnAn AtmAkI param gupti hai .) [ata asya na kAchan agupti bhavet ]

45

Page 354 of 642
PDF/HTML Page 387 of 675
single page version

(shArdUlavikrIDit)
prANochchhedamudAharanti maraNan prANA kilAsyAtmano
gnAnan tatsvayamev shAshvatatayA nochchhidyate jAtuchit
.
tasyAto maraNan na kinchan bhavettadbhI kuto gnAnino
nishshank satatan svayam sa sahajan gnAnan sadA vindati
..159..
isaliye AtmAkI kinchitmAtra bhI aguptatA na honese [gnAnina tad-bhI kuta ] gnAnIko aguptikA
bhay ka hAnse ho sakatA hai ? [sa svayam satatan nishshanka sahajan gnAnan sadA vindati ] vah to svayam
nirantar nishank vartatA huA sahaj gnAnakA sadA anubhav karatA hai
.

bhAvArtha :‘gupti’ arthAt jisamen koI chor ityAdi pravesh na kar sake aisA kilA, bhonyarA (talaghar) ityAdi; usamen prANI nirbhayatAse nivAs kar sakatA hai . aisA gupta pradesh na ho aur khulA sthAn ho to usamen rahanevAle prANIko aguptatAke kAraN bhay rahatA hai . gnAnI jAnatA hai kivastuke nij svarUpamen koI dUsarA pravesh nahIn kar sakatA, isaliye vastukA svarUp hI vastukI param gupti arthAt abhedya kilA hai . puruShakA arthAt AtmAkA svarUp gnAn hai; us gnAnasvarUpamen rahA huA AtmA gupta hai, kyonki gnAnasvarUpamen dUsarA koI pravesh nahIn kar sakatA . aisA jAnanevAle gnAnIko aguptatAkA bhay kahAnse ho sakatA hai ? vah to nishank vartatA huA apane svAbhAvik gnAnasvarUpakA nirantar anubhav karatA hai .158.

ab maraNabhayakA kAvya kahate hain :

shlokArtha :[prANochchhedam maraNan udAharanti ] prANonke nAshako (log) maraN ka hate hain . [asya Atmana prANA kil gnAnan ] nishchayase AtmAke prAN to gnAn hai . [tat svayamev shAshvatatayA jAtuchit na uchchhidyate ] vah (gnAn) svayamev shAshvat honese usakA ka dApi nAsh nahIn hotA; [ata tasya maraNan kinchan na bhavet ] isaliye AtmAkA maraN kinychitmAtra bhI nahIn hotA . [gnAnina tad- bhI kuta ] ata (aisA jAnanevAle) gnAnIko maraNakA bhay ka hAnse ho sakatA hai ? [sa svayam satatan nishshank : sahajan gnAnan sadA vindati ] vah to svayam nirantar nishank vartatA huA sahaj gnAnakA sadA anubhav karatA hai .

bhAvArtha :indriyAdi prANonke nAsh honeko log maraN kahate hain . kintu paramArthata AtmAke indriyAdik prAN nahIn hain, usake to gnAn prAN hain . gnAn avinAshI haiusakA nAsh nahIn hotA; ata AtmAko maraN nahIn hai . gnAnI aisA jAnatA hai, isaliye use maraNakA bhay nahIn hai; vah to nishank vartatA huA apane gnAnasvarUpakA nirantar anubhav karatA hai .159.


Page 355 of 642
PDF/HTML Page 388 of 675
single page version

(shArdUlavikrIDit)
ekan gnAnamanAdyanantamachalan siddhan kilaitatsvato
yAvattAvadidan sadaiv hi bhavennAtra dvitIyodaya
.
tannAkasmikamatra kinchan bhavettadbhI kuto gnAnino
nishshank : satatan svayam sa sahajan gnAnan sadA vindati
..160..
ab AkasmikabhayakA kAvya kahate hain :

shlokArtha :[etat svata siddhan gnAnam kil ekan ] yah svatasiddha gnAn ek hai, [anAdi ] anAdi hai, [anantam ] ananta hai, [achalan ] achal hai . [idan yAvat tAvat sadA ev hi bhavet ] vah jab tak hai tab tak sadA hI vahI hai, [atra dvitIyodaya na ] usamen dUsarekA uday nahIn hai . [tat ] isaliye [atra Akasmikam kinchan na bhavet ] is gnAnamen Ak smik kuchh bhI nahIn hotA . [gnAnina tad-bhI kuta ] aisA jAnanevAle gnAnIko ak smAtkA bhay ka hAnse ho sakatA hai ? [sa svayam satatan nishshanka sahajan gnAnan sadA vindati ] vah to svayam nirantar nishank vartatA huA sahaj gnAnakA sadA anubhav karatA hai .

bhAvArtha :‘yadi kuchh anirdhArit aniShTa ekAek utpanna hogA to ?’ aisA bhay rahanA Akasmikabhay hai . gnAnI jAnatA hai kiAtmAkA gnAn svatasiddha, anAdi, anant, achal, ek hai . usamen dUsarA kuchh utpanna nahIn ho sakatA; isaliye usamen kuchh bhI anirdhArit kahAnse hogA arthAt akasmAt kahAnse hogA ? aisA jAnanevAle gnAnIko Akasmik bhay nahIn hotA, vah to nishank vartatA huA apane gnAnabhAvakA nirantar anubhav karatA hai .

isaprakAr gnAnIko sAt bhay nahIn hote .
prashna :aviratasamyagdRuShTi Adiko bhI gnAnI kahA hai aur unake bhayaprakRitikA uday

hotA hai tathA usake nimittase unake bhay hotA huA bhI dekhA jAtA hai; tab phi ra gnAnI nirbhay kaise hai ?

samAdhAn :bhayaprakRitike udayake nimittase gnAnIko bhay utpanna hotA hai . aur antarAyake prabal udayase nirbal honeke kAraN us bhayakI vedanAko sahan na kar sakanese gnAnI us bhayakA ilAj bhI karatA hai . parantu use aisA bhay nahIn hotA ki jisase jIv svarUpake gnAnashraddhAnase chyut ho jAye . aur jo bhay utpanna hotA hai vah mohakarmakI bhay nAmak prakRitikA doSh hai; gnAnI svayam usakA svAmI hokar kartA nahIn hotA, gnAtA hI rahatA hai . isaliye gnAnIke bhay nahIn hai .160.


Page 356 of 642
PDF/HTML Page 389 of 675
single page version

(mandAkrAntA)
TankotkIrNasvarasanichitagnAnasarvasvabhAja 0
samyagdRuShTeryadih sakalan ghnanti lakShmANi karma
.
tattasyAsminpunarapi manAkkarmaNo nAsti bandha
pUrvopAttan tadanubhavato nishchitan nirjarraiv
..161..

jo chattAri vi pAe chhindadi te kammabandhamohakare . so Nissanko chedA sammAdiTThI muNedavvo ..229..

ab AgekI (samyagdRuShTike nishankit Adi chihnon sambandhI) gAthAonkA sUchak kAvya kahate hain :

shlokArtha :[TankotkIrNa-svaras-nichit-gnAn-sarvasva-bhAja samyagdRuShTe ] TankotkIrNa nijarasase paripUrNa gnAnake sarvasvako bhoganevAle samyagdRuShTike [yad ih lakShmANi ] jo nishanki ta Adi chihna hain ve [sakalan karma ] samasta ka rmonko [ghnanti ] naShTa karate hain; [tat ] isaliye, [asmin ] ka rmakA uday vartatA hone par bhI, [tasya ] samyagdRuShTiko [puna ] puna [karmaNa bandha ] ka rmakA bandha [manAk api ] kinychitmAtra bhI [nAsti ] nahIn hotA, [pUrvopAttan ] parantu jo ka rma pahale bandhA thA [tad-anubhavata ] usake udayako bhogane par usako [nishchitan ] niyamase [nirjarA ev ] us ka rmakI nirjarA hI hotI hai

.

bhAvArtha :samyagdRuShTi pahale bandhI huI bhay Adi prakRitiyonke udayako bhogatA hai tathApi 1nishankit Adi guNonke vidyamAn honese +2shankAdikRut (shankAdike nimittase honevAlA) bandha nahIn hotA, kintu pUrvakarmakI nirjarA hI hotI hai .161.

ab is kathanako gAthAon dvArA kahate hain, usamense pahale nishankit angakI (athavA nishankit guNakIchihnakI ) gAthA isaprakAr hai :

jo karmabandhanamohakarttA, pAd chAron chhedatA .
chinmUrti vo shangkArahit, samyaktvadRuShTI jAnanA ..229..
1 nishankit=sandeh athavA bhay rahit .2 +shankA=sandeh; kalpit bhay .

Page 357 of 642
PDF/HTML Page 390 of 675
single page version

yashchaturopi pAdAn chhinatti tAn karmabandhamohakarAn .
sa nishshangkashchetayitA samyagdraShTirgnAtavya ..229..

yato hi samyagdraShTi TankotkIrNaikagnAyakabhAvamayatven karmabandhashankAkaramithyAtvAdi- bhAvAbhAvAnnishshank :, tatosya shankAkRuto nAsti bandha, kintu nirjarraiv .

jo du Na karedi kankhan kammaphalesu tah savvadhammesu .
so Nikkankho chedA sammAdiTThI muNedavvo ..230..
yastu na karoti kAnkShAn karmaphaleShu tathA sarvadharmeShu .
sa niShkAnkShashchetayitA samyagdraShTirgnAtavya ..230..

gAthArtha :[ya chetayitA ] jo 1chetayitA, [karmabandhamohakarAn ] ka rmabandh sambandhI moh ka ranevAle (arthAt jIv nishchayata ka rmake dvArA bandhA huA hai aisA bhram ka ranevAle) [tAn chatura api pAdAn ] mithyAtvAdi bhAvarUp chAron pAdonko [chhinatti ] chhedatA hai, [sa ] usako [nishshank : ] nishank [samyagdRuShTi ] samyagdRuShTi [gnAtavya ] jAnanA chAhiye .

TIkA :kyonki samyagdRuShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayatAke kAraN karmabandha sambandhI shankA karanevAle (arthAt jIv nishchayata karmase bandhA huA hai aisA sandeh athavA bhay karanevAle) mithyAtvAdi bhAvonkA (usako) abhAv honese, nishank hai isaliye use shankAkRut bandha nahIn, kintu nirjarA hI hai .

bhAvArtha :samyagdRuShTiko jis karmakA uday AtA hai usakA vah, svAmitvake abhAvake kAraN, kartA nahIn hotA . isaliye bhayaprakRitikA uday Ane par bhI samyagdRuShTi jIv nishank rahatA hai, svarUpase chyut nahIn hotA . aisA honese use shankAkRut bandha nahIn hotA, karma ras dekar khir jAte hain ..229..

ab nikAnkShit guNakI gAthA kahate hain :
jo karmaphal aru sarva dharmonkI na kAnkShA dhAratA .
chinmUrti vo kAnkShArahit, samyagdRuShTI jAnanA ..230..

gAthArtha :[ya chetayitA ] jo chetayitA [karmaphaleShu ] ka rmonke phalonke prati [tathA ] 1 chetayitA=chetanevAlA; jAnanedekhanevAlA; AtmA .


Page 358 of 642
PDF/HTML Page 391 of 675
single page version

yato hi samyagdRuShTi TankotkIrNaikagnAyakabhAvamayatven sarveShvapi karmaphaleShu sarveShu vastudharmeShu cha kAnkShAbhAvAnniShkAnkSha, tatosya kAnkShAkRuto nAsti bandha, kintu nirjarraiv .

jo Na karedi dugunchhan chedA savvesimev dhammANan .
so khalu Nivvidigichchho sammAdiTThI muNedavvo ..231..
yo na karoti jugupsAn chetayitA sarveShAmev dharmANAm .
sa khalu nirvichikitsa samyagdRuShTirgnAtavya ..231..

yato hi samyagdRuShTi TankotkIrNaikagnAyakabhAvamayatven sarveShvapi vastudharmeShu jugupsA- tathA [sarvadharmeShu ] sarva dharmonke prati [kAnkShAn ] kAnkShA [na tu karoti ] nahIn karatA [sa ] usako [niShkAnkSha samyagdRuShTi ] niShkAnkSha samyagdRuShTi [gnAtavya ] jAnanA chAhiye .

TIkA :kyonki samyagdRuShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayatAke kAraN sabhI karmaphalonke prati tathA samasta vastudharmonke prati kAnkShAkA (use) abhAv honese, niShkAnkSha (nirvAnchhak) hai, isaliye use kAnkShAkRut bandha nahIn, kintu nirjarA hI hai .

bhAvArtha :samyagdRuShTiko samasta karmaphalonkI vAnchhA nahIn hotI; tathA use sarva dharmonkI vAnchhA nahIn hotI, arthAt suvarNatva, pAShANatva ityAdi tathA nindA, prashansA Adike vachan ityAdik vastudharmonkI arthAt pudgalasvabhAvonkI use vAnchhA nahIn haiusake prati samabhAv hai, athavA anyamatAvalambiyonke dvArA mAne gaye anek prakArake sarvathA ekAntapakShI vyavahAradharmonkI use vAnchhA nahIn haiun dharmonkA Adar nahIn hai . isaprakAr samyagdRuShTi vAnchhArahit hotA hai, isaliye use vAnchhAse honevAlA bandha nahIn hotA . vartamAn vedanA sahI nahIn jAtI, isaliye use miTAneke upachArakI vAnchhA samyagdRuShTiko chAritramohake udayake kAraN hotI hai, kintu vah us vAnchhAkA kartA svayam nahIn hotA, karmoday samajhakar usakA gnAtA hI rahatA hai; isaliye use vAnchhAkRut bandha nahIn hotA ..230..

ab nirvichikitsA guNakI gAthA kahate hain :
sab vastudharmaviShain jugupsAbhAv jo nahin dhAratA .
chinmUrti nirvichikitsa vah, saddRuShTi nishchay jAnanA ..231..

gAthArtha :[ya chetayitA ] jo chetayitA [sarveShAm ev ] sabhI [dharmANAm ] dharmon (vastuke svabhAvon)ke prati [jugupsAn ] jugupsA (glAni) [na karoti ] nahIn karatA [sa ] usako [khalu ] nishchayase [nirvichikitsa ] nirvichikitsa (vichikitsAdoShase rahit) [samyagdRuShTi ]


Page 359 of 642
PDF/HTML Page 392 of 675
single page version

bhAvAnnirvichikitsa, tatosya vichikitsAkRuto nAsti bandha, kintu nirjarraiv .

jo havadi asammUDho chedA saddiTThi savvabhAvesu .
so khalu amUDhadiTThI sammAdiTThI muNedavvo ..232..
yo bhavati asammUDha chetayitA saddRuShTi sarvabhAveShu .
sa khalu amUDhdraShTi samyagdraShTirgnAtavya ..232..

yato hi samyagdraShTi TankotkIrNaikagnAyakabhAvamayatven sarveShvapi bhAveShu mohAbhAvAdamUDhdraShTi, tatosya mUDhdraShTikRuto nAsti bandha, kintu nirjarraiv . samyagdRuShTi [gnAtavya ] jAnanA chAhiye .

TIkA :kyonki samyagdRuShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayatAke kAraN sabhI vastudharmonke prati jugupsAkA (use) abhAv honese, nirvichikitsa (jugupsArahitglAnirahit) hai, isaliye use vichikitsAkRut bandha nahIn, kintu nirjarA hI hai .

bhAvArtha :samyagdRuShTi vastuke dharmonke prati (arthAt kShudhA, tRuShA, shIt, uShNa Adi bhAvonke prati tathA viShTA Adi malin dravyonke prati) jugupsA nahIn karatA . yadyapi usake jugupsA nAmak karmaprakRitikA uday AtA hai tathApi vah svayam usakA kartA nahIn hotA, isaliye use jugupsAkRut bandha nahIn hotA, parantu prakRiti ras dekar khir jAtI hai, isaliye nirjarA hI hotI hai ..231..

ab amUDhadRuShTi angakI gAthA kahate hain :
sammUDh nahin sab bhAvamen jo,satyadRuShTI dhAratA .
vah mUDhadRuShTivihIn samyagdRuShTi nishchay jAnanA ..232..

gAthArtha :[ya chetayitA ] jo chetayitA [sarvabhAveShu ] samasta bhAvommen [asammUDha ] amUDh hai[saddRuShTi ] yathArtha dRuShTivAlA [bhavati ] hai, [sa ] usako [khalu ] nishchayase [amUDh+ShTi ] amUDhadRuShTi [samyagdaRuShTi ] samyagdRuShTi [gnAtavya ] jAnanA chAhiye .

TIkA :kyonki samyagdRuShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayatAke kAraN sabhI bhAvommen mohakA (use) abhAv honese amUDhadRuShTi hai, isaliye use mUDhadRuShTikRut bandha nahIn, kintu nirjarA hI hai .

bhAvArtha :samyagdRuShTi samasta padArthonke svarUpako yathArtha jAnatA hai; use rAgadveShamohakA abhAv honese kisI bhI padArtha par usakI ayathArtha dRuShTi nahIn paDatI . chAritramohake udayase


Page 360 of 642
PDF/HTML Page 393 of 675
single page version

jo siddhabhattijutto uvagUhaNago du savvadhammANan .
so uvagUhaNakArI sammAdiTThI muNedavvo ..233..
ya siddhabhakti yukta : upagUhanakastu sarvadharmANAm .
sa upagUhanakArI samyagdraShTirgnAtavya ..233..

yato hi samyagdraShTi TankotkIrNaikagnAyakabhAvamayatven samastAtmashaktInAmupabRunhaNAdup- bRunhaka, tatosya jIvashakti daurbalyakRuto nAsti bandha, kintu nirjarraiv . iShTAniShTa bhAv utpanna hon tathApi use udayakI balavattA jAnakar vah un bhAvonkA svayam kartA nahIn hotA, isalie use mUDhadRuShTikRut bandha nahIn hotA, parantu prakRiti ras dekar khir jAtI hai, isalie nirjarA hI hotI hai ..232..

ab upagUhan guNakI gAthA kahate hain :
jo siddhabhaktIsahit hai, gopan kare sab dharmakA .
chinmUrti vah upaguhanakar samyaktadRuShTI jAnanA ..233..

gAthArtha :[ya ] jo (chetayitA) [siddhabhakti yukta : ] siddhakI (shuddhAtmAkI) bhaktise yukta hai [tu ] aur [sarvadharmANAm upagUhanaka ] par vastuke sarva dharmonko gopanevAlA hai (arthAt rAgAdi parabhAvommen yukta nahIn hotA) [sa ] usako [upagUhanakArI ] upagUhan karanevAlA [samyagdRuShTi ] samyagdRuShTi [gnAtavya ] jAnanA chAhiye .

TIkA :kyonki samyagdRuShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayatAke kAraN samasta AtmashaktiyonkI vRuddhi karatA hai isaliye, upabRunhak arthAt Atmashakti baDhAnevAlA hai, isaliye use jIvakI shaktikI durbalatAse (mandatAse) honevAle bandha nahIn, kintu nirjarA hI hai .

bhAvArtha :samyagdRuShTi upagUhanaguNayukta hai . upagUhanakA artha chhipAnA hai . yahAn nishchayanayako pradhAn karake kahA hai ki samyagdRuShTine apanA upayog siddhabhaktimen lagAyA huA hai, aur jahAn upayog siddhabhaktimen lagAyA vahAn anya dharmon par dRuShTi hI nahIn rahI, isaliye vah samasta anya dharmonkA gopanevAlA aur AtmashaktikA baDhAnevAlA hai .

is guNakA dUsarA nAm ‘upabRunhaN’ bhI hai . upabRunhaNakA artha hai baDhAnA . samyagdRuShTine apanA upayog siddhake svarUpamen lagAyA hai, isaliye usake AtmAkI samasta shaktiyAn baDhatI hainAtmA


Page 361 of 642
PDF/HTML Page 394 of 675
single page version

ummaggan gachchhantan sagan pi magge Thavedi jo chedA .
so ThidikaraNAjutto sammAdiTThI muNedavvo ..234..
unmArgan gachchhantan svakamapi mArge sthApayati yashchetayitA .
sa sthitikaraNayukta : samyagdraShTirgnAtavya ..234..

yato hi samyagdraShTi TankotkIrNaikagnAyakabhAvamayatven mArgAtprachyutasyAtmano mArge ev sthitikaraNAt sthitikArI, tatosya mArgachyavanakRuto nAsti bandha, kintu nirjarraiv . puShTa hotA hai, isalie vah upabRunhaN guNavAlA hai .

isaprakAr samyagdRuShTike AtmashaktikI vRuddhi hotI hai, isaliye use durbalatAse jo bandha hotA thA vah nahIn hotA, nirjarA hI hotI hai . yadyapi jab tak antarAyakA uday hai tab tak nirbalatA hai tathApi usake abhiprAyamen nirbalatA nahIn hai, kintu apanI shaktike anusAr karmodayako jItanekA mahAn udyam vartatA hai ..233..

ab sthitikaraN guNakI gAthA kahate hain :
unmArga jAte svAtmako bhI, mArgamen jo sthApatA .
chinmUrti vah thitikaraNayut, samyaktadRuShTi jAnanA ..234..

gAthArtha :[ya chetayitA ] jo chetayitA [unmArgan gachchhantan ] unmArgamen jAte hue [svakam api ] apane AtmAko bhI [mArge ] mArgamen [sthApayati ] sthApit karatA hai, [sa ] vah [sthitikaraNayukta : ] sthitik raNayukta [samyagdRuShTi ] samyagdRuShTi [gnAtavya ] jAnanA chAhiye .

TIkA :kyonki samyagdRuShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayatAke kAraN, yadi apanA AtmA mArgase (samyagdarshan-gnAnachAritrarUp mokShamArgase) chyut ho to use mArgamen hI sthit kar detA hai isalie, sthitikArI (sthiti karanevAlA) hai, ata use mArgase chyut honeke kAraN honevAlA bandha nahIn, kintu nirjarA hI hai .

bhAvArtha :jo, apane svarUparUp mokShamArgase chyut hote hue apane AtmAko mArgamen (mokShamArgamen) sthit karatA hai vah sthitikaraNaguNayukta hai . use mArgase chyut honeke kAraN honevAlA bandha nahIn hotA, kintu udayAgat karma ras dekar khir jAte hain, isalie nirjarA hI hotI hai ..234..

46

Page 362 of 642
PDF/HTML Page 395 of 675
single page version

jo kuNadi vachchhalattan tiNhan sAhUN mokkhamaggamhi .
so vachchhalabhAvajudo sammAdiTThI muNedavvo ..235..
ya karoti vatsalatvan trayANAn sAdhUnAn mokShamArge .
sa vatsalabhAvayuta samyagdraShTirgnAtavya ..235..

yato hi samyagdraShTi TankotkIrNaikagnAyakabhAvamayatven samyagdarshanagnAnachAritrANAn sva- smAdabhedabuddhayA samyagdarshanAnmArgavatsala, tatosya mArgAnupalambhakRuto nAsti bandha, kintu nirjarraiv .

ab vAtsalya guNakI gAthA kahate hain :
jo mokShapathamen ‘sAdhu’trayakA vatsalatva kare ahA !
chinmUrti vah vAtsalyayut, samyaktadRuShTI jAnanA
..235..

gAthArtha :[ya ] jo (chetayitA) [mokShamArge ] mokShamArgamen sthit [trayANAn sAdhUnAn ] samyagdarshan-gnAn-chAritrarUp tIn sAdhakonsAdhanonke prati (athavA vyavahArase AchArya, upAdhyAy aur muniin tIn sAdhuonke prati) [vatsalatvan karoti ] vAtsalya ka ratA hai, [sa ] vah [vatsalabhAvayuta ] vatsalabhAvase yukta [samyagdRuShTi ] samyagdRuShTi [gnAtavya ] jAnanA chAhiye .

TIkA :kyonki samyagdRuShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayatAke kAraN samyagdarshan- gnAn-chAritrako apanese abhedabuddhise samyaktayA dekhatA (anubhav karatA) hai isaliye, mArgavatsal arthAt mokShamArgake prati ati prItivAlA hai , isaliye use mArgakI anupalabdhise honevAlA bandha nahIn, kintu nirjarA hI hai .

bhAvArtha :vatsalatvakA artha hai prItibhAv . jo jIv mokShamArgarUp apane svarUpake prati prItivAlAanurAgavAlA ho use mArgakI aprAptise honevAlA bandha nahIn hotA, parantu karma ras dekar khir jAte hain, isaliye nirjarA hI hotI hai ..235.. anupalabdhi=pratyakSha nahIn honA vah; agnAn; aprApti .


Page 363 of 642
PDF/HTML Page 396 of 675
single page version

vijjArahamArUDho maNorahapahesu bhamai jo chedA .
so jiNaNANapahAvI sammAdiTThI muNedavvo ..236..
vidyArathamArUDha manorathapatheShu bhramati yashchetayitA .
sa jinagnAnaprabhAvI samyagdraShTirgnAtavya ..236..

yato hi samyagdraShTi, TankotkIrNaikagnAyakabhAvamayatven gnAnasya samastashakti prabodhen prabhAvajananAtprabhAvanAkara, tatosya gnAnaprabhAvanAprakarShakRuto nAsti bandha, kintu nirjarraiv .

ab prabhAvanA guNakI gAthA kahate hain :
chinmUrti man-rathapanthamen, vidyArathArUDh ghUmatA .
jinarAjagnAnaprabhAvakar samyaktadRuShTI jAnanA ..236..

gAthArtha :[ya chetayitA ] jo chetayitA [vidyAratham ArUDha ] vidyArUp rath par ArUDh huA (chaDhA huA) [manorathapatheShu ] manarUp rathake pathamen (gnAnarUp rathake chalaneke mArgamen) [bhramati ] bhramaN ka ratA hai, [sa ] vah [jinagnAnaprabhAvI ] jinendrabhagavAnake gnAnakI prabhAvanA ka ranevAlA [samyagdRuShTi ] samyagdRuShTi [gnAtavya ] jAnanA chAhiye .

TIkA :kyonki samyagdRuShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayatAke kAraN gnAnakI samasta shaktiko pragaT karanevikasit karanephai lAneke dvArA prabhAv utpanna karatA hai isalie, prabhAvanA karanevAlA hai, ata use gnAnakI prabhAvanAke aprakarShase (gnAnakI prabhAvanA na baDhAnese) honevAlA bandha nahIn, kintu nirjarA hI hai .

bhAvArtha :prabhAvanAkA artha hai pragaT karanA, udyot karanA ityAdi; isalie jo apane gnAnako nirantar abhyAsake dvArA pragaT karatA haibaDhAtA hai, usake prabhAvanA ang hotA hai . use aprabhAvanAkRut karmabandha nahIn hotA, kintu karma ras dekar khir jAte hain, isalie usake nirjarA hI hai .

is gAthAmen nishchayaprabhAvanAkA svarUp kahA hai . jaise jinabimbako rathArUDh karake nagar, van ityAdimen phi rAkar vyavahAraprabhAvanA kI jAtI hai, isIprakAr jo vidyArUp (gnAnarUp) rathamen AtmAko virAjamAn karake manarUp (gnAnarUp) mArgamen bhramaN karatA hai vah gnAnakI prabhAvanAyukta samyagdRuShTi hai, vah nishchayaprabhAvanA karanevAlA hai .

isaprakAr U parakI gAthAommen yah kahA hai ki samyagdRuShTi gnAnIko nishankit Adi ATh

Page 364 of 642
PDF/HTML Page 397 of 675
single page version

(mandAkrAntA)
rundhan bandhan navamiti nijai sangatoShTAbhirangai
prAgbaddhan tu kShayamupanayan nirjarojjRumbhaNen
.

guN nirjarAke kAraN hain . isIprakAr samyaktvake anya guN bhI nirjarAke kAraN jAnanA chAhie .

is granthamen nishchayanayapradhAn kathan honese yahAn nishankitAdi guNonkA nishchay svarUp (sva- Ashrit svarUp) batAyA gayA hai . usakA sArAnsh isaprakAr hai :jo samyagdRuShTi AtmA apane gnAn-shraddhAnamen nishank ho, bhayake nimittase svarUpase chalit na ho athavA sandehayukta na ho, usake nishankitaguN hotA hai .1. jo karmaphalakI vAnchhA na kare tathA anya vastuke dharmonkI vAnchhA na kare, use nikAnkShit guN hotA hai .2. jo vastuke dharmonke prati glAni na kare, usake nirvichikitsA guN hotA hai .3. jo svarUpamen mUDh na ho, svarUpako yathArtha jAne, usake amUDhadRuShTi guN hotA hai .4. jo AtmAko shuddhasvarUpamen yukta kare, AtmAkI shakti baDhAye, aur anya dharmonko gauN kare, usake upabRunhaN athavA upagUhan guN hotA hai .5. jo svarUpase chyut hote hue AtmAko svarUpamen sthApit kare, usake sthitikaraN guN hotA hai .6. jo apane svarUpake prati visheSh anurAg rakhatA hai, usake vAtsalya guN hotA hai .7. jo AtmAke gnAnaguNako prakAshit karepragaT kare, usake prabhAvanA guN hotA hai .8. ye sabhI guN unake pratipakShI doShonke dvArA jo karmabandha hotA thA use nahIn hone dete . aur in guNonke sadbhAvamen, chAritramohake udayarUp shankAdi pravarte to bhI unakI (shankAdikI) nirjarA hI ho jAtI hai, navIn bandha nahIn hotA; kyonki bandha to pradhAnatAse mithyAtvake astitvamen hI kahA hai .

siddhAntamen guNasthAnonkI paripATImen chAritramohake udayanimittase samyagdRuShTike jo bandha kahA hai vah bhI nirjarArUp hI (nirjarAke samAn hI) samajhanA chAhie, kyonki samyagdRuShTike jaise pUrvamen mithyAtvake udayake samay bandhA huA karma khir jAtA hai usIprakAr navIn bandhA huA karma bhI khir jAtA hai; usake us karmake svAmitvakA abhAv honese vah AgAmI bandharUp nahIn, kintu nirjarArUp hI hai . jaisekoI puruSh dUsarekA dravya udhAr lAyA ho to usamen use mamatvabuddhi nahIn hotI, vartamAnamen us dravyase kuchh kArya kar lenA ho to vah karake pUrva nishchayAnusAr niyat samay par usake mAlikako de detA hai; niyat samayake Ane tak vah dravya usake gharamen paDA rahe to bhI usake prati mamatva na honese us puruShako us dravyakA bandhan nahIn hai, vah usake svAmIko de deneke barAbar hI hai; isIprakArgnAnI karmadravyako parAyA mAnatA hai, isaliye use usake prati mamatva nahIn hotA ata usake rahate hue bhI vah nirjarit hueke samAn hI hai aisA jAnanA chAhie .


Page 365 of 642
PDF/HTML Page 398 of 675
single page version

samyagdraShTi svayamatirasAdAdimadhyAntamuktan
gnAnan bhUtvA naTati gaganAbhogarangann vigAhya ..162..

yah nishankitAdi ATh guN vyavahAranayase vyavahAramokShamArga par isaprakAr lagAne chAhiye :jinavachanamen sandeh nahIn karanA, bhayake Ane par vyavahAr darshan-gnAn-chAritrase nahIn DiganA, so nishankitattva hai .1. sansAr-deh-bhogakI vAnchhAse tathA paramatakI vAnchhAse vyavahAramokShamArgase chalAyamAn na honA so nikAnkShitatva hai .2. apavitra, durgandhit Adi vastuonke nimittase vyavahAramokShamArgakI pravRuttike prati glAni na karanA so nirvichikitsA hai .3. dev, guru, shAstra, laukik pravRutti, anyamatAdike tattvArthakA svarUpityAdimen mUDhatA na rakhanA, yathArtha jAnakar pravRutti karanA so amUDhadRuShTi hai .4. dharmAtmAmen karmodayase doSh A jAye to use gauN karanA aur vyavahAramokShamArgakI pravRuttiko baDhAnA so upagUhan athavA upabRunhaN hai .5. vyavahAramokShamArgase chyut hote hue AtmAko sthir karanA so sthitikaraN hai .6. vyavahAramokShamArgamen pravRutti karanevAle par visheSh anurAg honA so vAtsalya hai .7. vyavahAramokShamArgakA anek upAyonse udyot karanA so prabhAvanA hai .8. isaprakAr AThon hI guNonkA svarUp vyavahAranayako pradhAn karake kahA hai . yahAn nishchayapradhAn kathanamen us vyavahArasvarUpakI gauNatA hai . samyaggnAnarUp pramANadRuShTimen donon pradhAn hain . syAdvAdamatamen koI virodh nahIn hai ..236..

ab, nirjarAke yathArtha svarUpako jAnanevAle aur karmonke navIn bandhako rokakar nirjarA karanevAle samyagdRuShTikI mahimA karake nirjarA adhikAr pUrNa karate hain :

shlokArtha :[iti navam bandhan rundhan ] isaprakAr navIn bandhako rok tA huA aur [nijai aShTAbhi agai sangata nirjarA-ujjRumbhaNen prAgbaddhan tu kShayam upanayam ] (svayam) apane ATh angonse yukta honeke kAraN nirjarA pragaT honese pUrvabaddha karmonkA nAsh karatA huA [samyagdRuShTi ] samyagdRuShTi jIv [svayam ] svayam [atirasAt ] ati rasase (nijarasamen masta huA) [Adi-madhya- antamuktan gnAnan bhUtvA ] Adi-madhya-ant rahit (sarvavyApak , ekapravAharUp dhArAvAhI) gnAnarUp hokar [gagan-Abhog-rangan vigAhya ] AkAshake vistArarUp rangabhUmimen avagAhan karake (gnAnake dvArA samasta gaganamanDalamen vyApta hokar) [naTati ] nRitya karatA hai

.

bhAvArtha :samyagdRuShTiko shankAdikRut navIn bandha to nahIn hotA aur svayam aShTAngayukta honese nirjarAkA uday honeke kAraN usake pUrvake bandhakA nAsh hotA hai . isaliye vah dhArAvAhI gnAnarUp rasakA pAn karake, nirmal AkAsharUp rangabhUmimen aise nRitya karatA hai jaise koI puruSh madya pIkar magna huA nRityabhUmimen nAchatA hai .


Page 366 of 642
PDF/HTML Page 399 of 675
single page version

iti nirjarA niShkrAntA .

prashna :Ap yah kah chuke hain ki samyagdRuShTike nirjarA hotI hai, bandha nahIn hotA . kintu siddhAntamen guNasthAnonkI paripATImen avirat samyagdRuShTi ityAdike bandha kahA gayA hai . aur ghAtikarmonkA kArya AtmAke guNonkA ghAt karanA hai, isaliye darshan, gnAn, sukh, vIrya in guNonkA ghAt bhI vidyamAn hai . chAritramohakA uday navIn bandha bhI karatA hai . yadi mohake udayamen bhI bandha na mAnA jAye to yah bhI kyon na mAn liyA jAye ki mithyAdRuShTike mithyAtva-anantAnubandhIkA uday hone par bhI bandha nahIn hotA ?

uttar :bandhake honemmen mukhya kAraN mithyAtva-anantAnubandhIkA uday hI hai; aur samyagdRuShTike to unake udayakA abhAv hai . chAritramohake udayase yadyapi sukhaguNakA ghAt hotA hai tathA mithyAtva-anantAnubandhIke atirikta aur unake sAth rahanevAlI anya prakRitiyonke atirikta sheSh ghAtikarmonkI prakRitiyonkA alpa sthiti-anubhAgavAlA bandha tathA sheSh aghAtikarmonkI prakRitiyonkA bandha hotA hai, tathApi jaisA mithyAtva-anantAnubandhI sahit hotA hai vaisA nahIn hotA . ananta sansArakA kAraN to mithyAtva-anantAnubandhI hI hai; unakA abhAv ho jAne par phi ra unakA bandha nahIn hotA; aur jahAn AtmA gnAnI huA vahAn anya bandhakI gaNanA kaun karatA hai ? vRukShakI jaD kaT jAne par phi ra hare patte rahanekI avadhi kitanI hotI hai ? isaliye is adhyAtmashAstramen sAmAnyatayA gnAnI-agnAnI honeke sambandhamen hI pradhAn kathan hai . gnAnI honeke bAd jo kuchh karma rahe hon ve sahaj hI miTate jAyenge . nimnalikhit dRuShTAntake anusAr gnAnIke sambandhamen samajh lenA chAhie . koI puruSh daridratAke kAraN ek jhopaDemen rahatA thA . bhAgyodayase use dhan-dhAnyase paripUrNa baDe mahalakI prApti ho gaI, isaliye vah usamen rahaneko gayA . yadyapi us mahalamen bahut dinonkA kUDA-kacharA bharA huA thA tathApi jis din usane Akar mahalamen pravesh kiyA us dinase hI vah us mahalakA svAmI ho gayA, sampattivAn ho gayA . ab vah kUDA-kacharA sAph karanA hai so vah kramasha apanI shaktike anusAr sAph karatA hai . jab sArA kacharA sAph ho jAyegA aur mahal ujjval ho jAyegA tab vah paramAnandako bhogegA . isIprakAr gnAnIke sambandhamen samajhanA chAhie .162.

TIkA :isaprakAr nirjarA (rangabhUmimense) bAhar nikal gaI .
bhAvArtha :isaprakAr, jisane rangabhUmimen pravesh kiyA thA vah nirjarA apanA svarUp

batAkar rangabhUmise bAhar nikal gaI .


Page 367 of 642
PDF/HTML Page 400 of 675
single page version

iti shrImadamRutachandrasUrivirachitAyAn samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau nirjarAprarUpaka ShaShThongka ..

(savaiyA)
samyakavanta mahanta sadA samabhAv rahai dukh sangkaT Aye,
karma navIn bandhe na tabai ar pUrav bandha jhaDe bin bhAye;
pUraN angga sudarshanarUp dharai nit gnAn baDhe nij pAye,
yon shivamArag sAdhi nirantar, AnandarUp nijAtam thAye
..

isaprakAr shrI samayasArakI (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI samayasAr paramAgamakI) shrImad amRutachandrAchAryadevavirachit AtmakhyAti nAmak TIkAmen nirjarAkA prarUpak chhaThavAn ank samApta huA .