Page 608 of 642
PDF/HTML Page 641 of 675
single page version
huA, [svayamev anubhUyate ] svayamev anubhavamen AtA hai
gnAnamAtra AtmatattvakA nAsh karate hain
dharmayukta pratyakSha anubhavagochar hotI hai
bhAvase asatsvarUp, nityasvarUp, anityasvarUp ityAdi anek dharmasvarUp pratyakSha anubhavagochar
karake pratItimen lAo
Apako sthApit karatA huA [vyavasthita ] sthit huA
Page 609 of 642
PDF/HTML Page 642 of 675
single page version
kyon kahA jAtA hai ? gnAnamAtra kahanese to anya dharmonkA niShedh samajhA jAtA hai
Page 610 of 642
PDF/HTML Page 643 of 675
single page version
(
AtmA us gnAnake dvArA prasAdhyamAn hai
jo ek jAnanakriyA hai, us jAnanakriyAmAtra bhAvarUpase svayam hI hai, isaliye) AtmAke gnAnamAtratA
hai
Page 611 of 642
PDF/HTML Page 644 of 675
single page version
shobhAyamAnapanA jisakA lakShaN hai aisI prabhutvashakti
lokAlokako sattAmAtra grahaN karanerUpase) pariNamit aise AtmadarshanamayI sarvadarshitvashakti
sarvagnatvashakti
usIprakAr AtmAkI svachchhatvashaktise usake upayogamen lokAlokake AkAr prakAshit hote
hain
Page 612 of 642
PDF/HTML Page 645 of 675
single page version
shakti
svabhAvarUp pariNamyapariNAmakatvashakti
guN AtmAmen hai; use agurulaghutvaguN kahA jAtA hai
Page 613 of 642
PDF/HTML Page 646 of 675
single page version
niShkriyatvashakti
hotA hai aisA lokAkAshake mAp jitanA mApavAlA Atma-avayavatva jisakA lakShaN hai aisI
niyatapradeshatvashakti
parimANase sthit rahate hain
hai
anantadharmatvashakti
Page 614 of 642
PDF/HTML Page 647 of 675
single page version
Page 615 of 642
PDF/HTML Page 648 of 675
single page version
yo gnAnamAtramayatAn na jahAti bhAva
taddravyaparyayamayan chidihAsti vastu
gnAnIbhavanti jinanItimalanghayanta
na jahAti ] jo bhAv gnAnamAtramayatAko nahIn chhoDatA, [tad ] aisA vah, [evan kram-akram-vivarti-
vivarta-chitram ] pUrvokta prakArase kramarUp aur akramarUpase vartamAn vivarttase (
chaitanya bhAv
Page 616 of 642
PDF/HTML Page 649 of 675
single page version
rmagnanishchayasamyagdarshanagnAnachAritravisheShatayA sAdhakarUpeN tathA paramaprakarShamakarikAdhirUDh-
[syAdvAd-shuddhim adhikAm adhigamya ] syAdvAdakI atyanta shuddhiko jAnakar, [jin-nItim
alangghayanta ] jinanItikA (jineshvaradevake mArgakA) ullanghan na karate hue, [santa gnAnIbhavanti ]
satpuruSh gnAnasvarUp hote hain
vichAr kiyA jAtA hai :
chyut honeke kAraN sansAramen bhramaN karate hue, sunishchalatayA grahaN kiye gaye
vyavahArasamyagdarshanagnAnachAritrake pAkake prakarShakI paramparAse kramasha svarUpamen ArohaN karAye
jAnevAle is AtmAko, antarmagna jo nishchayasamyagdarshanagnAnachAritrarUp bhed hain unake sAth tadrUpatAke
Page 617 of 642
PDF/HTML Page 650 of 675
single page version
pariNamamAnan gnAnamAtramekamevopAyopeyabhAvan sAdhayati
bhavati bhUmikAlAbha
atishayatAse pravartit jo sakal karmakA kShay usase prajvalit (dedIpyamAn) huve jo askhalit
vimal svabhAvabhAvatva dvArA svayam siddharUpase pariNamatA aisA ek hI gnAnamAtra (bhAv) upAy-
upeyabhAvako siddha karatA hai
nishchayasamyagdarshanagnAnachAritrarUp bhed antarbhUt hain
gnAnakA sAdhak rUpase pariNaman hai
askhalit nirmal svabhAvabhAv pragaT dedIpyamAn huA hai
prApti hotI hai; phi ra usImen nitya mastI karate hue (
ve sadA agnAnI rahate hue, gnAnamAtra bhAvakA svarUpase abhavan aur pararUpase bhavan dekhate (
Page 618 of 642
PDF/HTML Page 651 of 675
single page version
bhUmin shrayanti kathamapyapanItamohA
mUDhAstvamUmanupalabhya paribhramanti
yo bhAvayatyaharaha svamihopayukta :
pAtrIkRuta shrayati bhUmimimAn sa eka
hue, upAy-upeyabhAvase atyanta bhraShTa hote hue sansAramen paribhramaN hI karate hain
nij bhAvamay akampa bhUmikAkA (arthAt gnAnamAtra jo apanA bhAv us-may nishchal bhUmikAkA)
[shrayanti ] Ashray lete hain [te sAdhakatvam adhigamya siddhA bhavanti ] ve sAdhakatvako prApta karake
siddha ho jAte hain; [tu ] parantu [mUDhA ] jo mUDh (
hote hue siddha ho jAte hain; parantu jo gnAnamAtra
Page 619 of 642
PDF/HTML Page 652 of 675
single page version
shuddhaprakAshabharanirbharasuprabhAta
stasyaiv chAyamudayatyachalArchirAtmA
huA) [aha aha svam bhAvayati ] pratidin apaneko bhAtA hai (
gnAnanay aur kriyAnayakI paraspar tIvra maitrIkA pAtrarUp hotA huA, [imAm bhUmim shrayati ] is
(gnAn mAtra nijabhAvamay) bhUmikAkA Ashray karatA hai
Ashray karanevAlA hai
vikAsarUp jisakA khilanA hai (arthAt chaitanyapunjakA atyanta vikAs honA hI jisakA khilanA
hai), [shuddha-prakAsh-bhar-nirbhar-suprabhAta ] shuddha prakAshakI atishayatAke kAraN jo suprabhAtake
samAn hai, [Ananda-susthit-sadA-askhalit-ek-rUpa ] Anandamen susthit aisA jisakA sadA
askhalit ek rUp hai [cha ] aur [achal-archi ] jisakI jyoti achal hai aisA [ayam AtmA
udayati ] yah AtmA udayako prApta hotA hai
Page 620 of 642
PDF/HTML Page 653 of 675
single page version
shuddhasvabhAvamahimanyudite mayIti
rnityodaya paramayan sphu ratu svabhAva
sadya praNashyati nayekShaNakhaNDayamAna
mekAntashAntamachalan chidahan mahosmi
pragaT honA aur ‘achalArchi’ visheShaNase ananta vIryakA pragaT honA batAyA hai
hai aisA [prakAshe udite mayi iti ] yah prakAsh (gnAnaprakAsh) jahAn mujhamen udayako prApta huA hai,
vahAn [bandha-mokSha-path-pAtibhi anya-bhAvai kin ] bandh-mokShake mArgamen paDanevAle anya bhAvonse
mujhe kyA prayojan hai ? [nitya-udaya param ayan svabhAva sphu ratu ] mujhe to merA nitya udit
rahanevAlA keval yah (anantachatuShTayarUp) svabhAv hI sphu rAyamAn ho
Page 621 of 642
PDF/HTML Page 654 of 675
single page version
gneyo gneyagnAnamAtra sa naiv
gnAnagneyagnAtRumadvastumAtra
kiye jAne par [sadya ] tatkAl [praNashyati ] nAshako prApta hotA hai; [tasmAt ] isaliye main aisA
anubhav karatA hUn ki
karmodayakA leshamAtra bhI nahIn hai aisA atyanta shAnt bhAvamay hai) aur [achalam ] achal hai (arthAt
karmodayase chalAyamAn chyut nahIn hotA) aisA [chid maha aham asmi ] chaitanyamAtra tej main hUn
ho jAye
karatA hUn aur na bhAvase khaNDit karatA hUn; suvishuddha ek gnAnamAtra bhAv hUn
Page 622 of 642
PDF/HTML Page 655 of 675
single page version
kvachitpunaramechakan sahajamev tattvan mam
parasparasusanhataprakaTashakti chakran sphu rat
valgan ] (parantu) gneyonke AkArase honevAle gnAnakI kallolonke rUpamen pariNamit hotA huA vah
[gnAn-gney-gnAtRumat-vastumAtra gneya ] gnAn-gney-gnAtAmay vastumAtra jAnanA chAhiye
ashuddha) dikhAI detA hai, [kvachit mechak-amechakan ] kabhI mechak-amechak (dononrUp) dikhAI
detA hai [puna kvachit amechakan ] aur kabhI amechak (-ekAkAr shuddha) dikhAI detA hai; [tathApi ]
tathApi [paraspar-susanhat-pragaT-shakti-chakran sphu rat tat ] paraspar susanhat (-sumilit, sugrathit)
pragaT shaktiyonke samUharUpase sphu rAyamAn vah Atmatattva [amalamedhasAn mana ] nirmal buddhivAlonke
manako [na vimohayati ] vimohit (
Page 623 of 642
PDF/HTML Page 656 of 675
single page version
mita kShaNavibhanguran dhruvamita sadaivodayAt
raho sahajamAtmanastadidamadbhutan vaibhavam
avasthAmen shuddhAshuddha anubhavamen AtA hai; tathApi yathArtha gnAnI syAdvAdake balake kAraN bhramit nahIn
hotA, jaisA hai vaisA hI mAnatA hai, gnAnamAtrase chyut nahIn hotA
ekatAko dhAraN karatA hai, [ita kShaNavibhanguram ] ek orase dekhane par kShaNabhangur hai aur
[ita sadA ev udayAt dhruvam ] ek orase dekhane par sadA usakA uday honese dhruv hai,
[ita param-vistRutam ] ek orase dekhane par param vistRut hai aur [ita nijai pradeshai
dhRutam ] ek orase dekhane par apane pradeshonse hI dhAraN kar rakhA huA hai
sahabhAvI guNadRuShTise dekhane par dhruv; gnAnakI apekShAvAlI sarvagat dRuShTise dekhane par param
vistArako prApta dikhAI detA hai aur pradeshonkI apekShAvAlI dRuShTise dekhane par apane pradeshommen
hI vyApta dikhAI detA hai
yadyapi gnAniyonko vastusvabhAvamen Ashcharya nahIn hotA phi ra bhI unhen kabhI nahIn huA aisA adbhut
paramAnanda hotA hai, aur isalie Ashcharya bhI hotA hai
Page 624 of 642
PDF/HTML Page 657 of 675
single page version
bhavopahatirekata spRushati mukti rapyekata
svabhAvamahimAtmano vijayatedbhutAdadbhuta
skhaladakhilavikalpopyek ev svarUpa
prasabhaniyamitArchishchichchamatkAr eSha
shAntabhAv) hai; [ekata bhav-upahati ] ek orase dekhane par bhavakI (-sAnsArik) pIDA dikhAI detI
hai aur [ekata mukti api spRushati ] ek orase dekhane par (sansArake abhAvarUp) mukti bhI sparsha
karatI hai; [ekata tritayam jagat sphu rati ] ek orase dekhane par tInon lok sphu rAyamAn hote hain (
chaitanya hI shobhit hotA hai
Page 625 of 642
PDF/HTML Page 658 of 675
single page version
nyanavaratanimagnan dhArayad dhvastamoham
jjvalatu vimalapUrNan nisapatnasvabhAvam
kevalagnAnamen sarva padArtha jhalakate hain, isaliye jo anek gneyAkArarUp dikhAI detA hai tathApi jo
chaitanyarUp gnAnAkArakI dRuShTimen ekasvarUp hI hai), [sva-ras-visar-pUrNa-achchhinna-tattva-
upalambha ] jisamen nij rasake vistArase pUrNa achchhinna tattvopalabdhi hai (arthAt pratipakShI karmakA
abhAv ho jAnese jisamen svarUpAnubhavanakA abhAv nahIn hotA) [prasabh-niyamit-archi ] aur
jisakI jyoti atyanta niyamit hai (arthAt jo anantavIryase niShkampa rahatA hai) [eSha chit-
chamatkAra jayati ] aisA yah (pratyakSha anubhavagochar) chaitanyachamatkAr jayavanta vartatA hai
(arthAt prApta kiye gaye svabhAvako kabhI nahIn chhoDatI), [dhvasta-moham ] jisane mohakA
(agnAnAndhakArakA) nAsh kiyA hai, [nisapatnasvabhAvam ] jisakA svabhAv nisapatna (
jyoti ] yah udayako prApta amRutachandrajyoti (-amRutamay chandramAke samAn jyoti, gnAn, AtmA)
[samantAt jvalatu ] sarvata jAjvalyamAn raho
‘amRutachandrajyoti’ hotA hai
Page 626 of 642
PDF/HTML Page 659 of 675
single page version
rAgadveShaparigrahe sati yato jAtan kriyAkArakai
tadvignAnaghanaughamagnamadhunA kinchinna kinchitkil
batalAtA hai, ‘vimalapUrNa’ visheShaN lAnchhanarahitatA tathA pUrNatA batalAtA hai, ‘nisapatnasvabhAv’
visheShaN rAhubimbase tathA bAdal Adise AchchhAdit na honA batalAtA hai, aur ‘samantAt jvalatu’
sarva kShetra aur sarva kAlamen prakAsh karanA batalAtA hai; chandramA aisA nahIn hai
yathAsambhav jAnane chAhiye
mishritapanArUp bhAv huA), [yata atra antaran bhUtan ] dvaitabhAv hone par jisase svarUpamen antar paD
gayA (arthAt bandhaparyAy hI nijarUp gnAt huI), [yata rAg-dveSh-parigrahe sati ] svarUpamen antar
paDane par jisase rAgadveShakA grahaN huA, [kriyA-kArakai jAtan ] rAgadveShakA grahaN hone par jisase
kriyAke kArak utpanna hue (arthAt kriyA aur karttA-karmAdi kArakonkA bhed paD gayA), [yata
cha anubhUti kriyAyA akhilan phalan bhunyjAnA khinnA ] kArak utpanna hone par jisase anubhUti
Page 627 of 642
PDF/HTML Page 660 of 675
single page version
rvyAkhyA kRuteyan samayasya shabdai
kartavyamevAmRutachandrasUre
ab vignAnaghanake samUhamen magna huA (arthAt gnAnarUpamen pariNamit huA) [adhunA kil kinychit
na kinychit ] isalie ab vah sab vAstavamen kuchh bhI nahIn hai
rahA
vyAkhyA (AtmavastukA vyAkhyAn athavA samayaprAbhRutashAstrakI TIkA) [kRutA ] kI hai; [svarUp-
guptasya amRutachandrasUre ] svarUpagupta (
vAchyavAchak sambandha hai
AchAryadevane kahA hai ki ‘is samayaprAbhRutakI TIkA shabdonne kI hai, main to svarUpamen lIn hUn, usamen
(