Page 408 of 642
PDF/HTML Page 441 of 675
single page version
ayogya hai
isīliye vah abhūtārtha dharmakī shraddhā, pratīti, ruchi aur sparshanase ū parake graiveyak takake
bhogamātrako prāpta hotā hai, kintu kabhī bhī karmase mukta nahīn hotā
takake bhogako prāpta hotā hai, kintu karmakā kṣhay nahīn hotā
rahanese usake sarvathā ekāntarūp mithyātva rahatā hai
Page 409 of 642
PDF/HTML Page 442 of 675
single page version
[charitran ] chāritra hai
pratyākhyān hai, [me ātmā ] merā ātmā hī [samvaraḥ yogaḥ ] samvar aur yog (
Page 410 of 642
PDF/HTML Page 443 of 675
single page version
tatsadbhāve‘pyabhavyānān shuddhātmābhāven darshanasyābhāvāt; na cha ṣhaḍjīvanikāyaḥ chāritrasyāshrayaḥ,
tatsadbhāve‘pyabhavyānān shuddhātmābhāven chāritrasyābhāvāt
jīvādipadārthasadbhāve‘sadbhāve vā tatsadbhāvenaiv darshanasya sadbhāvāt; shuddha ātmaiv chāritrasyāshrayaḥ,
chāritra hai, kyoṅki vah (chhah jīvanikāy) chāritrakā āshray hai; isaprakār vyavahār hai
vah darshanakā āshray hai aur shuddha ātmā chāritra hai, kyoṅki vah chāritrakā āshray hai; isaprakār
nishchay hai
pratiṣhedhya hai;) aur nishchayanay vyavahāranayakā pratiṣhedhak hai, kyoṅki shuddha ātmāke gnānādikā
āshrayatva aikāntik hai
navapadārtha darshanake āshray nahīn hain, kyoṅki unake sadbhāvamen bhī abhavyoṅko shuddha ātmāke
abhāvake kāraṇ darshanakā abhāv hai; chhah jīv-nikāy chāritrake āshray nahīn hain, kyoṅki unake
sadbhāvamen bhī abhavyoṅko shuddha ātmāke abhāvake kāraṇ chāritrakā abhāv hai
navapadārthoṅke sadbhāvamen yā asadbhāvamen usake (-shuddha ātmāke) sadbhāvase hī darshanakā
Page 411 of 642
PDF/HTML Page 444 of 675
single page version
ste shuddhachinmātramaho‘tiriktāḥ
miti praṇunnāḥ punarevamāhuḥ
asadbhāvamen usake (
nishchayanay vyavahārakā niṣhedhak hai
anya ?’’ [iti praṇunnāḥ punaḥ evam āhuḥ ] isaprakār (shiṣhyake) prashnase prerit hote hue
āchāryabhagavān punaḥ isaprakār (nimnaprakārase) ka hate hain
Page 412 of 642
PDF/HTML Page 445 of 675
single page version
svasya rāgādinimittabhūten, shuddhasvabhāvātprachyavamān ev, rāgādibhiḥ pariṇamyate; tathā kevalaḥ
kilātmā, pariṇāmasvabhāvatve satyapi, svasya shuddhasvabhāvatven rāgādinimittatvābhāvāt rāgādibhiḥ
nahīn hai, [tu ] parantu [anyaiḥ raktādibhiḥ dravyaiḥ ] anya raktādi dravyonse [saḥ ] vah [rajyate ] rakta
(
[anyaiḥ rāgādibhiḥ doṣhaiḥ ] anya rāgādi doṣhonse [saḥ ] vah [rajyate ] rāgī ādi kiyā
jātā hai
lalāī-ādirūp pariṇamanakā nimitta na honese) apane āp rāgādirūp nahīn pariṇamatā, kintu
jo apane āp rāgādibhāvako prāpta honese spha ṭikamaṇiko rāgādikā nimitta hotā hai aise paradravyake
dvārā hī, shuddhasvabhāvase chyut hotā huā hī, rāgādirūp pariṇamit kiyā jātā hai; isīprakār
vāstavamen keval (
Page 413 of 642
PDF/HTML Page 446 of 675
single page version
shuddhasvabhāvātprachyavamān ev, rāgādibhiḥ pariṇamyate
mātmātmano yāti yathārkakāntaḥ
vastusvabhāvo‘yamudeti tāvat
nimitta na honese) apane āp hī rāgādirūp nahīn pariṇamatā, parantu jo apane āp rāgādibhāvako
prāpta honese ātmāko rāgādikā nimitta hotā hai aise paradravyake dvārā hī, shuddhasvabhāvase chyut hotā
huā hī, rāgādirūp pariṇamit kiyā jātā hai
nimittase (svayam lalāī-ādirūp pariṇamate aise paradravyake nimittase) lalāī-ādirūp
pariṇamatā hai
[ātmā ātmanaḥ rāgādinimittabhāvam jātu na yāti ] ātmā apaneko rāgādikā nimitta ka bhī
bhī nahīn hotā, [tasmin nimittan parasaṅgaḥ ev ] usamen nimitta parasaṅg hī (
Page 414 of 642
PDF/HTML Page 447 of 675
single page version
rāgadveṣhamohādibhāvānāmakartaiveti pratiniyamaḥ
[ataḥ kārakaḥ na bhavati ] ataḥ vah (rāgādikā) ka rtā nahīn hai
isaliye [saḥ ] vah, [teṣhān bhāvānām ] un bhāvoṅkā [kārakaḥ na ] kārak arthāt ka rtā nahīn hai
hotā aur dūsareke dvārā bhī pariṇamit nahīn kiyā jātā, isaliye ṭaṅkotkīrṇa ek gnāyakabhāvasvarūp
gnānī rāg-dveṣh-moh ādi bhāvoṅkā akartā hī hai
Page 415 of 642
PDF/HTML Page 448 of 675
single page version
eveti pratiniyamaḥ
pariṇamit hotā huā agnānī [rāgādīn ] rāgādiko [punaḥ api ] punaḥ punaḥ [badhnāti ] bān̐dhatā hai
rāgadveṣhamohādi bhāvoṅkā kartā hotā huā (karmonse) baddha hotā hī hai
Page 416 of 642
PDF/HTML Page 449 of 675
single page version
karmoṅko bān̐dhatā hai
pariṇamatā huā [chetayitā ] ātmā [rāgādīn ] rāgādiko [badhnāti ] bān̐dhatā hai
bandhake kāraṇ hai
Page 417 of 642
PDF/HTML Page 450 of 675
single page version
Page 418 of 642
PDF/HTML Page 451 of 675
single page version
naimittikabhāvan prathayan, akartr̥utvamātmano gnāpayati
nityakartr̥utvānuṣhaṅgānmokṣhābhāvaḥ prasajechcha
tab tak [saḥ ] vah [kartā bhavati ] ka rtā hotā hai, [gnātavyaḥ ] aisā jānanā chāhie
apratyākhyānakī dvividhatākā upadesh nahīn ho sakatā
nimitta-naimittikatvako pragaṭ karatā huā, ātmāke akartr̥utvako hī batalātā hai
hogā, aur vah nirarthak hone par ek hī ātmāko rāgādibhāvoṅkā nimittatva ā jāyegā,
jisase nitya-kartr̥utvakā prasaṅg ā jāyegā, jisase mokṣhakā abhāv siddha hogā
vah nimittabhūt dravyakā pratikramaṇ tathā pratyākhyān karatā hai tabhī naimittikabhūt bhāvakā
Page 419 of 642
PDF/HTML Page 452 of 675
single page version
tab vah sākṣhāt akartā hī hai
paradravyoṅke nimittase jo rāgādibhāv hue the unhen vartamānamen achchhā jānanā, unake sanskār rahanā,
unake prati mamatva rahanā, bhāv-apratikramaṇ hai
honevāle rāgādibhāvoṅkī ichchhā rakhanā, mamatva rakhanā, bhāv apratyākhyān hai
batalātā hai
paradravyake apratikramaṇ-apratyākhyān hain tab tak usake rāgādibhāvoṅke apratikramaṇ-apratyākhyān
hain, aur jab tak rāgādibhāvoṅke apratikramaṇ-apratyākhyān hain tab tak vah rāgādibhāvoṅkā kartā
hī hai; jab vah nimittabhūt paradravyake pratikramaṇ-pratyākhyān karatā hai tab usake naimittik
rāgādibhāvoṅke bhī pratikramaṇ-pratyākhyān ho jāte hain, aur jab rāgādibhāvoṅke pratikramaṇ-
pratyākhyān ho jāte hain tab vah sākṣhāt akartā hī hai
Page 420 of 642
PDF/HTML Page 453 of 675
single page version
pratyāchaṣhṭe
arthāt ātmā [kathan karoti ] kaise ka re [ye tu ] ki jo [nityam ] sadā [paradravyaguṇāḥ ]
paradravyake guṇ hai ?
bhavati ] kaise ho [yat ] ki jo [nityam ] sadā [achetanam ukta m ] achetan ka hā gayā hai ?
usake nimittase honevāle bhāvako nahīn tyāgatā
abhāv hai; ataḥ adhaḥkarma aur uddeshik pudgaladravya merā kārya nahīn hai, kyoṅki vah nitya achetan
Page 421 of 642
PDF/HTML Page 454 of 675
single page version
tanmūlān bahubhāvasantatimimāmuddhartukāmaḥ samam
yenonmūlitabandha eṣh bhagavānātmātmani sphū rjati
hai usane usake nimittase honevāle bhāvakā pratyākhyān kiyā hai
tab use kuchh grahaṇ karanekā rāg nahīn hotā, isaliye rāgādirūp pariṇaman bhī nahīn hotā aur isaliye
āgāmī bandha bhī nahīn hotā
Page 422 of 642
PDF/HTML Page 455 of 675
single page version
kāryan bandhan vividhamadhunā sadya ev praṇudya
tadvadyadvatprasaramaparaḥ ko‘pi nāsyāvr̥uṇoti
samagran paradravyan balāt vivechya ] us samasta paradravyako balapūrvak (
hai, aisā yah bhagavān ātmā [ātmani ] apanemen hī (
tab ātmā apanā hī anubhav karatā huā karmabandhanako kāṭakar apanemen hī prakāshit hotā
hai
bandhan ] us rāgādike kāryarūp (gnānāvaraṇādi) anek prakārake bandhako [adhunā ] ab [sadyaḥ
ev ] tatkāl hī [praṇudya ] dūr ka rake, [etat gnānajyotiḥ ] yah gnānajyoti
hī rahatā hai
Page 423 of 642
PDF/HTML Page 456 of 675
single page version
tyon matihīn ju rāgavirodh liye vichare tab bandhan bāḍhai;
pāy samai upadesh yathārath rāgavirodh tajai nij chāṭai,
nāhin ban̐dhai tab karmasamūh ju āp gahai parabhāvani kāṭai
Page 424 of 642
PDF/HTML Page 457 of 675
single page version
nayanmokṣhan sākṣhātpuruṣhamupalambhaikaniyatam
paran pūrṇan gnānan kr̥utasakalakr̥utyan vijayate
yogya samasta kārya ka ra liye hain (
Page 425 of 642
PDF/HTML Page 458 of 675
single page version
nahīn karatā :
Page 426 of 642
PDF/HTML Page 459 of 675
single page version
svabhāvako [kālan cha ] aur kālako (arthāt yah bandhan itane kālase hai isaprakār) [vijānāti ]
jānatā hai, [yadi ] kintu yadi [na api chhedan karoti ] us bandhanako svayam nahīn kāṭatā [ten na
muchyate ] to vah usase mukta nahīn hotā [tu ] aur [bandhanavashaḥ san ] bandhanavash rahatā huā
[bahuken api kālen ] bahut kālamen bhī [saḥ naraḥ ] vah puruṣh [vimokṣham na prāpnoti ] bandhanase
chhūṭanerūp muktiko prāpta nahīn karatā; [iti ] isīprakār jīv [karmabandhanānān ] ka rma-bandhanoṅke
[pradeshasthitiprakr̥itim evam anubhāgam ] pradesh, sthiti, prakr̥u ti aur anubhāgako [jānan api ]
jānatā huā bhī [na muchyate ] (ka rmabandhase) nahīn chhūṭatā, [cha yadi saḥ ev shuddhaḥ ] kintu yadi
vah svayam (rāgādiko dūr ka rake) shuddha hotā hai [muchyate ] tabhī chhūṭatā hai-mukta hotā hai
hue (jīv)ko bandhake svarūpakā gnānamātra mokṣhakā kāraṇ nahīn hai, kyoṅki jaise beṛī ādise ban̐dhe
hue (jīv)ko bandhake svarūpakā gnānamātra bandhase mukta honekā kāraṇ nahīn hai
gnānamātrase santuṣhṭa ho rahe hain
Page 427 of 642
PDF/HTML Page 460 of 675
single page version
chhūṭatā), [tathā ] isīprakār [jīvaḥ api ] jīv bhī [bandhān chintayan ] bandhoṅke vichār ka ranese
[vimokṣham na prāpnoti ] mokṣhako prāpta nahīn karatā
mokṣhakā kāraṇ nahīn hai, kyoṅki jaise beṛī ādise ban̐dhe hue (puruṣh)ko us bandha sambandhī
vichārashrr̥uṅkhalā (
batāte hain :