Page 168 of 642
PDF/HTML Page 201 of 675
single page version
ઇત્યાદિવિધિના રાગાદેઃ કર્મણઃ કર્તા પ્રતિભાતિ
અત્યન્ત ભિન્ન હૈ
શીત-ઉષ્ણરૂપસે આત્માકે દ્વારા પરિણમન કરના અશક્ય હૈ ઉસી પ્રકાર), જિનકે રૂપમેં આત્માકે
દ્વારા પરિણમન કરના અશક્ય હૈ ઐસે રાગદ્વેષસુખદુઃખાદિરૂપ અજ્ઞાનાત્માકે દ્વારા પરિણમિત હોતા હુઆ
(અર્થાત્ પરિણમિત હોના માનતા હુઆ), જ્ઞાનકા અજ્ઞાનત્વ પ્રગટ કરતા હુઆ, સ્વયં અજ્ઞાનમય હોતા
હુઆ, ‘યહ મૈં રાગી હૂઁ (અર્થાત્ યહ મૈં રાગ કરતા હૂઁ)’ ઇત્યાદિ વિધિસે રાગાદિ કર્મકા કર્તા
પ્રતિભાસિત હોતા હૈ
સ્વચ્છતાકે કારણ રાગદ્વેષાદિકા સ્વાદ, શીત-ઉષ્ણતાકી ભાઁતિ, જ્ઞાનમેં પ્રતિબિમ્બિત હોને પર, માનોં
જ્ઞાન હી રાગદ્વેષ હો ગયા હો ઇસપ્રકાર અજ્ઞાનીકો ભાસિત હોતા હૈ
Page 169 of 642
PDF/HTML Page 202 of 675
single page version
પુદ્ગલપરિણામાવસ્થાયા ઇવ પુદ્ગલાદભિન્નત્વેનાત્મનો નિત્યમેવાત્યન્તભિન્નાયાસ્તન્નિમિત્તતથા-
વિધાનુભવસ્ય ચાત્મનોઽભિન્નત્વેન પુદ્ગલાન્નિત્યમેવાત્યન્તભિન્નસ્ય જ્ઞાનાત્પરસ્પરવિશેષનિર્જ્ઞાને સતિ
નાનાત્વવિવેકાચ્છીતોષ્ણરૂપેણેવાત્મના પરિણમિતુમશક્યેન રાગદ્વેષસુખદુઃખાદિરૂપેણાજ્ઞાનાત્મના
મનાગપ્યપરિણમમાનો જ્ઞાનસ્ય જ્ઞાનત્વં પ્રકટીકુર્વન્ સ્વયં જ્ઞાનમયીભૂતઃ એષોઽહં જાનામ્યેવ, રજ્યતે
તુ પુદ્ગલ ઇત્યાદિવિધિના સમગ્રસ્યાપિ રાગાદેઃ કર્મણો જ્ઞાનવિરુદ્ધસ્યાકર્તા પ્રતિભાતિ
જીવઃ ] જ્ઞાનમય જીવ [કર્મણામ્ ] કર્મોંકા [અકારકઃ ભવતિ ] અકર્તા હોતા હૈ અર્થાત્ કર્તા નહીં
હોતા
પ્રતિભાસિત હોતા હૈ
ભિન્ન હૈ ઔર ઉસકે નિમિત્તસે હોનેવાલા ઉસ પ્રકારકા અનુભવ આત્માસે અભિન્નતાકે કારણ પુદ્ગલસે
સદા હી અત્યન્ત ભિન્ન હૈ, ઉસીપ્રકાર વૈસા અનુભવ કરાનેમેં સમર્થ ઐસી રાગદ્વેષસુખદુઃખાદિરૂપ
પુદ્ગલપરિણામકી અવસ્થા પુદ્ગલસે અભિન્નતાકે કારણ આત્માસે સદા હી અત્યન્ત ભિન્ન હૈ ઔર
ઉસકે નિમિત્તસે હોનેવાલા ઉસ પ્રકારકા અનુભવ આત્માસે અભિન્નતાકે કારણ પુદ્ગલસે સદા હી
અત્યન્ત ભિન્ન હૈ
ઉષ્ણકી ભાઁતિ (જૈસૈ શીત-ઉષ્ણરૂપ આત્માકે દ્વારા પરિણમન કરના અશક્ય હૈ ઉસીપ્રકાર), જિનકે
રૂપમેં આત્માકે દ્વારા પરિણમન ક રના અશક્ય હૈ ઐસે રાગદ્વેષસુખદુઃખાદિરૂપસે અજ્ઞાનાત્માકે દ્વારા
કિંચિત્માત્ર પરિણમિત ન હોતા હુઆ, જ્ઞાનકા જ્ઞાનત્વ પ્રગટ કરતા હુઆ, સ્વયં જ્ઞાનમય હોતા હુઆ,
‘યહ મૈં (રાગકો) જાનતા હી હૂઁ, રાગી તો પુદ્ગલ હૈ (અર્થાત્ રાગ તો પુદ્ગલ કરતા હૈ)’ ઇત્યાદિ
વિધિસે, જ્ઞાનસે વિરુદ્ધ સમસ્ત રાગાદિ કર્મકા અકર્તા પ્રતિભાસિત હોતા હૈ
ભેદજ્ઞાન હોતા હૈ
Page 170 of 642
PDF/HTML Page 203 of 675
single page version
યોશ્ચેતનાચેતનયોઃ સામાન્યાધિકરણ્યેનાનુભવનાત્ક્રોધોઽહમિત્યાત્મનો વિકલ્પમુત્પાદયતિ; તતોઽય-
માત્મા ક્રોધોઽહમિતિ ભ્રાન્ત્યા સવિકારેણ ચૈતન્યપરિણામેન પરિણમન્ તસ્ય સવિકારચૈતન્ય-
પરિણામરૂપસ્યાત્મભાવસ્ય કર્તા સ્યાત્
[સઃ ] આત્મા [તસ્ય ઉપયોગસ્ય ] ઉસ ઉપયોગરૂપ [આત્મભાવસ્ય ] અપને ભાવકા [કર્તા ]
કર્તા [ભવતિ ] હોતા હૈ
ઔર અવિશેષ રતિ (લીનતા)સે સમસ્ત ભેદકો છિપાકર, ભાવ્યભાવકભાવકો પ્રાપ્ત ચેતન ઔર
અચેતનકા સામાન્ય અધિકરણસે (
સવિકાર (વિકારયુક્ત) હૈ ઐસે ચૈતન્યપરિણામરૂપ પરિણમિત હોતા હુઆ યહ આત્મા ઉસ સવિકાર
ચૈતન્યપરિણામરૂપ અપને ભાવકા કર્તા હોતા હૈ
Page 171 of 642
PDF/HTML Page 204 of 675
single page version
પન્નયોઃ પરાત્મનોઃ સામાનાધિકરણ્યેનાનુભવનાદ્ધર્મોઽહમધર્મોઽહમાકાશમહં કાલોઽહં પુદ્ગલોઽહં
ઇસ ઉપદેશસે દૂસરે ભી વિચારને ચાહિયે
માનતા હૈ; ઇસલિયે અજ્ઞાની જીવ ઉસ અજ્ઞાનરૂપ સવિકાર ચૈતન્યપરિણામકા કર્તા હોતા હૈ ઔર વહ
અજ્ઞાનરૂપ ભાવ ઉસકા કર્મ હોતા હૈ
[સઃ ] આત્મા [તસ્ય ઉપયોગસ્ય ] ઉસ ઉપયોગરૂપ [આત્મભાવસ્ય ] અપને ભાવકા [કર્તા ] કર્તા
[ભવતિ ] હોતા હૈ
ઔર અવિશેષ રતિ(લીનતા)સે સમસ્ત ભેદકો છિપાકર, જ્ઞેયજ્ઞાયકભાવકો પ્રાપ્ત ઐસે સ્વ-પરકા
Page 172 of 642
PDF/HTML Page 205 of 675
single page version
પુદ્ગલોઽહં જીવાન્તરમહમિતિ ભ્રાન્ત્યા સોપાધિના ચૈતન્યપરિણામેન પરિણમન્ તસ્ય સોપાધિચૈતન્ય-
પરિણામરૂપસ્યાત્મભાવસ્ય કર્તા સ્યાત્
પુદ્ગલ હૂઁ, મૈં અન્ય જીવ હૂઁ’ ઐસા અપના વિકલ્પ ઉત્પન્ન કરતા હૈ; ઇસલિયે, ‘‘મૈં ધર્મ હૂઁ, મૈં અધર્મ
હૂઁ, મૈં આકાશ હૂઁ, મૈં કાલ હૂઁ, મૈં પુદ્ગલ હૂઁ, મૈં અન્ય જીવ હૂઁ’ ઐસી ભ્રાન્તિકે કારણ જો સોપાધિક
(ઉપાધિયુક્ત) હૈ ઐસે ચૈતન્યપરિણામરૂપ પરિણમિત હોતા હુઆ યહ આત્મા ઉસ સોપાધિક
ચૈતન્યપરિણામરૂપ અપને ભાવકા કર્તા હોતા હૈ
કર્મ હોતા હૈ
ચ ] ઔર [આત્માનમ્ ] અપનેકો [પરં ] પર [કરોતિ ] કરતા હૈ
Page 173 of 642
PDF/HTML Page 206 of 675
single page version
સોપાધીકૃતચૈતન્યપરિણામતયા તથાવિધસ્યાત્મભાવસ્ય કર્તા પ્રતિભાતીત્યાત્મનો ભૂતાવિષ્ટધ્યાના-
વિષ્ટસ્યેવ પ્રતિષ્ઠિતં કર્તૃત્વમૂલમજ્ઞાનમ્
કર્તા પ્રતિભાતિ, તથાયમાત્માપ્યજ્ઞાનાદેવ ભાવ્યભાવકૌ પરાત્માનાવેકીકુર્વન્નવિકારાનુભૂતિમાત્ર-
ભાવકાનુચિતવિચિત્રભાવ્યક્રોધાદિવિકારકરમ્બિતચૈતન્યપરિણામવિકારતયા તથાવિધસ્ય ભાવસ્ય કર્તા
પ્રતિભાતિ
ભાવસ્ય કર્તા પ્રતિભાતિ, તથાયમાત્માઽપ્યજ્ઞાનાદ્ જ્ઞેયજ્ઞાયકૌ પરાત્માનાવેકીકુર્વન્નાત્મનિ
પરદ્રવ્યાધ્યાસાન્નોઇન્દ્રિયવિષયીકૃતધર્માધર્માકાશકાલપુદ્ગલજીવાન્તરનિરુદ્ધશુદ્ધચૈતન્યધાતુતયા
ઇસલિયે યહ આત્મા, યદ્યપિ વહ સમસ્ત વસ્તુઓંકે સમ્બન્ધસે રહિત અસીમ શુદ્ધ ચૈતન્યધાતુમય હૈ
તથાપિ, અજ્ઞાનકે કારણ હી સવિકાર ઔર સોપાધિક કિયે ગયે ચૈતન્યપરિણામવાલા હોનેસે ઉસ
પ્રકારકે અપને ભાવકા કર્તા પ્રતિભાસિત હોતા હૈ
મૂલ અજ્ઞાન સિદ્ધ હુઆ
ભાવકરૂપ પરકો ઔર અપનેકો એક કરતા હુઆ, અવિકાર અનુભૂતિમાત્ર ભાવકકે લિયે અનુચિત
વિચિત્ર ભાવ્યરૂપ ક્રોધાદિ વિકારોંસે મિશ્રિત ચૈતન્યપરિણામવિકારવાલા હોનેસે ઉસ પ્રકારકે ભાવકા
કર્તા પ્રતિભાસિત હોતા હૈ
બડા ભૈંસા હૂઁ’ ઐસે અધ્યાસકે કારણ મનુષ્યોચિત જો કમરેકે દ્વારમેંસે બાહર નિકલના ઉસસે ચ્યુત
હોતા હુઆ ઉસ પ્રકારકે ભાવકા કર્તા પ્રતિભાસિત હોતા હૈ, ઇસીપ્રકાર યહ આત્મા ભી અજ્ઞાનકે
કારણ જ્ઞેયજ્ઞાયકરૂપ પરકો ઔર અપનેકો એક કરતા હુઆ, ‘મૈં પરદ્રવ્ય હૂઁ’ ઐસે અધ્યાસકે કારણ
મનકે વિષયભૂત કિએ ગએ ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, કાલ, પુદ્ગલ ઔર અન્ય જીવકે દ્વારા (અપની)
Page 174 of 642
PDF/HTML Page 207 of 675
single page version
તથાવિધસ્ય ભાવસ્ય કર્તા પ્રતિભાતિ
કેવલ બોધ (
સાથ એકરૂપ માનતા હૈ
હોનેવાલા કર્તૃત્વ સમઝાનેકે લિયે ધ્યાનાવિષ્ટ પુરુષકા દૃષ્ટાન્ત દિયા હૈ
સર્વકર્તૃત્વકો [મુઞ્ચતિ ] છોડતા હૈ
Page 175 of 642
PDF/HTML Page 208 of 675
single page version
શક્તિરનાદિત એવ સ્યાત્; તતઃ પરાત્માનાવેકત્વેન જાનાતિ; તતઃ ક્રોધોઽહમિત્યાદિવિકલ્પમાત્મનઃ
કરોતિ; તતો નિર્વિકલ્પાદકૃતકાદેકસ્માદ્વિજ્ઞાનઘનાત્પ્રભ્રષ્ટો વારંવારમનેકવિકલ્પૈઃ પરિણમન્ કર્તા
પ્રતિભાતિ
ભિન્નરસાઃ કષાયાસ્તૈઃ સહ યદેકત્વવિકલ્પકરણં તદજ્ઞાનાદિત્યેવં નાનાત્વેન પરાત્માનૌ જાનાતિ;
તતોઽકૃતકમેકં જ્ઞાનમેવાહં, ન પુનઃ કૃતકોઽનેકઃ ક્રોધાદિરપીતિ ક્રોધોઽહમિત્યાદિવિકલ્પમાત્મનો
ગઈ હૈ ઐસા અનાદિસે હી હૈ; ઇસલિયે વહ સ્વ-પરકો એકરૂપ જાનતા હૈ; ઇસીલિયે ‘મૈં ક્રોધ
હૂઁ’ ઇત્યાદિ આત્મવિકલ્પ કરતા હૈ; ઇસલિયે નિર્વિકલ્પ, અકૃત્રિમ, એક વિજ્ઞાનઘન(સ્વભાવ)સે
ભ્રષ્ટ હોતા હુઆ બારમ્બાર અનેક વિકલ્પરૂપ પરિણમિત હોતા હુઆ કર્તા પ્રતિભાસિત હોતા હૈ
વિલક્ષણ (ભિન્ન), અત્યન્ત મધુર ચૈતન્ય રસ હી એક જિસકા રસ હૈ ઐસા યહ આત્મા હૈ ઔર
કષાય ઉસસે ભિન્ન (કલુષિત) રસવાલે હૈં; ઉનકે સાથ જો એકત્વકા વિકલ્પ કરના હૈ વહ
અજ્ઞાનસે હૈ’’; ઇસપ્રકાર પરકો ઔર અપનેકો ભિન્નરૂપ જાનતા હૈ; ઇસલિયે ‘અકૃત્રિમ
(નિત્ય), એક જ્ઞાન હી મૈં હૂઁ કિન્તુ કૃત્રિમ (અનિત્ય), અનેક જો ક્રોધાદિક હૈં વહ મૈં નહીં
હૂઁ’ ઐસા જાનતા હુઆ ‘મૈં ક્રોધ હૂઁ’ ઇત્યાદિ આત્મવિકલ્પ કિંચિત્માત્ર ભી નહીં કરતા;
Page 176 of 642
PDF/HTML Page 209 of 675
single page version
એવાસ્તે; તતો નિર્વિકલ્પોઽકૃતક એકો વિજ્ઞાનઘનો ભૂતોઽત્યન્તમકર્તા પ્રતિભાતિ
જ્ઞાનં સ્વયં કિલ ભવન્નપિ રજ્યતે યઃ
ગાં દોગ્ધિ દુગ્ધમિવ નૂનમસૌ રસાલમ્
જાનતા હી રહતા હૈ; ઔર ઇસલિયે નિર્વિકલ્પ, અકૃત્રિમ, એક વિજ્ઞાનઘન હોતા હુઆ અત્યન્ત
અકર્તા પ્રતિભાસિત હોતા હૈ
બાદ પરદ્રવ્યકા કર્તૃત્વ નહીં રહતા
એકમેક હુએ સુન્દર ભોજનકો ખાનેવાલે હાથી આદિ પશુઓંકી ભાઁતિ, [રજ્યતે ] રાગ કરતા હૈ
(રાગકા ઔર અપના મિશ્ર સ્વાદ લેતા હૈ) [અસૌ ] વહ, [દધીક્ષુમધુરામ્લરસાતિગૃદ્ધયા ]
શ્રીખંડકે ખટ્ટે-મીઠે સ્વાદકી અતિ લોલુપતાસે [રસાલમ્ પીત્વા ] શ્રીખણ્ડકો પીતા હુઆ ભી
[ગાં દુગ્ધમ્ દોગ્ધિ ઇવ નૂનમ્ ] સ્વયં ગાયકા દૂધ પી રહા હૈ ઐસા માનનેવાલે પુરુષકે
સમાન હૈ
એકાકારરૂપસે રાગાદિમેં પ્રવૃત્ત હોતા હૈ
જીવ સ્વ-પરકે મિશ્ર સ્વાદકો અપના સ્વાદ સમઝતા હૈ
Page 177 of 642
PDF/HTML Page 210 of 675
single page version
અજ્ઞાનાત્તમસિ દ્રવન્તિ ભુજગાધ્યાસેન રજ્જૌ જનાઃ
શુદ્ધજ્ઞાનમયા અપિ સ્વયમમી કર્ત્રીભવન્ત્યાકુલાઃ
જાનાતિ હંસ ઇવ વાઃપયસોર્વિશેષમ્
જાનીત એવ હિ કરોતિ ન કિંચનાપિ
કારણ હી [તમસિ રજ્જૌ ભુજગાધ્યાસેન ] અન્ધકારમેં પડી હુઈ રસ્સીમેં સર્પકા અધ્યાસ હોનેસે [જનાઃ
દ્રવન્તિ ] લોગ (ભયસે) ભાગતે હૈં; [ચ ] ઔર (ઇસીપ્રકાર) [અજ્ઞાનાત્ ] અજ્ઞાનકે કારણ [અમી ]
યે જીવ, [વાતોત્તરંગાબ્ધિવત્ ] પવનસે તરંગિત સમુદ્રકી ભાઁતિ [વિકલ્પચક્રકરણાત્ ] વિકલ્પોંકે
સમૂહકો કરનેસે
(ભેદજ્ઞાનવાલા) હોનેસે [પરાત્મનોઃ તુ ] પરકે ઔર અપને [વિશેષમ્ ]િવશેષકો [જાનાતિ ] જાનતા
Page 178 of 642
PDF/HTML Page 211 of 675
single page version
જ્ઞાનાદેવોલ્લસતિ લવણસ્વાદભેદવ્યુદાસઃ
ક્રોધાદેશ્ચ પ્રભવતિ ભિદા ભિન્દતી કર્તૃભાવમ્
ઉસીપ્રકાર) [અચલં ચૈતન્યધાતુમ્ ] અચલ ચૈતન્યધાતુમેં [સદા ] સદા [અધિરૂઢઃ ] આરૂઢ હોતા
હુઆ (ઉસકા આશ્રય લેતા હુઆ) [જાનીત એવ હિ ] માત્ર જાનતા હી હૈ, [કિંચન અપિ ન કરોતિ ]
કિંચિત્માત્ર ભી કર્તા નહીં હોતા (અર્થાત્ જ્ઞાતા હી રહતા હૈ, કર્ત્તા નહીં હોતા)
આતા હૈ ઔર સ્વાદકા સ્વાદવિશેષ નિરસ્ત હોતા હૈ)
ભિન્દતી ] કર્તૃત્વકો (
આત્મા અપને હી ભાવકા કર્તા હૈ, [પરભાવસ્ય ] પરભાવકા (પુદ્ગલકે ભાવોંકા) કર્તા તો
[ક્વચિત્ ન ] કદાપિ નહીં હૈ
Page 179 of 642
PDF/HTML Page 212 of 675
single page version
આત્મા પરભાવકા કર્તા હૈ [અયં ] ઐસા માનના (તથા કહના) સો [વ્યવહારિણામ્ મોહઃ ] વ્યવહારી
જીવોંકા મોહ (અજ્ઞાન) હૈ
[કરણાનિ ] ઇન્દ્રિયોંકો, [વિવિધાનિ ] અનેક પ્રકારકે [કર્માણિ ] ક્રોધાદિ દ્રવ્યકર્મોંકો [ચ
નોકર્માણિ ] ઔર શરીરાદિક નોકર્મોંકો [કરોતિ ] કરતા હૈ
હોતા હૈ, ઇસલિયે ઉસીપ્રકાર (આત્મા) ક્રોધાદિ પરદ્રવ્યસ્વરૂપ સમસ્ત અન્તરંગ કર્મકો ભી
Page 180 of 642
PDF/HTML Page 213 of 675
single page version
તન્મયઃ ] કિન્તુ તન્મય નહીં હૈ, [તેન ] ઇસલિયે [સઃ ] વહ [તેષાં ] ઉનકા [કર્તા ] કર્તા [ન
ભવતિ ] નહીં હૈ
વહ તન્મય નહીં હૈ, ક્યોંકિ કોઈ દ્રવ્ય અન્યદ્રવ્યમય હો જાયે તો ઉસ દ્રવ્યકે નાશકી આપત્તિ (
Page 181 of 642
PDF/HTML Page 214 of 675
single page version
પરન્તુ [યોગોપયોગૌ ] જીવકે યોગ ઔર ઉપયોગ [ઉત્પાદકૌ ] ઘટાદિકો ઉત્પન્ન કરનેવાલે
નિમિત્ત હૈં [તયોઃ ] ઉનકા [કર્તા ] કર્તા [ભવતિ ] જીવ હોતા હૈ
તથા વહ નિમિત્ત-નૈમિત્તિકભાવસે ભી ઉસકો નહીં કરતા, ક્યોંકિ યદિ ઐસા કરે તો નિત્યકર્તૃત્વકા
(સર્વ અવસ્થાઓંમેં કર્તૃત્વ હોનેકા) પ્રસંગ આ જાયેગા
Page 182 of 642
PDF/HTML Page 215 of 675
single page version
હો તથાપિ પરદ્રવ્યસ્વરૂપ કર્મકા કર્તા તો (નિમિત્તરૂપસે ભી કદાપિ) નહીં હૈ
ક્રોધાદિકકા નિમિત્તકર્તા કહા જાયે, પરન્તુ આત્માકો ઉનકા કર્તા નહીં કહા જા સકતા
હૈ, ઇસલિયે ઇસ અપેક્ષાસે એક દ્રવ્યકા પરિણામ અન્ય દ્રવ્યકે પરિણામકા નિમિત્તકર્તા કહલાતા
હૈ
કરતા, પરન્તુ [જાનાતિ ] જાનતા હૈ [સઃ ] વહ [જ્ઞાની ] જ્ઞાની [ભવતિ ] હૈ
Page 183 of 642
PDF/HTML Page 216 of 675
single page version
સ ગોરસાધ્યક્ષસ્તદ્દર્શનમાત્મવ્યાપ્તત્વેન પ્રભવદ્વયાપ્ય પશ્યત્યેવ તથા પુદ્ગલદ્રવ્યપરિણામનિમિત્તં
જ્ઞાનમાત્મવ્યાપ્યત્વેન પ્રભવદ્વયાપ્ય જાનાત્યેવ
શ્રોત્રચક્ષુર્ઘ્રાણરસનસ્પર્શનસૂત્રાણિ ષોડશ વ્યાખ્યેયાનિ
જો કિ વાસ્તવમેં પુદ્ગલદ્રવ્યકે દ્વારા વ્યાપ્ત હોકર ઉત્પન્ન હોનેવાલે પુદ્ગલદ્રવ્યકે પરિણામ હૈં, ઉન્હેં
જ્ઞાની કરતા નહીં હૈં; કિન્તુ જૈસે વહ ગોરસકા દૃષ્ટા, સ્વતઃ (દેખનેવાલેસે) વ્યાપ્ત હોકર ઉત્પન્ન
હોનેવાલે ગોરસ-પરિણામકે દર્શનમેં વ્યાપ્ત હોકર, માત્ર દેખતા હી હૈ, ઇસીપ્રકાર જ્ઞાની, સ્વતઃ
(જ્ઞાનીસે) વ્યાપ્ત હોકર ઉત્પન્ન હોનેવાલે, પુદ્ગલદ્રવ્ય-પરિણામ જિસકા નિમિત્ત હૈ ઐસે જ્ઞાનમેં વ્યાપ્ત
હોકર, માત્ર જાનતા હી હૈ
ઉનકે સાથ મોહ, રાગ, દ્વેષ, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, નોકર્મ, મન, વચન, કાય, શ્રોત્ર, ચક્ષુ,
ઘ્રાણ, રસન ઔર સ્પર્શનકે સોલહ સૂત્ર વ્યાખ્યાનરૂપ કરના; ઔર ઇસ ઉપદેશસે અન્ય ભી વિચાર
લેના
Page 184 of 642
PDF/HTML Page 217 of 675
single page version
કરોતિ સ આત્મા તદા તન્મયત્વેન તસ્ય ભાવસ્ય વ્યાપકત્વાદ્ભવતિ કર્તા, સ ભાવોઽપિ ચ તદા
તન્મયત્વેન તસ્યાત્મનો વ્યાપ્યત્વાદ્ભવતિ કર્મ; સ એવ ચાત્મા તદા તન્મયત્વેન તસ્ય ભાવસ્ય
ભાવકત્વાદ્ભવત્યનુભવિતા, સ ભાવોઽપિ ચ તદા તન્મયત્વેન તસ્યાત્મનો ભાવ્યત્વાદ્ભવત્યનુભાવ્યઃ
[કર્તા ] કર્તા હોતા હૈ, [તત્ ] વહ (ભાવ) [તસ્ય ] ઉસકા [કર્મ ] કર્મ [ભવતિ ] હોતા હૈ
[સઃ આત્મા તુ ] ઔર વહ આત્મા [તસ્ય ] ઉસકા (ઉસ ભાવરૂપ કર્મકા) [વેદકઃ ] ભોક્તા
હોતા હૈ
સ્વાદયુક્ત પુદ્ગલકર્મકે વિપાકકી દો દશાઓંકે દ્વારા અપને (વિજ્ઞાનઘનસ્વરૂપ) સ્વાદકો ભેદતા
હુઆ અજ્ઞાનરૂપ શુભ યા અશુભ ભાવકો કરતા હૈ, વહ આત્મા ઉસ સમય તન્મયતાસે ઉસ ભાવકા
વ્યાપક હોનેસે ઉસકા કર્તા હોતા હૈ ઔર વહ ભાવ ભી ઉસ સમય તન્મયતાસે ઉસ આત્માકા
વ્યાપ્ય હોનેસે ઉસકા કર્મ હોતા હૈ; ઔર વહી આત્મા ઉસ સમય તન્મયતાસે ઉસ ભાવકા ભાવક
હોનેસે ઉસકા અનુભવ કરનેવાલા (ભોક્તા) હોતા હૈ ઔર વહ ભાવ ભી ઉસ સમય તન્મયતાસે
ઉસ આત્માકા ભાવ્ય હોનેસે ઉસકા અનુભાવ્ય (ભોગ્ય) હોતા હૈ
શુભાશુભ ભાવોંકા કર્તા હોતા હૈ
Page 185 of 642
PDF/HTML Page 218 of 675
single page version
સ્મિન્નેવ વર્તેત, ન પુનઃ દ્રવ્યાન્તરં ગુણાન્તરં વા સંક્રામેત
સંક્રમણકો પ્રાપ્ત નહીં હોતી (બદલકર અન્યમેં નહીં મિલ જાતી); [અન્યત્ અસંક્રાન્તઃ ] અન્યરૂપસે
સંક્રમણકો પ્રાપ્ત ન હોતી હુઈ [સઃ ] વહ (વસ્તુ), [તત્ દ્રવ્યમ્ ] અન્ય વસ્તુકો [કથં ] કૈસે
[પરિણામયતિ ] પરિણમન કરા સકતી હૈ ?
વસ્તુસ્થિતિકી મર્યાદાકો તોડના અશક્ય હોનેસે, ઉસીમેં (અપને ઉતને દ્રવ્ય-ગુણમેં હી) વર્તતી હૈ,
પરન્તુ દ્રવ્યાન્તર યા ગુણાન્તરરૂપ સંક્રમણકો પ્રાપ્ત નહીં હોતી; ઔર દ્રવ્યાન્તર યા ગુણાન્તરરૂપ
સંક્રમણકો પ્રાપ્ત ન હોતી હુઈ વહ, અન્ય વસ્તુકો કૈસે પરિણમિત કરા સકતી હૈ ? (કભી નહીં
કરા સકતી
Page 186 of 642
PDF/HTML Page 219 of 675
single page version
સંક્રમમન્તરેણાન્યસ્ય વસ્તુનઃ પરિણમયિતુમશક્યત્વાત્ તદુભયં તુ તસ્મિન્નનાદધાનો ન તત્ત્વતસ્તસ્ય
કર્તા પ્રતિભાતિ, તથા પુદ્ગલમયે જ્ઞાનાવરણાદૌ કર્મણિ પુદ્ગલદ્રવ્યપુદ્ગલગુણયોઃ
સ્વરસત એવ વર્તમાને દ્રવ્યગુણાન્તરસંક્રમસ્ય વિધાતુમશક્યત્વાદાત્મદ્રવ્યમાત્મગુણં વાત્મા ન ખલ્વાધત્તે;
દોનોંકો [અકુર્વન્ ] ન કરતા હુઆ [સઃ ] વહ [તસ્ય કર્તા ] ઉસકા કર્તા [કથં ] કૈસે હો
સકતા હૈ ?
ક્યોંકિ (કિસી વસ્તુકા) દ્રવ્યાન્તર યા ગુણાન્તરરૂપમેં સંક્રમણ હોનેકા વસ્તુસ્થિતિસે હી નિષેધ
હૈ; દ્રવ્યાન્તરરૂપમેં (અન્યદ્રવ્યરૂપમેં) સંક્રમણ પ્રાપ્ત કિયે બિના અન્ય વસ્તુકો પરિણમિત કરના
અશક્ય હોનેસે, અપને દ્રવ્ય ઔર ગુણ
ગુણકો વાસ્તવમેં ડાલતા યા મિલાતા નહીં હૈ, ક્યોંકિ (કિસી વસ્તુકા) દ્રવ્યાન્તર યા
ગુણાન્તરરૂપમેં સંક્રમણ હોના અશક્ય હૈ; દ્રવ્યાન્તરરૂપમેં સંક્રમણ પ્રાપ્ત કિયે બિના અન્ય વસ્તુકો
Page 187 of 642
PDF/HTML Page 220 of 675
single page version
તત્ત્વતસ્તસ્ય કર્તા પ્રતિભાયાત્ ? તતઃ સ્થિતઃ ખલ્વાત્મા પુદ્ગલકર્મણામકર્તા
વિજ્ઞાનઘનભ્રષ્ટાનાં વિકલ્પપરાયણાનાં પરેષામસ્તિ વિકલ્પઃ
ઇસપ્રકાર [ઉપચારમાત્રેણ ] ઉપચારમાત્રસે [ભણ્યતે ] કહા જાતા હૈ
પરિણમતા હોનેસે નિમિત્તભૂત હોને પર, પૌદ્ગલિક કર્મ ઉત્પન્ન હોતા હૈ, ઇસલિયે ‘પૌદ્ગલિક કર્મ
આત્માને કિયા’ ઐસા નિર્વિકલ્પ વિજ્ઞાનઘનસ્વભાવસે ભ્રષ્ટ, વિકલ્પપરાયણ અજ્ઞાનિયોંકા વિકલ્પ હૈ;
વહ વિકલ્પ ઉપચાર હી હૈ, પરમાર્થ નહીં