Page 308 of 642
PDF/HTML Page 341 of 675
single page version
[વિષયસેવનસ્ય સ્વં ફલં ] વિષયસેવનકે નિજફલકો (
વિષયસેવનકા ફલ તો રંજિત પરિણામ હૈ ઉસે જ્ઞાની નહીં ભોગતા
કરનેવાલા હૈૈ
ભી પ્રકરણકા સ્વામિત્વ હોનેસે પ્રાકરણિક હૈ, ઇસીપ્રકાર સમ્યગ્દૃષ્ટિ પૂર્વસંચિત કર્મોદયસે પ્રાપ્ત હુએ
Page 309 of 642
PDF/HTML Page 342 of 675
single page version
સેવક એવ, મિથ્યાદૃષ્ટિસ્તુ વિષયાનસેવમાનોઽપિ રાગાદિભાવાનાં સદ્ભાવેન વિષયસેવનફલસ્વામિ-
ત્વાત્સેવક એવ
સ્વં વસ્તુત્વં કલયિતુમયં સ્વાન્યરૂપાપ્તિમુક્ત્યા
સ્વસ્મિન્નાસ્તે વિરમતિ પરાત્સર્વતો રાગયોગાત્
ન હોનેસે અસેવક હી હૈ (સેવન કરનેવાલા નહીં હૈ) ઔર મિથ્યાદૃષ્ટિ વિષયોંકા સેવન ન કરતા
હુઆ ભી રાગાદિભાવોંકે સદ્ભાવકે કારણ વિષયસેવનકે ફલકા સ્વામિત્વ હોનેસે સેવન કરનેવાલા
હી હૈ
નહીં હૈ; વહ તો માત્ર નૌકર હૈ, સેઠકે દ્વારા કરાયે ગયે સબ કામકાજકો કરતા હૈ
ઉસકે હાનિ-લાભકા સ્વામી હોનેસે વહી વ્યાપારી (સેઠ) હૈ
મિથ્યાદૃષ્ટિ વિષય સેવન કરનેવાલા હૈ
[સ્વ-અન્ય-રૂપ-આપ્તિ-મુક્ત્યા ] સ્વરૂપકા ગ્રહણ ઔર પરકા ત્યાગ કરનેકી વિધિકે દ્વારા
[સ્વં વસ્તુત્વં કલયિતુમ્ ] અપને વસ્તુત્વકા (યથાર્થ સ્વરૂપકા) અભ્યાસ કરનેકે લિયે, [ઇદં
સ્વં ચ પરં ] ‘યહ સ્વ હૈ (અર્થાત્ આત્મસ્વરૂપ હૈ) ઔર યહ પર હૈ’ [વ્યતિકરમ્ ] ઇસ
Page 310 of 642
PDF/HTML Page 343 of 675
single page version
[પરાત્ રાગયોગાત્ ] પરસે
મેરે સ્વભાવ [ન તુ ] નહીં હૈ; [અહમ્ તુ ] મૈં તોે [એકઃ ] એક [જ્ઞાયકભાવઃ ] જ્ઞાયકભાવ
હૂઁ
Page 311 of 642
PDF/HTML Page 344 of 675
single page version
ભાવ [ન તુ ] નહીં હૈ; [અહમ્ ] મૈંં તો [ખલુ ] નિશ્ચયસે [એકઃ ] એક [જ્ઞાયકભાવઃ ]
જ્ઞાયકભાવ હૂઁ
એક જ્ઞાયકભાવ હૂઁ
Page 312 of 642
PDF/HTML Page 345 of 675
single page version
તત્ત્વકો અર્થાત્ યથાર્થ સ્વરૂપકો [વિજાનન્ ] જાનતા હુઆ [કર્મવિપાકં ] કર્મકે વિપાકરૂપ
[ઉદયં ] ઉદયકો [મુઞ્ચતિ ] છોડતા હૈ
ઐસા જો આત્માકા તત્ત્વ ઉસકો (ભલીભાઁતિ) જાનતા હૈ; ઔર ઇસપ્રકાર તત્ત્વકો જાનતા હુઆ,
સ્વભાવકે ગ્રહણ ઔર પરભાવકે ત્યાગસે નિષ્પન્ન હોને યોગ્ય અપને વસ્તુત્વકો વિસ્તરિત (
Page 313 of 642
PDF/HTML Page 346 of 675
single page version
દિત્યુત્તાનોત્પુલકવદના રાગિણોઽપ્યાચરન્તુ
કહા હૈ)’’ [ઇતિ ] ઐસા માનકર [ઉત્તાન-ઉત્પુલક-વદનાઃ ] જિસકા મુખ ગર્વસે ઊઁ ચા ઔર
પુલકિત હો રહા હૈ ઐસે [રાગિણઃ ] રાગી જીવ (
પાપી (મિથ્યાદૃષ્ટિ) હી હૈં, [યતઃ ] ક્યોંકિ વે [આત્મ-અનાત્મ-અવગમ-વિરહાત્ ] આત્મા ઔર
અનાત્માકે જ્ઞાનસે રહિત હોનેસે [સમ્યક્ત્વ-રિક્તાઃ સન્તિ ] સમ્યક્ત્વસે રહિત હૈ
સ્વ-પરકા જ્ઞાન ન હોનેસે વહ પાપી હી હૈ
ચારિત્રમોહકે રાગસે બન્ધ તો હોતા હી હૈ ઔર જબ તક રાગ રહતા હૈ તબ તક સમ્યગ્દૃષ્ટિ તો અપની
નિંદા-ગર્હા કરતા હી રહતા હૈ
પાપ હી કહા જાતા હૈ
Page 314 of 642
PDF/HTML Page 347 of 675
single page version
આત્માનાત્માવગમવિરહાત્સન્તિ સમ્યક્ત્વરિક્તાઃ
જ્ઞાનશ્રદ્ધાન નહીં હૈ
પરદ્રવ્યકી ક્રિયાસે ઔર પરદ્રવ્યકે નિમિત્તસે હોનેવાલે અપને શુભ ભાવોંસે અપની મુક્તિ માનતા હૈ
ઔર પર જીવોંકા ઘાત હોના તથા અયત્નાચારરૂપસે પ્રવૃત્ત કરના ઇત્યાદિ પરદ્રવ્યકી ક્રિયાસે ઔર
પરદ્રવ્યકે નિમિત્તસે હોનેવાલે અપને અશુભ ભાવોંસે હી અપના બન્ધ હોના માનતા હૈ તબ તક યહ
જાનના ચાહિએ કિ ઉસે સ્વ-પરકા જ્ઞાન નહીં હુઆ; ક્યોંકિ બન્ધ-મોક્ષ અપને અશુદ્ધ તથા શુદ્ધ
ભાવોંસે હી હોતા થા, શુભાશુભ ભાવ તો બન્ધકે કારણ થે ઔર પરદ્રવ્ય તો નિમિત્તમાત્ર હી થા, ઉસમેં
ઉસને વિપર્યયરૂપ માન લિયા
સમ્બન્ધમેં યહ માનતા હૈ કિ
પ્રતિ રાગ કૈસા ? વહ ઉસે મિટાનેકા હી ઉપાય કરતા હૈ ઔર ઉસકા મિટના ભી અપને હી
જ્ઞાનપરિણામરૂપ પરિણમનસે માનતા હૈ
જ્ઞાનવૈરાગ્યશક્તિ અવશ્ય હોતી હી હૈ
હૈ
Page 315 of 642
PDF/HTML Page 348 of 675
single page version
જાનાતિ ] નહીં જાનતા; [ચ ] ઔર [આત્માનમ્ ] આત્માકો [અજાનન્ ] ન જાનતા હુઆ [સઃ ] વહ
[અનાત્માનં અપિ ] અનાત્માકો (પરકો) ભી [અજાનન્ ] નહીં જાનતા; [જીવાજીવૌ ] ઇસપ્રકાર જો
જીવ ઔર અજીવકો [અજાનન્ ] નહીં જાનતા વહ [સમ્યગ્દૃષ્ટિઃ ] સમ્યગ્દૃષ્ટિ [કથં ભવતિ ] કૈસે
હો સકતા હૈ ?
Page 316 of 642
PDF/HTML Page 349 of 675
single page version
જો આત્માકો નહીં જાનતા વહ અનાત્માકો ભી નહીં જાનતા, ક્યોંકિ સ્વરૂપસે સત્તા ઔર પરરૂપસે
અસત્તા
નહીં જાનતા વહ સમ્યગ્દૃષ્ટિ હી નહીં હૈ, ઇસલિયે રાગી (જીવ) જ્ઞાનકે અભાવકે કારણ સમ્યગ્દૃષ્ટિ
નહીં હોતા
ઉદયકા રાગ નહીં લેના ચાહિયે; ક્યોંકિ અવિરતસમ્યગ્દૃષ્ટિ ઇત્યાદિકો ચારિત્રમોહકે ઉદય સમ્બન્ધી
જો રાગ હૈ સો જ્ઞાનસહિત હૈ; સમ્યગ્દૃષ્ટિ ઉસ રાગકો કર્મોદયસે ઉત્પન્ન હુઆ રોગ જાનતા હૈ ઔર
ઉસે મિટાના હી ચાહતા હૈ; ઉસે ઉસ રાગકે પ્રતિ રાગ નહીં હૈ
સમઝતા
માન રક્ખા હૈ, તથા ઉસીસે અપના મોક્ષ માના હૈ
નહીં હો સકતા
Page 317 of 642
PDF/HTML Page 350 of 675
single page version
સુપ્તા યસ્મિન્નપદમપદં તદ્વિબુધ્યધ્વમન્ધાઃ
શુદ્ધઃ શુદ્ધઃ સ્વરસભરતઃ સ્થાયિભાવત્વમેતિ
રાગિણઃ ] યહ રાગી જીવ [નિત્યમત્તાઃ ] સદા મત્ત વર્તતે હુએ [યસ્મિન્ સુપ્તાઃ ] જિસ પદમેં સો
રહે હૈં [તત્ ] વહ પદ અર્થાત્ સ્થાન [અપદમ્ અપદં ] અપદ હૈ
[સ્થાયિભાવત્વમ્ એતિ ] સ્થાયીભાવત્વકો પ્રાપ્ત હૈ અર્થાત્ સ્થિર હૈ
અપને ભાવોંસે રહિત હોનેસે ભાવસે શુદ્ધ હૈ
ઇસલિયે મૈં તુઝે જો બતલાતા હૂઁ વહાઁ આ ઔર વહાઁ શયનાદિ કરકે આનન્દિત હો’’; ઇસીપ્રકાર
યે પ્રાણી અનાદિ સંસારસે લેકર રાગાદિકો ભલા જાનકર, ઉન્હીંકો અપના સ્વભાવ માનકર, ઉસીમેં
નિશ્ચિન્ત હોકર સો રહે હૈં
અન્તરંગમેં વિકાર રહિત શુદ્ધ ઔર સ્થાઈ હૈ; ઉસ પદકો પ્રાપ્ત હો
Page 318 of 642
PDF/HTML Page 351 of 675
single page version
સ્થાનં ભવિતુમશક્યત્વાત્ અપદભૂતાઃ
અનુભવગોચર) [ભાવમ્ ] ભાવકો
પરસ્વભાવરૂપ અનુભવમેં આતે હુએ), અનિયત અવસ્થાવાલે, અનેક, ક્ષણિક, વ્યભિચારી ભાવ હૈં,
વે સભી સ્વયં અસ્થાઈ હોનેકે કારણ સ્થાતાકા સ્થાન અર્થાત્ રહનેવાલેકા સ્થાન નહીં હો સકને
યોગ્ય હોનેસે અપદભૂત હૈં; ઔર જો તત્સ્વભાવસે (આત્મસ્વભાવરૂપસે) અનુભવમેં આતા હુઆ, નિયત
અવસ્થાવાલા, એક, નિત્ય, અવ્યભિચારી ભાવ (ચૈતન્યમાત્ર જ્ઞાનભાવ) હૈ, વહ એક હી સ્વયં સ્થાઈ
હોનેસે સ્થાતાકા સ્થાન અર્થાત્ રહનેવાલેકા સ્થાન હો સકને યોગ્ય હોનેસે પદભૂત હૈ
હી આસ્વાદને યોગ્ય હૈ
Page 319 of 642
PDF/HTML Page 352 of 675
single page version
સ્વાદં દ્વન્દ્વમયં વિધાતુમસહઃ સ્વાં વસ્તુવૃત્તિં વિદન્
સામાન્યં કલયન્ કિલૈષ સકલં જ્ઞાનં નયત્યેકતામ્
પદ નહીં હૈ
પા સકતીં ) ઔર [યત્પુરઃ ] જિસકે આગે [અન્યાનિ પદાનિ ] અન્ય (સર્વ) પદ [અપદાનિ
એવ ભાસન્તે ] અપદ હી ભાસિત હોતે હૈં
હૈં
ઇસલિયે) [દ્વન્દ્વમયં સ્વાદં વિધાતુમ્ અસહઃ ] દ્વન્દમય સ્વાદકે લેનેમેં અસમર્થ (અર્થાત્ વર્ણાદિક ,
Page 320 of 642
PDF/HTML Page 353 of 675
single page version
વિવશઃ સ્વાં વસ્તુવૃત્તિં વિદન્ ] આત્માનુભવકે
ભ્રશ્યત્ ] જ્ઞાનકે વિશેષોંકે ઉદયકો ગૌણ ક રતા હુઆ, [સામાન્યં કલયન્ કિલ ] સામાન્યમાત્ર
જ્ઞાનકા અભ્યાસ કરતા હુઆ, [સકલં જ્ઞાનં ] સકલ જ્ઞાનકો [એકતામ્ નયતિ ]ે એકત્વમેં લાતા
હૈ
બતલાતા હૈ, ઇસલિયે શુદ્ધનયકે દ્વારા પૂર્ણરૂપ કેવલજ્ઞાનકા પરોક્ષ સ્વાદ આતા હૈ
કહતે હૈં :
Page 321 of 642
PDF/HTML Page 354 of 675
single page version
પ્રકાશસ્વભાવં ભિન્દન્તિ, તથા આત્મનઃ કર્મપટલોદયાવગુણ્ઠિતસ્ય તદ્વિઘટનાનુસારેણ
પ્રાકટયમાસાદયતો જ્ઞાનાતિશયભેદા ન તસ્ય જ્ઞાનસ્વભાવં ભિન્દ્યુઃ, કિન્તુ પ્રત્યુત તમભિનન્દેયુઃ
ઉત્પ્લવન્તે, ન પુનઃ કર્મ આસ્રવતિ, ન પુનઃ કર્મ બધ્યતે, પ્રાગ્બદ્ધં કર્મ ઉપભુક્તં નિર્જીર્યતે,
(
ઉસકે (સૂર્યકે) પ્રકાશનકી (પ્રકાશ કરનેકી) હીનાધિકતારૂપ ભેદ ઉસકે (સામાન્ય)
પ્રકાશસ્વભાવકો નહીં ભેદતે, ઇસીપ્રકાર કર્મપટલકે ઉદયસે ઢકા હુઆ આત્મા જો કિ કર્મકે
વિઘટન-(ક્ષયોપશમ)કે અનુસાર પ્રગટતાકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ, ઉસકે જ્ઞાનકી હીનાધિકતારૂપ ભેદ
ઉસકે (સામાન્ય) જ્ઞાનસ્વભાવકો નહીં ભેદતે, પ્રત્યુત (ઉલટે) ઉસકા અભિનન્દન કરતે હૈં
કરના ચાહિએ
નહીં હો સકતા, રાગદ્વેષમોહ ઉત્પન્ન નહીં હોતે, (રાગદ્વેષમોહકે બિના) પુનઃ કર્માસ્રવ નહીં હોતા,
(આસ્રવકે બિના) પુનઃ કર્મ-બન્ધ નહીં હોતા, પૂર્વબદ્ધ કર્મ ભુક્ત હોકર નિર્જરાકો પ્રાપ્ત હો
જાતા હૈ, સમસ્ત કર્મકા અભાવ હોનેસે સાક્ષાત્ મોક્ષ હોતા હૈ
Page 322 of 642
PDF/HTML Page 355 of 675
single page version
નિષ્પીતાખિલભાવમણ્ડલરસપ્રાગ્ભારમત્તા ઇવ
વલ્ગત્યુત્કલિકાભિરદ્ભુતનિધિશ્ચૈતન્યરત્નાકરઃ
જ્ઞાનસામાન્યકા આલમ્બન લેકર આત્માકો ધ્યાવના; ઇસીસે સર્વસિદ્ધિ હોતી હૈ
અચ્છાઃ સંવેદનવ્યક્તયઃ ] જિસકી યહ નિર્મલસે ભી નિર્મલ સંવેદનવ્યક્તિ
(
ચૈતન્યરત્નાકર, [અભિન્નરસઃ ] જ્ઞાનપર્યાયરૂપ તરંગોંકે સાથ જિસકા રસ અભિન્ન હૈ ઐસા, [એકઃ
અપિ અનેકીભવન્ ] એક હોને પર ભી અનેક હોતા હુઆ, [ઉત્કલિકાભિઃ ] જ્ઞાનપર્યાયરૂપ તરંગોંકે
દ્વારા [વલ્ગતિ ] દોલાયમાન હોતા હૈ
યહ જ્ઞાનસમુદ્ર આત્મા એક જ્ઞાનજલસે હી ભરા હુઆ હૈ ઔર કર્મકે નિમિત્તસે જ્ઞાનકે અનેક ભેદ
(વ્યક્તિયેં) અપને આપ પ્રગટ હોતે હૈં ઉન્હેં એક જ્ઞાનરૂપ હી જાનના ચાહિયે, ખણ્ડખણ્ડરૂપસે
અનુભવ નહીં કરના ચાહિયે
Page 323 of 642
PDF/HTML Page 356 of 675
single page version
ક્લિશ્યન્તાં ચ પરે મહાવ્રતતપોભારેણ ભગ્નાશ્ચિરમ્
જ્ઞાનં જ્ઞાનગુણં વિના કથમપિ પ્રાપ્તું ક્ષમન્તે ન હિ
ક્લેેશ પાતે હૈં તો પાઓ [ચ ] ઔર [પરે ] અન્ય કોઈ જીવ [મહાવ્રત-તપઃ-ભારેણ ] (મોક્ષકે
સન્મુખ અર્થાત્ ક થંચિત્ જિનાજ્ઞામેંં કથિત) મહાવ્રત ઔર તપકે ભારસે [ચિરમ્ ] બહુત સમય
તક [ભગ્નાઃ ] ભગ્ન હોતે હુએ [ક્લિશ્યન્તાં ] ક્લેશ પ્રાપ્ત કરેં તો કરોે; (કિન્તુ) [સાક્ષાત્
મોક્ષઃ ] જો સાક્ષાત્ મોક્ષસ્વરૂપ હૈ, [નિરામયપદં ] નિરામય (રોગાદિ સમસ્ત ક્લેશોંસે રહિત)
પદ હૈ ઔર [સ્વયં સંવેદ્યમાનં ] સ્વયં સંવેદ્યમાન હૈ ઐસે [ઇદં જ્ઞાનં ] ઇસ જ્ઞાનકો [જ્ઞાનગુણં
વિના ] જ્ઞાનગુણકે બિના [કથમ્ અપિ ] કિસી ભી પ્રકારસે [પ્રાપ્તું ન હિ ક્ષમન્તે ] વે પ્રાપ્ત નહીં
કર સકતે
[તદ્ ] ઇસલિયે હે ભવ્ય! [યદિ ] યદિ તૂ [કર્મપરિમોક્ષમ્ ] કર્મસે સર્વથા મુક્તિ [ઇચ્છસિ ]
Page 324 of 642
PDF/HTML Page 357 of 675
single page version
જ્ઞાનશૂન્યા નેદમુપલભન્તે, ઇદમનુપલભમાનાશ્ચ કર્મભિર્ન મુચ્યન્તે
સહજબોધકલાસુલભં કિલ
કલયિતું યતતાં સતતં જગત્
હી જ્ઞાનકી પ્રાપ્તિ હોતી હૈ
હોતે; ઇસલિયે કર્મસે મુક્ત હોનેકે ઇચ્છુકકો માત્ર (એક) જ્ઞાનકે આલમ્બનસે, નિયત ઐસા યહ
એક પદ પ્રાપ્ત કરના ચાહિયે
પદકા
અર્થ ભી હોતા હૈ
Page 325 of 642
PDF/HTML Page 358 of 675
single page version
ઇસસે [તૃપ્તઃ ભવ ] તૃપ્ત હો; (ઐસા કરનેસે) [તવ ] તુઝે [ઉત્તમં સૌખ્યમ્ ] ઉત્તમ સુખ
[ભવિષ્યતિ ] હોગા
Page 326 of 642
PDF/HTML Page 359 of 675
single page version
શ્ચિન્માત્રચિન્તામણિરેષ યસ્માત્
જ્ઞાની કિમન્યસ્ય પરિગ્રહેણ
ચિંતામણિ હૈ, ઇસલિયે [સર્વ-અર્થ-સિદ્ધ-આત્મતયા ] જિસકે સર્વ અર્થ (પ્રયોજન) સિદ્ધ હૈં
ઐસે સ્વરૂપ હોનેસે [જ્ઞાની ] જ્ઞાની [અન્યસ્ય પરિગ્રહેણ ] દૂસરેકે પરિગ્રહસે [કિમ્ વિધત્તે ]
ક્યા કરેગા ? (કુછ ભી કરનેકા નહીં હૈ
પ્રયોજન સિદ્ધ હોનેસે ઉસે અન્ય પરિગ્રહકા સેવન કરનેસે ક્યા સાધ્ય હૈ ? અર્થાત્ કુછ ભી
સાધ્ય નહીં હૈ
Page 327 of 642
PDF/HTML Page 360 of 675
single page version
[ઇદં પરદ્રવ્યં ] યહ પરદ્રવ્ય [મમ દ્રવ્યમ્ ] મેરા દ્રવ્ય [ભવતિ ] હૈ ?
હુઆ પરદ્રવ્યકા પરિગ્રહ નહીં કરતા (અર્થાત્ પરદ્રવ્યકો અપના પરિગ્રહ નહીં કરતા)