Page 148 of 642
PDF/HTML Page 181 of 675
single page version
ન તથોત્પદ્યતે ચ, કિન્તુ પ્રાપ્યં વિકાર્યં નિર્વર્ત્યં ચ વ્યાપ્યલક્ષણં સ્વભાવં કર્મ સ્વયમન્તર્વ્યાપકં
જાનનેવાલા જ્ઞાની’ ઐસા કહા હૈ
નહીં ? ઇસકા ઉત્તર કહતે હૈં :
પરદ્રવ્યપર્યાયોં ન પ્રણમે, નહિં ગ્રહે, નહિં ઊપજે
ઔર [ન ઉત્પદ્યતે ] ઉસ
પરિણામકો, અપને પરિણામકો ઔર અપને પરિણામકે ફલકો ન જાનતા હુઆ ઐસા પુદ્ગલદ્રવ્ય
સ્વયં પરદ્રવ્યકે પરિણામમેં અન્તર્વ્યાપક હોકર, આદિ-મધ્ય-અન્તમેં વ્યાપ્ત હોકર, ઉસે ગ્રહણ નહીં
Page 149 of 642
PDF/HTML Page 182 of 675
single page version
નિર્વર્ત્યં ચ વ્યાપ્યલક્ષણં પરદ્રવ્યપરિણામં કર્માકુર્વાણસ્ય જીવપરિણામં સ્વપરિણામં સ્વપરિણામફલં
ચાજાનતઃ પુદ્ગલદ્રવ્યસ્ય જીવેન સહ ન કર્તૃકર્મભાવઃ
વ્યાપ્તૃવ્યાપ્યત્વમન્તઃ કલયિતુમસહૌ નિત્યમત્યન્તભેદાત્
વિજ્ઞાનાર્ચિશ્ચકાસ્તિ ક્રકચવદદયં ભેદમુત્પાદ્ય સદ્યઃ
નિર્વર્ત્ય ઐસા જો વ્યાપ્યલક્ષણવાલા અપને સ્વભાવરૂપ કર્મ (કર્તાકા કાર્ય), ઉસમેં (વહ
પુદ્ગલદ્રવ્ય) સ્વયં અન્તર્વ્યાપક હોકર, આદિ-મધ્ય-અન્તમેં વ્યાપ્ત હોકર, ઉસીકો ગ્રહણ કરતા હૈ,
ઉસીરૂપ પરિણમિત હોતા હૈ ઔર ઉસી-રૂપ ઉત્પન્ન હોતા હૈ; ઇસલિયે જીવકે પરિણામકો, અપને
પરિણામકો ઔર અપને પરિણામકે ફલકો ન જાનતા હુઆ ઐસા પુદ્ગલદ્રવ્ય પ્રાપ્ય, વિકાર્ય ઔર
નિર્વર્ત્ય ઐસા જો વ્યાપ્યલક્ષણવાલા પરદ્રવ્યપરિણામસ્વરૂપ કર્મ હૈ, ઉસે નહીં કરતા હોનેસે, ઉસ
પુદ્ગલદ્રવ્યકો જીવકે સાથ કર્તાકર્મભાવ નહીં હૈ
કર્તાકર્મભાવ નહીં હૈ
તથા પરકી પરિણતિકો ન જાનતા હુઆ પ્રવર્તતા હૈ; [નિત્યમ્ અત્યન્ત-ભેદાત્ ] ઇસપ્રકાર ઉનમેં સદા
અત્યન્ત ભેદ હોનેસે (દોનોં ભિન્ન દ્રવ્ય હોનેસે), [અન્તઃ ] વે દોનોં પરસ્પર અન્તરઙ્ગમેં
[વ્યાપ્તૃવ્યાપ્યત્વમ્ ] વ્યાપ્યવ્યાપકભાવકો [કલયિતુમ્ અસહૌ ] પ્રાપ્ત હોનેમેં અસમર્થ હૈં
[તાવત્ ભાતિ ] વહાઁ તક ભાસિત હોતી હૈ કિ [યાવત્ ] જહાઁ તક [વિજ્ઞાનાર્ચિઃ ] (ભેદજ્ઞાન
કરનેવાલી) વિજ્ઞાનજ્યોતિ [ક્રકચવત્ અદયં ] કરવત્કી ભાઁતિ નિર્દયતાસે (ઉગ્રતાસે) [સદ્યઃ ભેદમ્
ઉત્પાદ્ય ] જીવ-પુદ્ગલકા તત્કાલ ભેદ ઉત્પન્ન કરકે [ન ચકાસ્તિ ] પ્રકાશિત નહીં હોતી
Page 150 of 642
PDF/HTML Page 183 of 675
single page version
Page 151 of 642
PDF/HTML Page 184 of 675
single page version
વ્યાપ્યવ્યાપકભાવાભાવાજ્જીવસ્ય પુદ્ગલપરિણામાનાં પુદ્ગલકર્મણોઽપિ જીવપરિણામાનાં કર્તૃ-
કર્મત્વાસિદ્ધૌ નિમિત્તનૈમિત્તિકભાવમાત્રસ્યાપ્રતિષિદ્ધત્વાદિતરેતરનિમિત્તમાત્રીભવનેનૈવ દ્વયોરપિ
પરિણામઃ; તતઃ કારણાન્મૃત્તિકયા કલશસ્યેવ સ્વેન ભાવેન સ્વસ્ય ભાવસ્ય કરણાજ્જીવઃ સ્વભાવસ્ય
કર્તા કદાચિત્સ્યાત્, મૃત્તિકયા વસનસ્યેવ સ્વેન ભાવેન પરભાવસ્ય કર્તુમશક્યત્વાત્પુદ્ગલભાવાનાં તુ
કર્તા ન કદાચિદપિ સ્યાદિતિ નિશ્ચયઃ
[પુદ્ગલકર્મનિમિત્તં ] પુદ્ગલકર્મકે નિમિત્તસે [પરિણમતિ ] પરિણમન કરતા હૈ
[જીવગુણાન્ ] જીવકે ગુણોંકો નહીં કરતા; [તુ ] પરન્તુ [અન્યોઽન્યનિમિત્તેન ] પરસ્પર નિમિત્તસે
[દ્વયોઃ અપિ ] દોનોંકે [પરિણામં ] પરિણામ [જાનીહિ ] જાનો
પરન્તુ [પુદ્ગલકર્મકૃતાનાં ] પુદ્ગલકર્મસે કિયે ગયે [સર્વભાવાનામ્ ] સમસ્ત ભાવોંકા [કર્તા ન ]
કર્તા નહીં હૈ
વ્યાપ્યવ્યાપકભાવકા અભાવ હોનેસે જીવકો પુદ્ગલપરિણામોંકે સાથ ઔર પુદ્ગલકર્મકો
જીવપરિણામોંકે સાથ કર્તાકર્મપનેકી અસિદ્ધિ હોનેસે, માત્ર નિમિત્ત-નૈમિત્તિકભાવકા નિષેધ ન હોનેસે,
અન્યોન્ય નિમિત્તમાત્ર હોનેસે હી દોનોંકે પરિણામ (હોતે) હૈં; ઇસલિયે, જૈસે મિટ્ટી દ્વારા ઘડા કિયા
જાતા હૈ ઉસીપ્રકાર અપને ભાવસે અપના ભાવ કિયા જાતા હૈ ઇસલિયે, જીવ અપને ભાવકા કર્તા
કદાચિત્ હૈ, પરન્તુ જૈસે મિટ્ટીસે કપડા નહીં કિયા જા સકતા ઉસીપ્રકાર અપને ભાવસે પરભાવકા
કિયા જાના અશક્ય હૈ, ઇસલિએ (જીવ) પુદ્ગલભાવોંકા કર્તા તો કદાપિ નહીં હૈ યહ નિશ્ચય હૈ
નહીં હૈ
Page 152 of 642
PDF/HTML Page 185 of 675
single page version
નિસ્તરંગાવસ્થે વ્યાપ્યોત્તરંગ નિસ્તરંગ ત્વાત્માનં કુર્વન્નાત્માનમેકમેવ કુર્વન્ પ્રતિભાતિ, ન પુનરન્યત્,
યથા સ એવ ચ ભાવ્યભાવકભાવાભાવાત્પરભાવસ્ય પરેણાનુભવિતુમશક્યત્વાદુત્તરંગ નિસ્તરંગ
ત્વાત્માનમનુભવન્નાત્માનમેકમેવાનુભવન્ પ્રતિભાતિ, ન પુનરન્યત્, તથા સસંસારનિઃસંસારાવસ્થયોઃ
અરુ ભોગતા નિજકો હિ આત્મા, શિષ્ય યોં તૂ જાનના
[તં ચ એવ આત્માનમ્ ] અપનેકો હી [વેદયતે ] ભોગતા હૈ ઐસા હે શિષ્ય ! તૂ [જાનીહિ ] જાન
અસિદ્ધિ હૈ ઇસલિયે, સમુદ્ર હી સ્વયં અન્તર્વ્યાપક હોકર ઉત્તરઙ્ગ અથવા નિસ્તરઙ્ગ અવસ્થામેં
આદિ-મધ્ય-અન્તમેં વ્યાપ્ત હોકર ઉત્તરઙ્ગ અથવા નિસ્તરઙ્ગ ઐસા અપનેકો કરતા હુઆ સ્વયં એકકો
હી કરતા હુઆ પ્રતિભાસિત હોતા હૈ, પરન્તુ અન્યકો કરતા હુઆ પ્રતિભાસિત નહીં હોતા; ઔર ફિ ર
જૈસે વહી સમુદ્ર, ભાવ્યભાવકભાવકે અભાવકે કારણ પરભાવકા પરકે દ્વારા અનુભવ અશક્ય
Page 153 of 642
PDF/HTML Page 186 of 675
single page version
સિદ્ધૌ જીવ એવ સ્વયમન્તર્વ્યાપકો ભૂત્વાદિમધ્યાન્તેષુ સસંસારનિઃસંસારાવસ્થે વ્યાપ્ય સસંસારં
નિઃસંસારં વાત્માનં કુર્વન્નાત્માનમેકમેવ કુર્વન્ પ્રતિભાતુ, મા પુનરન્યત્, તથાયમેવ ચ ભાવ્યભાવક-
ભાવાભાવાત્ પરભાવસ્ય પરેણાનુભવિતુમશક્યત્વાત્સસંસારં નિઃસંસારં વાત્માનમનુભવન્નાત્માનમેક-
મેવાનુભવન્ પ્રતિભાતુ, મા પુનરન્યત્
કરતા હુઆ પ્રતિભાસિત હોતા હૈ, પરન્તુ અન્યકો અનુભવ કરતા હુઆ પ્રતિભાસિત નહીં હોતા;
ઇસીપ્રકાર સસંસાર ઔર નિઃસંસાર અવસ્થાઓંકો પુદ્ગલકર્મકે વિપાકકા
અસિદ્ધિ હૈ ઇસલિયે, જીવ હી સ્વયં અન્તર્વ્યાપક હોકર સસંસાર અથવા નિઃસંસાર અવસ્થામેં
આદિ-મધ્ય-અન્તમેં વ્યાપ્ત હોકર સસંસાર અથવા નિઃસંસાર ઐસા અપનેકો કરતા હુઆ, અપનેકો
એકકો હી કરતા હુઆ પ્રતિભાસિત હો, પરન્તુ અન્યકો કરતા હુઆ પ્રતિભાસિત ન હો; ઔર ફિ ર
ઉસીપ્રકાર યહી જીવ, ભાવ્યભાવકભાવકે અભાવકે કારણ પરભાવકા પરકે દ્વારા અનુભવ અશક્ય
હૈ ઇસલિયે, સસંસાર અથવા નિઃસંસારરૂપ અપનેકો અનુભવ કરતા હુઆ, અપનેકો એકકો હી
અનુભવ કરતા હુઆ પ્રતિભાસિત હો, પરન્તુ અન્યકો અનુભવ કરતા હુઆ પ્રતિભાસિત ન હો
Page 154 of 642
PDF/HTML Page 187 of 675
single page version
તૃપ્તિં ભાવ્યભાવકભાવેનાનુભવંશ્ચ કુલાલઃ કલશં કરોત્યનુભવતિ ચેતિ લોકાનામનાદિરૂઢોઽસ્તિ
તાવદ્ વ્યવહારઃ, તથાન્તર્વ્યાપ્યવ્યાપકભાવેન પુદ્ગલદ્રવ્યેણ કર્મણિ ક્રિયમાણે ભાવ્યભાવકભાવેન
પુદ્ગલદ્રવ્યેણૈવાનુભૂયમાને ચ બહિર્વ્યાપ્યવ્યાપકભાવેનાજ્ઞાનાત્પુદ્ગલકર્મસમ્ભવાનુકૂલં પરિણામં
કુર્વાણઃ પુદ્ગલકર્મવિપાકસમ્પાદિતવિષયસન્નિધિપ્રધાવિતાં સુખદુઃખપરિણતિં ભાવ્યભાવકભાવેના-
નુભવંશ્ચ જીવઃ પુદ્ગલકર્મ કરોત્યનુભવતિ ચેત્યજ્ઞાનિનામાસંસારપ્રસિદ્ધોઽસ્તિ તાવદ્ વ્યવહારઃ
ઔર [તદ્ એવ ] ઉસી [અનેકવિધમ્ ] અનેક પ્રકારકે [પુદ્ગલકર્મ ] પુદ્ગલકર્મકો [વેદયતે ]
ભોગતા હૈ
ઉત્પત્તિમેં અનુકૂલ ઐસે (ઇચ્છારૂપ ઔર હાથ આદિકી ક્રિયારૂપ અપને) વ્યાપારકો કરતા હુઆ
તથા ઘડેકે દ્વારા કિયે ગયે પાનીકે ઉપયોગસે ઉત્પન્ન તૃપ્તિકો (અપને તૃપ્તિભાવકો)
ભાવ્યભાવકભાવકે દ્વારા અનુભવ કરતા હુઆ
કર્મકો કરતા હૈ ઔર ભાવ્યભાવકભાવસે પુદ્ગલદ્રવ્ય હી કર્મકો ભોગતા હૈ તથાપિ, બાહ્યમેં
વ્યાપ્યવ્યાપકભાવસે અજ્ઞાનકે કારણ પુદ્ગલકર્મકે હોનેમેં અનુકૂલ (અપને રાગાદિક) પરિણામકો
કરતા હુઆ ઔર પુદ્ગલકર્મકે વિપાકસે ઉત્પન્ન હુઈ વિષયોંકી નિકટતાસે ઉત્પન્ન (અપની)
સુખદુઃખરૂપ પરિણતિકો ભાવ્યભાવકભાવકે દ્વારા અનુભવ કરતા હુઆ
Page 155 of 642
PDF/HTML Page 188 of 675
single page version
પુદ્ગલકર્મકો કરતા હૈ ઔર ભોગતા હૈ
હૈ કિ જીવ પુદ્ગલકર્મકો કરતા હૈ ઔર ભોગતા હૈ
[દ્વિક્રિયાવ્યતિરિક્ત : ] દો ક્રિયાઓંસે અભિન્ન [પ્રસજતિ ] ઠહરે ઐસા પ્રસંગ આતા હૈ
Page 156 of 642
PDF/HTML Page 189 of 675
single page version
યથા વ્યાપ્યવ્યાપકભાવેન સ્વપરિણામં કરોતિ ભાવ્યભાવકભાવેન તમેવાનુભવતિ ચ જીવસ્તથા
વ્યાપ્યવ્યાપકભાવેન પુદ્ગલકર્માપિ યદિ કુર્યાત્ ભાવ્યભાવકભાવેન તદેવાનુભવેચ્ચ તતોઽયં
સ્વપરસમવેતક્રિયાદ્વયાવ્યતિરિક્તતાયાં પ્રસજન્ત્યાં સ્વપરયોઃ પરસ્પરવિભાગપ્રત્યસ્તમનાદનેકા-
ત્મકમેકમાત્માનમનુભવન્મિથ્યાદૃષ્ટિતયા સર્વજ્ઞાવમતઃ સ્યાત્
જીવ વ્યાપ્યવ્યાપકભાવસે અપને પરિણામકો કરતા હૈ ઔર ભાવ્યભાવકભાવસે ઉસીકા અનુભવ
કરતા હૈ
અભિન્નતાકા પ્રસંગ આને પર સ્વ-પરકા પરસ્પર વિભાગ અસ્ત (નાશ) હો જાનેસે, અનેકદ્રવ્યસ્વરૂપ
એક આત્માકો અનુભવ કરતા હુઆ મિથ્યાદૃષ્ટિતાકે કારણ સર્વજ્ઞકે મતસે બાહર હૈ
મત નહીં હૈ
Page 157 of 642
PDF/HTML Page 190 of 675
single page version
માત્રયા ક્રિયયા ક્રિયમાણં કુર્વાણઃ પ્રતિભાતિ, ન પુનઃ કલશકરણાહંકારનિર્ભરોઽપિ સ્વવ્યાપારાનુરૂપં
મૃત્તિકાયાઃ કલશપરિણામં મૃત્તિકાયા અવ્યતિરિક્તં મૃત્તિકાયાઃ અવ્યતિરિક્તયા પરિણતિમાત્રયા
ક્રિયયા ક્રિયમાણં કુર્વાણઃ પ્રતિભાતિ, તથાત્માપિ પુદ્ગલકર્મપરિણામાનુકૂલમજ્ઞાનાદાત્મ-
પરિણામમાત્મનોઽવ્યતિરિક્તમાત્મનોઽવ્યતિરિક્તયા પરિણતિમાત્રયા ક્રિયયા ક્રિયમાણં કુર્વાણઃ
પ્રતિભાતુ, મા પુનઃ પુદ્ગલપરિણામકરણાહંકારનિર્ભરોઽપિ સ્વપરિણામાનુરૂપં પુદ્ગલસ્ય પરિણામં
પુદ્ગલાદવ્યતિરિક્તં પુદ્ગલાદવ્યતિરિક્તયા પરિણતિમાત્રયા ક્રિયયા ક્રિયમાણં કુર્વાણઃ પ્રતિભાતુ
[મિથ્યાદૃષ્ટયઃ ] મિથ્યાદૃષ્ટિ [ભવન્તિ ] હૈં
વે મિથ્યાદૃષ્ટિ હી હૈં ઐસા સિદ્ધાન્ત હૈ
અપને પરિણામકો
Page 158 of 642
PDF/HTML Page 191 of 675
single page version
[યા પરિણતિઃ સા ક્રિયા ] જો પરિણતિ હૈ સો ક્રિયા હૈ; [ત્રયમ્ અપિ ] ય્ાહ તીનોં હી, [વસ્તુતયા
ભિન્નં ન ] વસ્તુરૂપસે ભિન્ન નહીં હૈં
કહા ગયા હૈ કિ કર્તા, કર્મ ઔર ક્રિયા
એકકી હી હોતી હૈ) ઔર [એકસ્ય પરિણતિઃ સ્યાત્ ] એકકી હી પરિણતિ
Page 159 of 642
PDF/HTML Page 192 of 675
single page version
ર્દુર્વારં નનુ મોહિનામિહ મહાહંકારરૂપં તમઃ
તત્કિં જ્ઞાનઘનસ્ય બન્ધનમહો ભૂયો ભવેદાત્મનઃ
સ્યાત્ ] દો દ્રવ્યોંકી એક પરિણતિ
એક દ્રવ્યકી દો ક્રિયાએઁ નહીં હોતી; [યતઃ ] ક્યોંકિ [એકમ્ અનેકં ન સ્યાત્ ] એક દ્રવ્ય અનેક
દ્રવ્યરૂપ નહીં હોતા
Page 160 of 642
PDF/HTML Page 193 of 675
single page version
અહંકારરૂપ અજ્ઞાનાન્ધકાર
[તત્ એકવારં વિલયં વ્રજેત્ ] વહ એક બાર ભી નાશકો પ્રાપ્ત હો [તત્ ] તો [જ્ઞાનઘનસ્ય આત્મનઃ ]
જ્ઞાનઘન આત્માકો [ભૂયઃ ] પુનઃ [બન્ધનમ્ કિં ભવેત્ ] બન્ધન કૈસે હો સકતા હૈ ? (જીવ જ્ઞાનઘન
હૈ, ઇસલિયે યથાર્થ જ્ઞાન હોનેકે બાદ જ્ઞાન કહાઁ જા સકતા હૈ ? નહીં જાતા
પુનઃ મિથ્યાત્વ ન આયે
જાનના ચાહિયે
જો [આત્મનઃ ભાવાઃ ] અપને ભાવ હૈં સો તો [આત્મા એવ ] આપ હી હૈ ઔર જો [પરસ્ય તે ] પરકે
ભાવ હૈં સો [પરઃ એવ ] પર હી હૈ (યહ નિયમ હૈ)
સાથ વિરોધ આતા હૈ; ઔર યદિ ઉન્હેં પુદ્ગલકે પરિણામ કહે જાયે તો જિનકે સાથ જીવકો કોઈ
પ્રયોજન નહીં હૈ ઉનકા ફલ જીવ ક્યોં પ્રાપ્ત કરે ? ઇસ આશંકાકો દૂર કરનેકે લિયે અબ ગાથા
કહતે હૈં :
Page 161 of 642
PDF/HTML Page 194 of 675
single page version
ભાવ્યમાના મુકુરન્દ એવ, તથા મિથ્યાદર્શનમજ્ઞાનમવિરતિરિત્યાદયો ભાવાઃ સ્વદ્રવ્યસ્વભાવત્વેનાજીવેન
ભાવ્યમાના અજીવ એવ, તથૈવ ચ મિથ્યાદર્શનમજ્ઞાનમવિરતિરિત્યાદયો ભાવાશ્ચૈતન્યવિકારમાત્રેણ
[ક્રોધાદ્યાઃ ] ક્રોધાદિ કષાય
હૈં
સ્વચ્છતાકે વિકારમાત્રસે દર્પણકે દ્વારા ભાયે જાતે હૈં વે દર્પણ હી હૈં; ઇસીપ્રકાર મિથ્યાદર્શન, અજ્ઞાન,
અવિરતિ ઇત્યાદિ ભાવ જો કિ અજીવકે અપને દ્રવ્યસ્વભાવસે અજીવકે દ્વારા ભાયે જાતે હૈં વે અજીવ
હી હૈં ઔર મિથ્યાદર્શન, અજ્ઞાન, અવિરતિ ઇત્યાદિ ભાવ જો કિ ચૈતન્યકે વિકારમાત્રસે જીવકે દ્વારા
Page 162 of 642
PDF/HTML Page 195 of 675
single page version
મિથ્યાત્વાદિ અજીવ હૈ; ઔર કર્મકે નિમિત્તસે જીવ વિભાવરૂપ પરિણમિત હોતા હૈ વે વિભાવ
પરિણામ ચેતનકે વિકાર હૈં, ઇસલિયે વે જીવ હૈં
સમઝતા હૈ
[અજ્ઞાનમ્ ] અજ્ઞાન, [અવિરતિઃ ] અવિરતિ ઔર [મિથ્યાત્વં ] મિથ્યાત્વ [જીવઃ ] જીવ હૈ [તુ ]
વહ તો [ઉપયોગઃ ] ઉપયોગ હૈ
Page 163 of 642
PDF/HTML Page 196 of 675
single page version
વિકારઃ
હૈ વહ મૂર્તિક પુદ્ગલકર્મસે અન્ય ચૈતન્ય પરિણામકા વિકાર હૈ
[અજ્ઞાનમ્ ] અજ્ઞાન [ચ અવિરતિભાવઃ ] ઔર અવિરતિભાવ (ઐસે તીન) [જ્ઞાતવ્યઃ ] જાનના
ચાહિયે
હોનેસે, આત્માકે ઉપયોગકા, મિથ્યાદર્શન, અજ્ઞાન ઔર અવિરતિકે ભેદસે તીન પ્રકારકા
પરિણામવિકાર હૈ
Page 164 of 642
PDF/HTML Page 197 of 675
single page version
પીત ઇતિ ત્રિવિધઃ પરિણામવિકારો દૃષ્ટઃ, તથોપયોગસ્યાનાદિમિથ્યાદર્શનાજ્ઞાનાવિરતિસ્વભાવ-
વસ્ત્વન્તરભૂતમોહયુક્તત્વાન્મિથ્યાદર્શનમજ્ઞાનમવિરતિરિતિ ત્રિવિધઃ પરિણામવિકારો દૃષ્ટવ્યઃ
કરનેમેં) સામર્થ્ય હોને પર ભી, કદાચિત્ (સ્ફ ટિકકો) કાલે, હરે ઔર પીલે ઐસે તમાલ, કેલ
ઔર સોનેકે પાત્રરૂપી આધારકા સંયોગ હોનેસે, સ્ફ ટિકકી સ્વચ્છતાકા, કાલા, હરા ઔર પીલા
ઐસે તીન પ્રકારકા પરિણામવિકાર દિખાઈ દેતા હૈ, ઉસીપ્રકાર (આત્માકો) અનાદિસે મિથ્યાદર્શન,
અજ્ઞાન ઔર અવિરતિ જિસકા સ્વભાવ હૈ ઐસે અન્ય-વસ્તુભૂત મોહકા સંયોગ હોનેસે, આત્માકે
ઉપયોગકા, મિથ્યાદર્શન, અજ્ઞાન ઔર અવિરતિ ઐસે તીન પ્રકારકા પરિણામવિકાર સમઝના ચાહિયે
Page 165 of 642
PDF/HTML Page 198 of 675
single page version
ભાવત્વેનૈકવિધોઽપ્યશુદ્ધસાંજનાનેકભાવત્વમાપદ્યમાનસ્ત્રિવિધો ભૂત્વા સ્વયમજ્ઞાનીભૂતઃ કર્તૃત્વ-
મુપઢૌકમાનો વિકારેણ પરિણમ્ય યં યં ભાવમાત્મનઃ કરોતિ તસ્ય તસ્ય કિલોપયોગઃ કર્તા સ્યાત્
કર્તા [ભવતિ ] હોતા હૈ
નિમિત્તસે (
હોકર જિસ-જિસ ભાવકો અપના કરતા હૈ ઉસ-ઉસ ભાવકા વહ ઉપયોગ કર્તા હોતા હૈ
કર્તા કહા હૈ
કર્તા કહા જાતા હૈ
Page 166 of 642
PDF/HTML Page 199 of 675
single page version
સકલસાધ્યભાવાનુકૂલતયા નિમિત્તમાત્રીભૂતે સતિ સાધકં કર્તારમન્તરેણાપિ સ્વયમેવ બાધ્યન્તે
વિષવ્યાપ્તયો, વિડમ્બ્યન્તે યોષિતો, ધ્વંસ્યન્તે બન્ધાઃ, તથાયમજ્ઞાનાદાત્મા મિથ્યાદર્શનાદિભાવેનાત્મના
પરિણમમાનો મિથ્યાદર્શનાદિભાવસ્ય કર્તા સ્યાત્, તસ્મિંસ્તુ મિથ્યાદર્શનાદૌ ભાવે સ્વાનુકૂલતયા
નિમિત્તમાત્રીભૂતે સત્યાત્માનં કર્તારમન્તરેણાપિ પુદ્ગલદ્રવ્યં મોહનીયાદિકર્મત્વેન સ્વયમેવ પરિણમતે
પર [પુદ્ગલં દ્રવ્યમ્ ] પુદ્ગલદ્રવ્ય [સ્વયં ] અપને આપ [કર્મત્વં ] કર્મરૂપ [પરિણમતે ] પરિણમિત
હોતા હૈ
પરિણમિત હોતા હૈ
(સાધકકે સાધનેયોગ્ય ભાવોંકો) અનુકૂલ હોનેસે નિમિત્તમાત્ર હોને પર, સાધકકે કર્તા હુએ બિના
(સર્પાદિકકા) વ્યાપ્ત વિષ સ્વયમેવ ઉતર જાતા હૈ, સ્ત્રિયાઁ સ્વયમેવ વિડમ્બનાકો પ્રાપ્ત હોતી હૈં
ઔર બન્ધન સ્વયમેવ ટૂટ જાતે હૈં; ઇસીપ્રકાર યહ આત્મા અજ્ઞાનકે કારણ મિથ્યાદર્શનાદિભાવરૂપ
સ્વયં હી પરિણમિત હોતા હુઆ મિથ્યાદર્શનાદિભાવકા કર્તા હોતા હૈ ઔર વહ મિથ્યાદર્શનાદિભાવ
પુદ્ગલદ્રવ્યકો (કર્મરૂપ પરિણમિત હોનેમેં) અનુકૂલ હોનેસે નિમિત્તમાત્ર હોને પર, આત્માકે કર્તા
હુએ બિના પુદ્ગલદ્રવ્ય મોહનીયાદિ કર્મરૂપ સ્વયમેવ પરિણમિત હોતે હૈં
Page 167 of 642
PDF/HTML Page 200 of 675
single page version
શીતોષ્ણાયાઃ પુદ્ગલપરિણામાવસ્થાયા ઇવ પુદ્ગલાદભિન્નત્વેનાત્મનો નિત્યમેવાત્યન્તભિન્નાયાસ્ત-
ન્નિમિત્તતથાવિધાનુભવસ્ય ચાત્મનોઽભિન્નત્વેન પુદ્ગલાન્નિત્યમેવાત્યન્તભિન્નસ્યાજ્ઞાનાત્પરસ્પરવિશેષા-
નિર્જ્ઞાને સત્યેકત્વાધ્યાસાત્ શીતોષ્ણરૂપેણેવાત્મના પરિણમિતુમશક્યેન રાગદ્વેષસુખદુઃખાદિ-
અજ્ઞાનમય જીવ [કર્મણાં ] કર્મોંકા [કારકઃ ] કર્તા [ભવતિ ] હોતા હૈ
કર્તા પ્રતિભાસિત હોતા હૈ
ભિન્ન હૈ ઔર ઉસકે નિમિત્તસે હોનેવાલા ઉસ પ્રકારકા અનુભવ આત્માસે અભિન્નતાકે કારણ પુદ્ગલસે
સદા હી અત્યન્ત ભિન્ન હૈ, ઇસીપ્રકાર ઐસા અનુભવ કરાનેમેં સમર્થ ઐસી રાગદ્વેષસુખદુઃખાદિરૂપ
પુદ્ગલપરિણામકી અવસ્થા પુદ્ગલસે અભિન્નતાકે કારણ આત્માસે સદા હી અત્યન્ત ભિન્ન હૈ ઔર