Page 408 of 642
PDF/HTML Page 441 of 675
single page version
ayogya hai
isIliye vah abhUtArtha dharmakI shraddhA, pratIti, ruchi aur sparshanase U parake graiveyak takake
bhogamAtrako prApta hotA hai, kintu kabhI bhI karmase mukta nahI.n hotA
takake bhogako prApta hotA hai, kintu karmakA kShay nahI.n hotA
rahanese usake sarvathA ekAntarUp mithyAtva rahatA hai
Page 409 of 642
PDF/HTML Page 442 of 675
single page version
[charitra.n ] chAritra hai
pratyAkhyAn hai, [me AtmA ] merA AtmA hI [sa.nvaraH yogaH ] sa.nvar aur yog (
Page 410 of 642
PDF/HTML Page 443 of 675
single page version
tatsadbhAve.apyabhavyAnA.n shuddhAtmAbhAven darshanasyAbhAvAt; na cha ShaDjIvanikAyaH chAritrasyAshrayaH,
tatsadbhAve.apyabhavyAnA.n shuddhAtmAbhAven chAritrasyAbhAvAt
jIvAdipadArthasadbhAve.asadbhAve vA tatsadbhAvenaiv darshanasya sadbhAvAt; shuddha Atmaiv chAritrasyAshrayaH,
chAritra hai, kyo.nki vah (Chah jIvanikAy) chAritrakA Ashray hai; isaprakAr vyavahAr hai
vah darshanakA Ashray hai aur shuddha AtmA chAritra hai, kyo.nki vah chAritrakA Ashray hai; isaprakAr
nishchay hai
pratiShedhya hai;) aur nishchayanay vyavahAranayakA pratiShedhak hai, kyo.nki shuddha AtmAke j~nAnAdikA
Ashrayatva aikAntik hai
navapadArtha darshanake Ashray nahI.n hai.n, kyo.nki unake sadbhAvame.n bhI abhavyo.nko shuddha AtmAke
abhAvake kAraN darshanakA abhAv hai; Chah jIv-nikAy chAritrake Ashray nahI.n hai.n, kyo.nki unake
sadbhAvame.n bhI abhavyo.nko shuddha AtmAke abhAvake kAraN chAritrakA abhAv hai
navapadArtho.nke sadbhAvame.n yA asadbhAvame.n usake (-shuddha AtmAke) sadbhAvase hI darshanakA
Page 411 of 642
PDF/HTML Page 444 of 675
single page version
ste shuddhachinmAtramaho.atiriktAH
miti praNunnAH punarevamAhuH
asadbhAvame.n usake (
nishchayanay vyavahArakA niShedhak hai
anya ?’’ [iti praNunnAH punaH evam AhuH ] isaprakAr (shiShyake) prashnase prerit hote hue
AchAryabhagavAn punaH isaprakAr (nimnaprakArase) ka hate hai.n
Page 412 of 642
PDF/HTML Page 445 of 675
single page version
svasya rAgAdinimittabhUten, shuddhasvabhAvAtprachyavamAn ev, rAgAdibhiH pariNamyate; tathA kevalaH
kilAtmA, pariNAmasvabhAvatve satyapi, svasya shuddhasvabhAvatven rAgAdinimittatvAbhAvAt rAgAdibhiH
nahI.n hai, [tu ] para.ntu [anyaiH raktAdibhiH dravyaiH ] anya raktAdi dravyo.nse [saH ] vah [rajyate ] rakta
(
[anyaiH rAgAdibhiH doShaiH ] anya rAgAdi doSho.nse [saH ] vah [rajyate ] rAgI Adi kiyA
jAtA hai
lalAI-AdirUp pariNamanakA nimitta na honese) apane Ap rAgAdirUp nahI.n pariNamatA, kintu
jo apane Ap rAgAdibhAvako prApta honese spha TikamaNiko rAgAdikA nimitta hotA hai aise paradravyake
dvArA hI, shuddhasvabhAvase chyut hotA huA hI, rAgAdirUp pariNamit kiyA jAtA hai; isIprakAr
vAstavame.n keval (
Page 413 of 642
PDF/HTML Page 446 of 675
single page version
shuddhasvabhAvAtprachyavamAn ev, rAgAdibhiH pariNamyate
mAtmAtmano yAti yathArkakAntaH
vastusvabhAvo.ayamudeti tAvat
nimitta na honese) apane Ap hI rAgAdirUp nahI.n pariNamatA, parantu jo apane Ap rAgAdibhAvako
prApta honese AtmAko rAgAdikA nimitta hotA hai aise paradravyake dvArA hI, shuddhasvabhAvase chyut hotA
huA hI, rAgAdirUp pariNamit kiyA jAtA hai
nimittase (svaya.n lalAI-AdirUp pariNamate aise paradravyake nimittase) lalAI-AdirUp
pariNamatA hai
[AtmA AtmanaH rAgAdinimittabhAvam jAtu na yAti ] AtmA apaneko rAgAdikA nimitta ka bhI
bhI nahI.n hotA, [tasmin nimitta.n parasa.ngaH ev ] usame.n nimitta parasa.ng hI (
Page 414 of 642
PDF/HTML Page 447 of 675
single page version
rAgadveShamohAdibhAvAnAmakartaiveti pratiniyamaH
[ataH kArakaH na bhavati ] ataH vah (rAgAdikA) ka rtA nahI.n hai
isaliye [saH ] vah, [teShA.n bhAvAnAm ] un bhAvo.nkA [kArakaH na ] kArak arthAt ka rtA nahI.n hai
hotA aur dUsareke dvArA bhI pariNamit nahI.n kiyA jAtA, isaliye Ta.nkotkIrNa ek j~nAyakabhAvasvarUp
j~nAnI rAg-dveSh-moh Adi bhAvo.nkA akartA hI hai
Page 415 of 642
PDF/HTML Page 448 of 675
single page version
eveti pratiniyamaH
pariNamit hotA huA aj~nAnI [rAgAdIn ] rAgAdiko [punaH api ] punaH punaH [badhnAti ] bA.NdhatA hai
rAgadveShamohAdi bhAvo.nkA kartA hotA huA (karmo.nse) baddha hotA hI hai
Page 416 of 642
PDF/HTML Page 449 of 675
single page version
karmo.nko bA.NdhatA hai
pariNamatA huA [chetayitA ] AtmA [rAgAdIn ] rAgAdiko [badhnAti ] bA.NdhatA hai
bandhake kAraN hai
Page 417 of 642
PDF/HTML Page 450 of 675
single page version
Page 418 of 642
PDF/HTML Page 451 of 675
single page version
naimittikabhAva.n prathayan, akartR^itvamAtmano j~nApayati
nityakartR^itvAnuSha.ngAnmokShAbhAvaH prasajechcha
tab tak [saH ] vah [kartA bhavati ] ka rtA hotA hai, [j~nAtavyaH ] aisA jAnanA chAhie
apratyAkhyAnakI dvividhatAkA upadesh nahI.n ho sakatA
nimitta-naimittikatvako pragaT karatA huA, AtmAke akartR^itvako hI batalAtA hai
hogA, aur vah nirarthak hone par ek hI AtmAko rAgAdibhAvo.nkA nimittatva A jAyegA,
jisase nitya-kartR^itvakA prasa.ng A jAyegA, jisase mokShakA abhAv siddha hogA
vah nimittabhUt dravyakA pratikramaN tathA pratyAkhyAn karatA hai tabhI naimittikabhUt bhAvakA
Page 419 of 642
PDF/HTML Page 452 of 675
single page version
tab vah sAkShAt akartA hI hai
paradravyo.nke nimittase jo rAgAdibhAv hue the unhe.n vartamAname.n achChA jAnanA, unake sa.nskAr rahanA,
unake prati mamatva rahanA, bhAv-apratikramaN hai
honevAle rAgAdibhAvo.nkI ichChA rakhanA, mamatva rakhanA, bhAv apratyAkhyAn hai
batalAtA hai
paradravyake apratikramaN-apratyAkhyAn hai.n tab tak usake rAgAdibhAvo.nke apratikramaN-apratyAkhyAn
hai.n, aur jab tak rAgAdibhAvo.nke apratikramaN-apratyAkhyAn hai.n tab tak vah rAgAdibhAvo.nkA kartA
hI hai; jab vah nimittabhUt paradravyake pratikramaN-pratyAkhyAn karatA hai tab usake naimittik
rAgAdibhAvo.nke bhI pratikramaN-pratyAkhyAn ho jAte hai.n, aur jab rAgAdibhAvo.nke pratikramaN-
pratyAkhyAn ho jAte hai.n tab vah sAkShAt akartA hI hai
Page 420 of 642
PDF/HTML Page 453 of 675
single page version
pratyAchaShTe
arthAt AtmA [katha.n karoti ] kaise ka re [ye tu ] ki jo [nityam ] sadA [paradravyaguNAH ]
paradravyake guN hai ?
bhavati ] kaise ho [yat ] ki jo [nityam ] sadA [achetanam ukta m ] achetan ka hA gayA hai ?
usake nimittase honevAle bhAvako nahI.n tyAgatA
abhAv hai; ataH adhaHkarma aur uddeshik pudgaladravya merA kArya nahI.n hai, kyo.nki vah nitya achetan
Page 421 of 642
PDF/HTML Page 454 of 675
single page version
tanmUlA.n bahubhAvasantatimimAmuddhartukAmaH samam
yenonmUlitabandha eSh bhagavAnAtmAtmani sphU rjati
hai usane usake nimittase honevAle bhAvakA pratyAkhyAn kiyA hai
tab use kuCh grahaN karanekA rAg nahI.n hotA, isaliye rAgAdirUp pariNaman bhI nahI.n hotA aur isaliye
AgAmI bandha bhI nahI.n hotA
Page 422 of 642
PDF/HTML Page 455 of 675
single page version
kArya.n bandha.n vividhamadhunA sadya ev praNudya
tadvadyadvatprasaramaparaH ko.api nAsyAvR^iNoti
samagra.n paradravya.n balAt vivechya ] us samasta paradravyako balapUrvak (
hai, aisA yah bhagavAn AtmA [Atmani ] apaneme.n hI (
tab AtmA apanA hI anubhav karatA huA karmabandhanako kATakar apaneme.n hI prakAshit hotA
hai
bandha.n ] us rAgAdike kAryarUp (j~nAnAvaraNAdi) anek prakArake bandhako [adhunA ] ab [sadyaH
ev ] tatkAl hI [praNudya ] dUr ka rake, [etat j~nAnajyotiH ] yah j~nAnajyoti
hI rahatA hai
Page 423 of 642
PDF/HTML Page 456 of 675
single page version
tyo.n matihIn ju rAgavirodh liye vichare tab bandhan bADhai;
pAy samai upadesh yathArath rAgavirodh tajai nij chATai,
nAhi.n ba.Ndhai tab karmasamUh ju Ap gahai parabhAvani kATai
Page 424 of 642
PDF/HTML Page 457 of 675
single page version
nayanmokSha.n sAkShAtpuruShamupalambhaikaniyatam
para.n pUrNa.n j~nAna.n kR^itasakalakR^itya.n vijayate
yogya samasta kArya ka ra liye hai.n (
Page 425 of 642
PDF/HTML Page 458 of 675
single page version
nahI.n karatA :
Page 426 of 642
PDF/HTML Page 459 of 675
single page version
svabhAvako [kAla.n cha ] aur kAlako (arthAt yah bandhan itane kAlase hai isaprakAr) [vijAnAti ]
jAnatA hai, [yadi ] kintu yadi [na api Cheda.n karoti ] us bandhanako svaya.n nahI.n kATatA [ten na
muchyate ] to vah usase mukta nahI.n hotA [tu ] aur [bandhanavashaH san ] bandhanavash rahatA huA
[bahuken api kAlen ] bahut kAlame.n bhI [saH naraH ] vah puruSh [vimokSham na prApnoti ] bandhanase
ChUTanerUp muktiko prApta nahI.n karatA; [iti ] isIprakAr jIv [karmabandhanAnA.n ] ka rma-bandhano.nke
[pradeshasthitiprakR^itim evam anubhAgam ] pradesh, sthiti, prakR^i ti aur anubhAgako [jAnan api ]
jAnatA huA bhI [na muchyate ] (ka rmabandhase) nahI.n ChUTatA, [cha yadi saH ev shuddhaH ] kintu yadi
vah svaya.n (rAgAdiko dUr ka rake) shuddha hotA hai [muchyate ] tabhI ChUTatA hai-mukta hotA hai
hue (jIv)ko bandhake svarUpakA j~nAnamAtra mokShakA kAraN nahI.n hai, kyo.nki jaise be.DI Adise ba.Ndhe
hue (jIv)ko bandhake svarUpakA j~nAnamAtra bandhase mukta honekA kAraN nahI.n hai
j~nAnamAtrase santuShTa ho rahe hai.n
Page 427 of 642
PDF/HTML Page 460 of 675
single page version
ChUTatA), [tathA ] isIprakAr [jIvaH api ] jIv bhI [bandhAn chintayan ] bandho.nke vichAr ka ranese
[vimokSham na prApnoti ] mokShako prApta nahI.n karatA
mokShakA kAraN nahI.n hai, kyo.nki jaise be.DI Adise ba.Ndhe hue (puruSh)ko us bandha sambandhI
vichArashrR^i~N.hkhalA (
batAte hai.n :