Samaysar-Hindi (Oriya transliteration). Gatha: 276-292 ; Kalash: 174-180 ; Moksha adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 23 of 34

 

Page 408 of 642
PDF/HTML Page 441 of 675
single page version

ଅଭଵ୍ଯୋ ହି ନିତ୍ଯକର୍ମଫଲଚେତନାରୂପଂ ଵସ୍ତୁ ଶ୍ରଦ୍ଧତ୍ତେ, ନିତ୍ଯଜ୍ଞାନଚେତନାମାତ୍ରଂ ନ ତୁ ଶ୍ରଦ୍ଧତ୍ତେ,
ନିତ୍ଯମେଵ ଭେଦଵିଜ୍ଞାନାନର୍ହତ୍ଵାତ୍ . ତତଃ ସ କର୍ମମୋକ୍ଷନିମିତ୍ତଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରଂ ଭୂତାର୍ଥଂ ଧର୍ମଂ ନ ଶ୍ରଦ୍ଧତ୍ତେ, ଭୋଗ-
ନିମିତ୍ତଂ ଶୁଭକର୍ମମାତ୍ରମଭୂତାର୍ଥମେଵ ଶ୍ରଦ୍ଧତ୍ତେ . ତତ ଏଵାସୌ ଅଭୂତାର୍ଥଧର୍ମଶ୍ରଦ୍ଧାନପ୍ରତ୍ଯଯନରୋଚନସ୍ପର୍ଶନୈ-
ରୁପରିତନଗ୍ରୈଵେଯକଭୋଗମାତ୍ରମାସ୍କନ୍ଦେତ୍, ନ ପୁନଃ କଦାଚନାପି ଵିମୁଚ୍ଯେତ . ତତୋଽସ୍ଯ ଭୂତାର୍ଥଧର୍ମ-
ଶ୍ରଦ୍ଧାନାଭାଵାତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାନମପି ନାସ୍ତି . ଏଵଂ ସତି ତୁ ନିଶ୍ଚଯନଯସ୍ଯ ଵ୍ଯଵହାରନଯପ୍ରତିଷେଧୋ ଯୁଜ୍ଯତ ଏଵ .
ପରନ୍ତୁ କ ର୍ମକ୍ଷଯକେ ନିମିତ୍ତରୂପ ଧର୍ମକୀ ନହୀଂ . (ଅର୍ଥାତ୍ କ ର୍ମକ୍ଷଯକେ ନିମିତ୍ତରୂପ ଧର୍ମକୀ ନ ତୋ ଶ୍ରଦ୍ଧା
କରତା ହୈ, ନ ଉସକୀ ପ୍ରତୀତି କରତା ହୈ, ନ ଉସକୀ ରୁଚି କରତା ହୈ ଔର ନ ଉସକା ସ୍ପର୍ଶ କରତା ହୈ .)
ଟୀକା :ଅଭଵ୍ଯ ଜୀଵ ନିତ୍ଯକର୍ମଫଲଚେତନାରୂପ ଵସ୍ତୁକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା କରତା ହୈ, କିନ୍ତୁ
ନିତ୍ଯଜ୍ଞାନଚେତନାମାତ୍ର ଵସ୍ତୁକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା ନହୀଂ କରତା, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ସଦା ହୀ (ସ୍ଵ-ପରକେ) ଭେଦଵିଜ୍ଞାନକେ
ଅଯୋଗ୍ଯ ହୈ
. ଇସିଲଯେ ଵହ କର୍ମୋଂସେ ଛୂଟନେକେ ନିମିତ୍ତରୂପ, ଜ୍ଞାନମାତ୍ର, ଭୂତାର୍ଥ (ସତ୍ଯାର୍ଥ) ଧର୍ମକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା
ନହୀଂ କରତା, (କିନ୍ତୁ) ଭୋଗକେ ନିମିତ୍ତରୂପ, ଶୁଭକର୍ମମାତ୍ର, ଅଭୂତାର୍ଥ ଧର୍ମକୀ ହୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା କରତା ହୈ;
ଇସୀଲିଯେ ଵହ ଅଭୂତାର୍ଥ ଧର୍ମକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା, ପ୍ରତୀତି, ରୁଚି ଔର ସ୍ପର୍ଶନସେ ଊ ପରକେ ଗ୍ରୈଵେଯକ ତକକେ
ଭୋଗମାତ୍ରକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ, କିନ୍ତୁ କଭୀ ଭୀ କର୍ମସେ ମୁକ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା
. ଇସଲିଯେ ଉସେ ଭୂତାର୍ଥ ଧର୍ମକେ
ଶ୍ରଦ୍ଧାନକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ (ଯଥାର୍ଥ) ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ .
ଐସା ହୋନେସେ ନିଶ୍ଚଯନଯକେ ଦ୍ଵାରା ଵ୍ଯଵହାରନଯକା ନିଷେଧ ଯୋଗ୍ଯ ହୀ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଅଭଵ୍ଯ ଜୀଵକେ ଭେଦଜ୍ଞାନ ହୋନେକୀ ଯୋଗ୍ଯତା ନ ହୋନେସେ ଵହ କର୍ମଫଲଚେତନାକୋ
ଜାନତା ହୈ, କିନ୍ତୁ ଜ୍ଞାନଚେତନାକୋ ନହୀଂ ଜାନତା; ଇସଲିଯେ ଉସେ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମିକ ଧର୍ମକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା ନହୀଂ ହୈ .
ଵହ ଶୁଭ କର୍ମକୋ ହୀ ଧର୍ମ ସମଝକର ଉସକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉସକେ ଫଲସ୍ଵରୂପ ଗ୍ରୈଵେଯକ
ତକକେ ଭୋଗକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ, କିନ୍ତୁ କର୍ମକା କ୍ଷଯ ନହୀଂ ହୋତା
. ଇସପ୍ରକାର ସତ୍ଯାର୍ଥ ଧର୍ମକା ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ନ
ହୋନେସେ ଉସକେ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ହୀ ନହୀଂ କହା ଜା ସକତା .
ଇସପ୍ରକାର ଵ୍ଯଵହାରନଯକେ ଆଶ୍ରିତ ଅଭଵ୍ଯ ଜୀଵକୋ ଜ୍ଞାନ-ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ନ ହୋନେସେ ନିଶ୍ଚଯନଯ ଦ୍ଵାରା
କିଯା ଜାନେଵାଲା ଵ୍ଯଵହାରକା ନିଷେଧ ଯୋଗ୍ଯ ହୀ ହୈ .
ଯହାଁ ଇତନା ଵିଶେଷ ଜାନନା ଚାହିଏ କିଯହ ହେତୁଵାଦରୂପ ଅନୁଭଵପ୍ରଧାନ ଗ୍ରନ୍ଥ ହୈ, ଇସଲିଯେ
ଇସମେଂ ଅନୁଭଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଭଵ୍ଯ-ଅଭଵ୍ଯକା ନିର୍ଣଯ ହୈ . ଅବ ଯଦି ଇସେ ଅହେତୁଵାଦ ଆଗମକେ ସାଥ
ମିଲାଯେଂ ତୋଅଭଵ୍ଯକୋ ଵ୍ଯଵହାରନଯକେ ପକ୍ଷକା ସୂକ୍ଷ୍ମ, କେଵଲୀଗମ୍ଯ ଆଶଯ ରହ ଜାତା ହୈ ଜୋ କି
ଛଦ୍ମସ୍ଥକୋ ଅନୁଭଵଗୋଚର ନହୀଂ ଭୀ ହୋତା, ମାତ୍ର ସର୍ଵଜ୍ଞଦେଵ ଜାନତେ ହୈଂ; ଇସପ୍ରକାର କେଵଲ ଵ୍ଯଵହାରକା ପକ୍ଷ
ରହନେସେ ଉସକେ ସର୍ଵଥା ଏକାନ୍ତରୂପ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵ ରହତା ହୈ
. ଇସ ଵ୍ଯଵହାରନଯକେ ପକ୍ଷକା ଆଶଯ ଅଭଵ୍ଯକେ
ସର୍ଵଥା କଭୀ ଭୀ ମିଟତା ହୀ ନହୀଂ ହୈ ..୨୭୫..

Page 409 of 642
PDF/HTML Page 442 of 675
single page version

କୀଦୃଶୌ ପ୍ରତିଷେଧ୍ଯପ୍ରତିଷେଧକୌ ଵ୍ଯଵହାରନିଶ୍ଚଯନଯାଵିତି ଚେତ୍
ଆଯାରାଦୀ ଣାଣଂ ଜୀଵାଦୀ ଦଂସଣଂ ଚ ଵିଣ୍ଣେଯଂ .
ଛଜ୍ଜୀଵଣିକଂ ଚ ତହା ଭଣଦି ଚରିତ୍ତଂ ତୁ ଵଵହାରୋ ..୨୭୬..
ଆଦା ଖୁ ମଜ୍ଝ ଣାଣଂ ଆଦା ମେ ଦଂସଣଂ ଚରିତ୍ତଂ ଚ .
ଆଦା ପଚ୍ଚକ୍ଖାଣଂ ଆଦା ମେ ସଂଵରୋ ଜୋଗୋ ..୨୭୭..
ଆଚାରାଦି ଜ୍ଞାନଂ ଜୀଵାଦି ଦର୍ଶନଂ ଚ ଵିଜ୍ଞେଯମ୍ .
ଷଡ୍ଜୀଵନିକାଯଂ ଚ ତଥା ଭଣତି ଚରିତ୍ରଂ ତୁ ଵ୍ଯଵହାରଃ ..୨୭୬..
ଆତ୍ମା ଖଲୁ ମମ ଜ୍ଞାନମାତ୍ମା ମେ ଦର୍ଶନଂ ଚରିତ୍ରଂ ଚ .
ଆତ୍ମା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନମାତ୍ମା ମେ ସଂଵରୋ ଯୋଗଃ ..୨୭୭..
ଆଚାରାଦିଶବ୍ଦଶ୍ରୁତଂ ଜ୍ଞାନସ୍ଯାଶ୍ରଯତ୍ଵାଜ୍ଜ୍ଞାନଂ, ଜୀଵାଦଯୋ ନଵପଦାର୍ଥା ଦର୍ଶନସ୍ଯାଶ୍ରଯ-
52
ଅବ ଯହ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି ‘‘ନିଶ୍ଚଯନଯକେ ଦ୍ଵାରା ନିଷେଧ୍ଯ ଵ୍ଯଵହାରନଯ, ଔର ଵ୍ଯଵହାରନଯକା
ନିଷେଧକ ନିଶ୍ଚଯନଯ ଵେ ଦୋନୋଂ ନଯ କୈସେ ହୈଂ ?’’ ଅତଃ ଵ୍ଯଵହାର ଔର ନିଶ୍ଚଯକା ସ୍ଵରୂପ କହତେ ହୈଂ
‘ଆଚାର’ ଆଦିକ ଜ୍ଞାନ ହୈ, ଜୀଵାଦି ଦର୍ଶନ ଜାନନା .
ଷଟ୍ଜୀଵକାଯ ଚରିତ୍ର ହୈ,ଯହ କଥନ ନଯ ଵ୍ଯଵହାରକା ..୨୭୬..
ମୁଝ ଆତ୍ମ ନିଶ୍ଚଯ ଜ୍ଞାନ ହୈ, ମୁଝ ଆତ୍ମ ଦର୍ଶନ ଚରିତ ହୈ .
ମୁଝ ଆତ୍ମ ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ଅରୁ, ମୁଝ ଆତ୍ମ ସଂଵର-ଯୋଗ ହୈ ..୨୭୭..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଆଚାରାଦି ] ଆଚାରାଁଗାଦି ଶାସ୍ତ୍ର [ଜ୍ଞାନଂ ] ଜ୍ଞାନ ହୈ, [ଜୀଵାଦି ] ଜୀଵାଦି ତତ୍ତ୍ଵ
[ଦର୍ଶନଂ ଵିଜ୍ଞେଯମ୍ ଚ ] ଦର୍ଶନ ଜାନନା ଚାହିଏ [ଚ ] ତଥା [ଷଡ୍ଜୀଵନିକାଯଂ ] ଛ ଜୀଵ-ନିକାଯ
[ଚରିତ୍ରଂ ] ଚାରିତ୍ର ହୈ
[ତଥା ତୁ ] ଐସା ତୋ [ଵ୍ଯଵହାରଃ ଭଣତି ] ଵ୍ଯଵହାରନଯ କହତା ହୈ .
[ଖଲୁ ] ନିଶ୍ଚଯସେ [ମମ ଆତ୍ମା ] ମେରା ଆତ୍ମା ହୀ [ଜ୍ଞାନମ୍ ] ଜ୍ଞାନ ହୈ, [ମେ ଆତ୍ମା ] ମେରା
ଆତ୍ମା ହୀ [ଦର୍ଶନଂ ଚରିତ୍ରଂ ଚ ] ଦର୍ଶନ ଔର ଚାରିତ୍ର ହୈ, [ଆତ୍ମା ] ମେରା ଆତ୍ମା ହୀ [ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍ ]
ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈ, [ମେ ଆତ୍ମା ] ମେରା ଆତ୍ମା ହୀ [ସଂଵରଃ ଯୋଗଃ ] ସଂଵର ଔର ଯୋଗ (
ସମାଧି, ଧ୍ଯାନ)
ହୈ .
ଟୀକା :ଆଚାରାଁଗାଦି ଶବ୍ଦଶ୍ରୁତ ଜ୍ଞାନ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ (ଶବ୍ଦଶ୍ରୁତ) ଜ୍ଞାନକା ଆଶ୍ରଯ ହୈ,

Page 410 of 642
PDF/HTML Page 443 of 675
single page version

ତ୍ଵାଦ୍ଦର୍ଶନଂ, ଷଡ୍ଜୀଵନିକାଯଶ୍ଚାରିତ୍ରସ୍ଯାଶ୍ରଯତ୍ଵାଚ୍ଚାରିତ୍ରମିତି ଵ୍ଯଵହାରଃ . ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନାଶ୍ରଯତ୍ଵାଜ୍ଝାନଂ,
ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ଦର୍ଶନାଶ୍ରଯତ୍ଵାଦ୍ଦର୍ଶନଂ, ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ଚାରିତ୍ରାଶ୍ରଯତ୍ଵାଚ୍ଚାରିତ୍ରମିତି ନିଶ୍ଚଯଃ . ତତ୍ରାଚାରାଦୀନାଂ
ଜ୍ଞାନାଦ୍ଯାଶ୍ରଯତ୍ଵସ୍ଯାନୈକାନ୍ତିକତ୍ଵାଦ୍ଵଯଵହାରନଯଃ ପ୍ରତିଷେଧ୍ଯଃ . ନିଶ୍ଚଯନଯସ୍ତୁ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଯାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାନାଦ୍ଯା-
ଶ୍ରଯତ୍ଵସ୍ଯୈକାନ୍ତିକତ୍ଵାତ୍ତତ୍ପ୍ରତିଷେଧକଃ . ତଥା ହିନାଚାରାଦିଶବ୍ଦଶ୍ରୁତମେକାନ୍ତେନ ଜ୍ଞାନସ୍ଯାଶ୍ରଯଃ,
ତତ୍ସଦ୍ଭାଵେଽପ୍ଯଭଵ୍ଯାନାଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାଭାଵେନ ଜ୍ଞାନସ୍ଯାଭାଵାତ୍; ନ ଚ ଜୀଵାଦଯଃ ପଦାର୍ଥା ଦର୍ଶନସ୍ଯାଶ୍ରଯଃ,
ତତ୍ସଦ୍ଭାଵେଽପ୍ଯଭଵ୍ଯାନାଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାଭାଵେନ ଦର୍ଶନସ୍ଯାଭାଵାତ୍; ନ ଚ ଷଡ୍ଜୀଵନିକାଯଃ ଚାରିତ୍ରସ୍ଯାଶ୍ରଯଃ,
ତତ୍ସଦ୍ଭାଵେଽପ୍ଯଭଵ୍ଯାନାଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାଭାଵେନ ଚାରିତ୍ରସ୍ଯାଭାଵାତ୍
. ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମୈଵ ଜ୍ଞାନସ୍ଯାଶ୍ରଯଃ,
ଆଚାରାଦିଶବ୍ଦଶ୍ରୁତସଦ୍ଭାଵେଽସଦ୍ଭାଵେ ଵା ତତ୍ସଦ୍ଭାଵେନୈଵ ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵାତ୍; ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମୈଵ ଦର୍ଶନସ୍ଯାଶ୍ରଯଃ,
ଜୀଵାଦିପଦାର୍ଥସଦ୍ଭାଵେଽସଦ୍ଭାଵେ ଵା ତତ୍ସଦ୍ଭାଵେନୈଵ ଦର୍ଶନସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵାତ୍; ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମୈଵ ଚାରିତ୍ରସ୍ଯାଶ୍ରଯଃ,
ଜୀଵାଦି ନଵ ପଦାର୍ଥ ଦର୍ଶନ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ (ନଵ ପଦାର୍ଥ) ଦର୍ଶନକେ ଆଶ୍ରଯ ଔର ଛହ ଜୀଵ-ନିକାଯ
ଚାରିତ୍ର ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ (ଛହ ଜୀଵନିକାଯ) ଚାରିତ୍ରକା ଆଶ୍ରଯ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ଵ୍ଯଵହାର ହୈ
. ଶୁଦ୍ଧ
ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ (ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା) ଜ୍ଞାନକା ଆଶ୍ରଯ ହୈ, ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ଦର୍ଶନ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି
ଵହ ଦର୍ଶନକା ଆଶ୍ରଯ ହୈ ଔର ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ଚାରିତ୍ର ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ଚାରିତ୍ରକା ଆଶ୍ରଯ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର
ନିଶ୍ଚଯ ହୈ
. ଇନମେଂ, ଵ୍ଯଵହାରନଯ ପ୍ରତିଷେଧ୍ଯ ଅର୍ଥାତ୍ ନିଷେଧ୍ଯ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଆଚାରାଂଗାଦିକୋ ଜ୍ଞାନାଦିକା
ଆଶ୍ରଯତ୍ଵ ଅନୈକାନ୍ତିକ ହୈଵ୍ଯଭିଚାରଯୁକ୍ତ ହୈ; (ଶବ୍ଦଶ୍ରୁତାଦିକୋ ଜ୍ଞାନାଦିକା ଆଶ୍ରଯସ୍ଵରୂପ ମାନନେମେଂ
ଵ୍ଯଭିଚାର ଆତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଶବ୍ଦଶ୍ରୁତାଦିକ ହୋନେ ପର ଭୀ ଜ୍ଞାନାଦି ନହୀଂ ଭୀ ହୋତେ, ଇସଲିଯେ ଵ୍ଯଵହାରନଯ
ପ୍ରତିଷେଧ୍ଯ ହୈ;) ଔର ନିଶ୍ଚଯନଯ ଵ୍ଯଵହାରନଯକା ପ୍ରତିଷେଧକ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନାଦିକା
ଆଶ୍ରଯତ୍ଵ ଐକାନ୍ତିକ ହୈ
. (ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୋ ଜ୍ଞାନାଦିକା ଆଶ୍ରଯ ମାନନେମେଂ ଵ୍ଯଭିଚାର ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି
ଜହାଁ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ହୋତା ହୈ ଵହାଁ ଜ୍ଞାନ-ଦର୍ଶନ-ଚାରିତ୍ର ହୋତେ ହୀ ହୈଂ .) ଯହୀ ବାତ ହେତୁପୂର୍ଵକ ସମଝାଈ
ଜାତୀ ହୈ :
ଆଚାରାଂଗାଦି ଶବ୍ଦଶ୍ରୁତ ଏକାନ୍ତସେ ଜ୍ଞାନକା ଆଶ୍ରଯ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଉସକେ (ଅର୍ଥାତ୍
ଶବ୍ଦଶ୍ରୁତକେ) ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଭୀ ଅଭଵ୍ଯୋଂକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଜ୍ଞାନକା ଅଭାଵ ହୈ; ଜୀଵାଦି
ନଵପଦାର୍ଥ ଦର୍ଶନକେ ଆଶ୍ରଯ ନହୀଂ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଉନକେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଭୀ ଅଭଵ୍ଯୋଂକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ
ଅଭାଵକେ କାରଣ ଦର୍ଶନକା ଅଭାଵ ହୈ; ଛହ ଜୀଵ-ନିକାଯ ଚାରିତ୍ରକେ ଆଶ୍ରଯ ନହୀଂ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଉନକେ
ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଭୀ ଅଭଵ୍ଯୋଂକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଚାରିତ୍ରକା ଅଭାଵ ହୈ
. ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ହୀ
ଜ୍ଞାନକା ଆଶ୍ରଯ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଆଚାରାଂଗାଦି ଶବ୍ଦଶ୍ରୁତକେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଯା ଅସଦ୍ଭାଵମେଂ ଉସକେ (ଶୁଦ୍ଧ
ଆତ୍ମାକେ) ସଦ୍ଭାଵସେ ହୀ ଜ୍ଞାନକା ସଦ୍ଭାଵ ହୈ; ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ହୀ ଦର୍ଶନକା ଆଶ୍ରଯ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଜୀଵାଦି
ନଵପଦାର୍ଥୋଂକେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଯା ଅସଦ୍ଭାଵମେଂ ଉସକେ (-ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ) ସଦ୍ଭାଵସେ ହୀ ଦର୍ଶନକା

Page 411 of 642
PDF/HTML Page 444 of 675
single page version

ଷଡ୍ଜୀଵନିକାଯସଦ୍ଭାଵେଽସଦ୍ଭାଵେ ଵା ତତ୍ସଦ୍ଭାଵେନୈଵ ଚାରିତ୍ରସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵାତ୍ .
(ଉପଜାତି)
ରାଗାଦଯୋ ବନ୍ଧନିଦାନମୁକ୍ତା-
ସ୍ତେ ଶୁଦ୍ଧଚିନ୍ମାତ୍ରମହୋଽତିରିକ୍ତାଃ
.
ଆତ୍ମା ପରୋ ଵା କିମୁ ତନ୍ନିମିତ୍ତ-
ମିତି ପ୍ରଣୁନ୍ନାଃ ପୁନରେଵମାହୁଃ
..୧୭୪..
ଜହ ଫଲିହମଣୀ ସୁଦ୍ଧୋ ଣ ସଯଂ ପରିଣମଦି ରାଗମାଦୀହିଂ .
ରଂଗିଜ୍ଜଦି ଅଣ୍ଣେହିଂ ଦୁ ସୋ ରତ୍ତାଦୀହିଂ ଦଵ୍ଵେହିଂ ..୨୭୮..
ସଦ୍ଭାଵ ହୈ; ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା ହୀ ଚାରିତ୍ରକା ଆଶ୍ରଯ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଛହ ଜୀଵ-ନିକାଯକେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଯା
ଅସଦ୍ଭାଵମେଂ ଉସକେ (
ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ) ସଦ୍ଭାଵସେ ହୀ ଚାରିତ୍ରକା ସଦ୍ଭାଵ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଆଚାରାଂଗାଦି ଶବ୍ଦଶ୍ରୁତକା ଜ୍ଞାନ, ଜୀଵାଦି ନଵ ପଦାର୍ଥୋଂକା ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ତଥା ଛହକାଯକେ
ଜୀଵୋଂକୀ ରକ୍ଷାଇନ ସବକେ ହୋତେ ହୁଏ ଭୀ ଅଭଵ୍ଯକେ ଜ୍ଞାନ, ଦର୍ଶନ, ଚାରିତ୍ର ନହୀଂ ହୋତେ, ଇସଲିଯେ
ଵ୍ଯଵହାରନଯ ତୋ ନିଷେଧ୍ଯ ହୈ; ଔର ଜହାଁ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମା ହୋତା ହୈ ଵହାଁ ଜ୍ଞାନ, ଦର୍ଶନ, ଚାରିତ୍ର ହୋତେ ହୀ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ
ନିଶ୍ଚଯନଯ ଵ୍ଯଵହାରକା ନିଷେଧକ ହୈ
. ଅତଃ ଶୁଦ୍ଧନଯ ଉପାଦେଯ କହା ଗଯା ହୈ ..୨୭୬-୨୭୭..
ଅବ ଆଗାମୀ କଥନକା ସୂଚକ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :‘‘[ରାଗାଦଯଃ ବନ୍ଧନିଦାନମ୍ ଉକ୍ତାଃ ] ରାଗାଦିକୋ ବନ୍ଧକା କାରଣ କ ହା ଔର [ତେ
ଶୁଦ୍ଧ-ଚିନ୍ମାତ୍ର-ମହଃ-ଅତିରିକ୍ତାଃ ] ଉନ୍ହେଂ ଶୁଦ୍ଧଚୈତନ୍ଯମାତ୍ର ଜ୍ଯୋତିସେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମାସେ) ଭିନ୍ନ କ ହା;
[ତଦ୍-ନିମିତ୍ତମ୍ ] ତବ ଫି ର ଉସ ରାଗାଦିକା ନିମିତ୍ତ [କିମୁ ଆତ୍ମା ଵା ପରଃ ] ଆତ୍ମା ହୈ ଯା କୋଈ
ଅନ୍ଯ ?’’ [ଇତି ପ୍ରଣୁନ୍ନାଃ ପୁନଃ ଏଵମ୍ ଆହୁଃ ] ଇସପ୍ରକାର (ଶିଷ୍ଯକେ) ପ୍ରଶ୍ନସେ ପ୍ରେରିତ ହୋତେ ହୁଏ
ଆଚାର୍ଯଭଗଵାନ ପୁନଃ ଇସପ୍ରକାର (ନିମ୍ନପ୍ରକାରସେ) କ ହତେ ହୈଂ
.୧୭୪.
ଉପରୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନକେ ଉତ୍ତରରୂପମେଂ ଆଚାର୍ଯଦେଵ କହତେ ହୈଂ :
ଜ୍ଯୋଂ ଫଟିକମଣି ହୈ ଶୁଦ୍ଧ, ଆପ ନ ରକ୍ତରୂପ ଜୁ ପରିଣମେ .
ପର ଅନ୍ଯ ରକ୍ତ ପଦାର୍ଥସେ, ରକ୍ତାଦିରୂପ ଜୁ ପରିଣମେ ..୨୭୮..

Page 412 of 642
PDF/HTML Page 445 of 675
single page version

ଏଵଂ ଣାଣୀ ସୁଦ୍ଧୋ ଣ ସଯଂ ପରିଣମଦି ରାଗମାଦୀହିଂ .
ରାଇଜ୍ଜଦି ଅଣ୍ଣେହିଂ ଦୁ ସୋ ରାଗାଦୀହିଂ ଦୋସେହିଂ ..୨୭୯..
ଯଥା ସ୍ଫ ଟିକମଣିଃ ଶୁଦ୍ଧୋ ନ ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମତେ ରାଗାଦ୍ଯୈଃ .
ରଜ୍ଯତେଽନ୍ଯୈସ୍ତୁ ସ ରକ୍ତାଦିଭିର୍ଦ୍ରଵ୍ଯୈଃ ..୨୭୮..
ଏଵଂ ଜ୍ଞାନୀ ଶୁଦ୍ଧୋ ନ ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମତେ ରାଗାଦ୍ଯୈଃ .
ରଜ୍ଯତେଽନ୍ଯୈସ୍ତୁ ସ ରାଗାଦିଭିର୍ଦୋଷୈଃ ..୨୭୯..
ଯଥା ଖଲୁ କେଵଲଃ ସ୍ଫ ଟିକୋପଲଃ, ପରିଣାମସ୍ଵଭାଵତ୍ଵେ ସତ୍ଯପି, ସ୍ଵସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵତ୍ଵେନ
ରାଗାଦିନିମିତ୍ତତ୍ଵାଭାଵାତ୍ ରାଗାଦିଭିଃ ସ୍ଵଯଂ ନ ପରିଣମତେ, ପରଦ୍ରଵ୍ଯେଣୈଵ ସ୍ଵଯଂ ରାଗାଦିଭାଵାପନ୍ନତଯା
ସ୍ଵସ୍ଯ ରାଗାଦିନିମିତ୍ତଭୂତେନ, ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵାତ୍ପ୍ରଚ୍ଯଵମାନ ଏଵ, ରାଗାଦିଭିଃ ପରିଣମ୍ଯତେ; ତଥା କେଵଲଃ
କିଲାତ୍ମା, ପରିଣାମସ୍ଵଭାଵତ୍ଵେ ସତ୍ଯପି, ସ୍ଵସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵତ୍ଵେନ ରାଗାଦିନିମିତ୍ତତ୍ଵାଭାଵାତ୍ ରାଗାଦିଭିଃ
ତ୍ଯୋଂ ‘ଜ୍ଞାନୀ’ ଭୀ ହୈ ଶୁଦ୍ଧ, ଆପ ନ ରାଗରୂପ ଜୁ ପରିଣମେ .
ପର ଅନ୍ଯ ଜୋ ରାଗାଦି ଦୂଷଣ, ଉନସେ ଵହ ରାଗୀ ବନେ ..୨୭୯..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଥା ] ଜୈସେ [ସ୍ଫ ଟିକମଣିଃ ] ସ୍ଫ ଟିକ ମଣି [ଶୁଦ୍ଧଃ ] ଶୁଦ୍ଧ ହୋନେସେ
[ରାଗାଦ୍ଯୈଃ ] ରାଗାଦିରୂପସେ (ଲଲାଈ-ଆଦିରୂପସେ) [ସ୍ଵଯଂ ] ଅପନେ ଆପ [ନ ପରିଣମତେ ] ପରିଣମତା
ନହୀଂ ହୈ, [ତୁ ] ପରଂତୁ [ଅନ୍ଯୈଃ ରକ୍ତାଦିଭିଃ ଦ୍ରଵ୍ଯୈଃ ] ଅନ୍ଯ ରକ୍ତାଦି ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ [ସଃ ] ଵହ [ରଜ୍ଯତେ ] ରକ୍ତ
(
ଲାଲ) ଆଦି କିଯା ଜାତା ହୈ, [ଏଵଂ ] ଇସୀପ୍ରକାର [ଜ୍ଞାନୀ ] ଜ୍ଞାନୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା [ଶୁଦ୍ଧଃ ] ଶୁଦ୍ଧ
ହୋନେସେ [ରାଗାଦ୍ଯୈଃ ] ରାଗାଦିରୂପ [ସ୍ଵଯଂ ] ଅପନେ ଆପ [ନ ପରିଣମତେ ] ପରିଣମତା ନହୀଂ ହୈ, [ତୁ ] ପରଂତୁ
[ଅନ୍ଯୈଃ ରାଗାଦିଭିଃ ଦୋଷୈଃ ] ଅନ୍ଯ ରାଗାଦି ଦୋଷୋଂସେ [ସଃ ] ଵହ [ରଜ୍ଯତେ ] ରାଗୀ ଆଦି କିଯା
ଜାତା ହୈ
.
ଟୀକା :ଜୈସେ ଵାସ୍ତଵମେଂ କେଵଲ (ଅକେଲା) ସ୍ଫ ଟିକମଣି, ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମନସ୍ଵଭାଵଵାଲା
ହୋନେ ପର ଭୀ, ଅପନେକୋ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵତ୍ଵକେ କାରଣ ରାଗାଦିକା ନିମିତ୍ତତ୍ଵ ନ ହୋନେସେ (ସ୍ଵଯଂ ଅପନେକୋ
ଲଲାଈ-ଆଦିରୂପ ପରିଣମନକା ନିମିତ୍ତ ନ ହୋନେସେ) ଅପନେ ଆପ ରାଗାଦିରୂପ ନହୀଂ ପରିଣମତା, କିନ୍ତୁ
ଜୋ ଅପନେ ଆପ ରାଗାଦିଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ ସ୍ଫ ଟିକମଣିକୋ ରାଗାଦିକା ନିମିତ୍ତ ହୋତା ହୈ ଐସେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ
ଦ୍ଵାରା ହୀ, ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵସେ ଚ୍ଯୁତ ହୋତା ହୁଆ ହୀ, ରାଗାଦିରୂପ ପରିଣମିତ କିଯା ଜାତା ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର
ଵାସ୍ତଵମେଂ କେଵଲ (
ଅକେଲା) ଆତ୍ମା, ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମନ-ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେ ପର ଭୀ, ଅପନେକୋ

Page 413 of 642
PDF/HTML Page 446 of 675
single page version

ସ୍ଵଯଂ ନ ପରିଣମତେ, ପରଦ୍ରଵ୍ଯେଣୈଵ ସ୍ଵଯଂ ରାଗାଦିଭାଵାପନ୍ନତଯା ସ୍ଵସ୍ଯ ରାଗାଦିନିମିତ୍ତଭୂତେନ,
ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵାତ୍ପ୍ରଚ୍ଯଵମାନ ଏଵ, ରାଗାଦିଭିଃ ପରିଣମ୍ଯତେ
. ଇତି ତାଵଦ୍ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵଃ .
(ଉପଜାତି)
ନ ଜାତୁ ରାଗାଦିନିମିତ୍ତଭାଵ-
ମାତ୍ମାତ୍ମନୋ ଯାତି ଯଥାର୍କକାନ୍ତଃ
.
ତସ୍ମିନ୍ନିମିତ୍ତଂ ପରସଂଗ ଏଵ
ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵୋଽଯମୁଦେତି ତାଵତ୍
..୧୭୫..
ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵତ୍ଵକେ କାରଣ ରାଗାଦିକା ନିମିତ୍ତତ୍ଵ ନ ହୋନେସେ (ସ୍ଵଯଂ ଅପନେକୋ ରାଗାଦିରୂପ ପରିଣମନକା
ନିମିତ୍ତ ନ ହୋନେସେ) ଅପନେ ଆପ ହୀ ରାଗାଦିରୂପ ନହୀଂ ପରିଣମତା, ପରନ୍ତୁ ଜୋ ଅପନେ ଆପ ରାଗାଦିଭାଵକୋ
ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ ଆତ୍ମାକୋ ରାଗାଦିକା ନିମିତ୍ତ ହୋତା ହୈ ଐସେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଦ୍ଵାରା ହୀ, ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵସେ ଚ୍ଯୁତ ହୋତା
ହୁଆ ହୀ, ରାଗାଦିରୂପ ପରିଣମିତ କିଯା ଜାତା ହୈ
.ଐସା ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ସ୍ଫ ଟିକମଣି ସ୍ଵଯଂ ତୋ ମାତ୍ର ଏକାକାର ଶୁଦ୍ଧ ହୀ ହୈ; ଵହ ପରିଣମନସ୍ଵଭାଵଵାଲା
ହୋନେ ପର ଭୀ ଅକେଲା ଅପନେ ଆପ ଲଲାଈ-ଆଦିରୂପ ନହୀଂ ପରିଣମତା, କିନ୍ତୁ ଲାଲ ଆଦି ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ
ନିମିତ୍ତସେ (ସ୍ଵଯଂ ଲଲାଈ-ଆଦିରୂପ ପରିଣମତେ ଐସେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ନିମିତ୍ତସେ) ଲଲାଈ-ଆଦିରୂପ
ପରିଣମତା ହୈ
. ଇସୀପ୍ରକାର ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ତୋ ଶୁଦ୍ଧ ହୀ ହୈ; ଵହ ପରିଣମନସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେ ପର ଭୀ
ଅକେଲା ଅପନେ ଆପ ରାଗାଦିରୂପ ନହୀଂ ପରିଣମତା, ପରନ୍ତୁ ରାଗାଦିରୂପ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ନିମିତ୍ତସେ (ଅର୍ଥାତ୍
ସ୍ଵଯଂ ରାଗାଦିରୂପ ପରିଣମନ କରନେଵାଲେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ନିମିତ୍ତସେ) ରାଗାଦିରୂପ ପରିଣମତା ହୈ . ଐସା ଵସ୍ତୁକା
ହୀ ସ୍ଵଭାଵ ହୈ, ଉସମେଂ ଅନ୍ଯ କିସୀ ତର୍କକୋ ଅଵକାଶ ନହୀଂ ହୈ ..୨୭୮-୨୭୯..
ଅବ ଇସ ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ଯଥା ଅର୍କକାନ୍ତଃ ] ସୂର୍ଯକାନ୍ତମଣିକୀ ଭାଁତି (-ଜୈସେ ସୂର୍ଯକାନ୍ତମଣି ସ୍ଵତଃ
ହୀ ଅଗ୍ନିରୂପ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା, ଉସକେ ଅଗ୍ନିରୂପ ପରିଣମନମେଂ ସୂର୍ଯବିମ୍ବ ନିମିତ୍ତ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର)
[ଆତ୍ମା ଆତ୍ମନଃ ରାଗାଦିନିମିତ୍ତଭାଵମ୍ ଜାତୁ ନ ଯାତି ] ଆତ୍ମା ଅପନେକୋ ରାଗାଦିକା ନିମିତ୍ତ କ ଭୀ
ଭୀ ନହୀଂ ହୋତା, [ତସ୍ମିନ୍ ନିମିତ୍ତଂ ପରସଂଗଃ ଏଵ ] ଉସମେଂ ନିମିତ୍ତ ପରସଂଗ ହୀ (
ପରଦ୍ରଵ୍ଯକା ସଂଗ ହୀ)
ହୈ [ଅଯମ୍ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵଃ ଉଦେତି ତାଵତ୍ ] ଐସା ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵ ପ୍ରକାଶମାନ ହୈ . (ସଦୈଵ ଵସ୍ତୁକା
ଐସା ହୀ ସ୍ଵଭାଵ ହୈ, ଇସେ କିସୀନେ ବନାଯା ନହୀଂ ହୈ .) .୧୭୫.
‘ଐସେ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକୋ ଜାନତା ହୁଆ ଜ୍ଞାନୀ ରାଗାଦିକୋ ନିଜରୂପ ନହୀଂ କରତା’ ଇସ ଅର୍ଥକା,
ତଥା ଆଗାମୀ ଗାଥାକା ସୂଚକ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ :

Page 414 of 642
PDF/HTML Page 447 of 675
single page version

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)
ଇତି ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵଂ ସ୍ଵଂ ଜ୍ଞାନୀ ଜାନାତି ତେନ ସଃ .
ରାଗାଦୀନ୍ନାତ୍ମନଃ କୁର୍ଯାନ୍ନାତୋ ଭଵତି କାରକଃ ..୧୭୬..
ଣ ଯ ରାଗଦୋସମୋହଂ କୁଵ୍ଵଦି ଣାଣୀ କସାଯଭାଵଂ ଵା .
ସଯମପ୍ପଣୋ ଣ ସୋ ତେଣ କାରଗୋ ତେସିଂ ଭାଵାଣଂ ..୨୮୦..
ନ ଚ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହଂ କରୋତି ଜ୍ଞାନୀ କଷାଯଭାଵଂ ଵା .
ସ୍ଵଯମାତ୍ମନୋ ନ ସ ତେନ କାରକସ୍ତେଷାଂ ଭାଵାନାମ୍ ..୨୮୦..
ଯଥୋକ୍ତଂ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵଂ ଜାନନ୍ ଜ୍ଞାନୀ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵାଦେଵ ନ ପ୍ରଚ୍ଯଵତେ, ତତୋ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦି-
ଭାଵୈଃ ସ୍ଵଯଂ ନ ପରିଣମତେ, ନ ପରେଣାପି ପରିଣମ୍ଯତେ, ତତଷ୍ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣୈକଜ୍ଞାଯକଭାଵୋ ଜ୍ଞାନୀ
ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦିଭାଵାନାମକର୍ତୈଵେତି ପ୍ରତିନିଯମଃ
.
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ଇତି ସ୍ଵଂ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵଂ ଜ୍ଞାନୀ ଜାନାତି ] ଜ୍ଞାନୀ ଐସେ ଅପନେ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକୋ
ଜାନତା ହୈ, [ତେନ ସଃ ରାଗାଦୀନ୍ ଆତ୍ମନଃ ନ କୁର୍ଯାତ୍ ] ଇସଲିଯେ ଵହ ରାଗାଦିକୋ ନିଜରୂପ ନହୀଂ କରତା,
[ଅତଃ କାରକଃ ନ ଭଵତି ] ଅତଃ ଵହ (ରାଗାଦିକା) କ ର୍ତା ନହୀଂ ହୈ
.୧୭୬.
ଅବ, ଇସୀପ୍ରକାର ଗାଥା ଦ୍ଵାରା କହତେ ହୈଂ :
କଭି ରାଗଦ୍ଵେଷଵିମୋହ ଅଗର କଷାଯଭାଵ ଜୁ ନିଜଵିଷୈଂ .
ଜ୍ଞାନୀ ସ୍ଵଯଂ କରତା ନହୀଂ, ଇସସେ ନ ତତ୍କାରକ ବନେ ..୨୮୦..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଜ୍ଞାନୀ ] ଜ୍ଞାନୀ [ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହଂ ] ରାଗ-ଦ୍ଵେଷ-ମୋହକୋ [ଵା କଷାଯଭାଵଂ ] ଅଥଵା
କ ଷାଯଭାଵକୋ [ସ୍ଵଯମ୍ ] ଅପନେ ଆପ [ଆତ୍ମନଃ ] ଅପନେମେଂ [ନ ଚ କରୋତି ] ନହୀଂ କରତା, [ତେନ ]
ଇସଲିଯେ [ସଃ ] ଵହ, [ତେଷାଂ ଭାଵାନାମ୍ ] ଉନ ଭାଵୋଂକା [କାରକଃ ନ ] କାରକ ଅର୍ଥାତ୍ କ ର୍ତା ନହୀଂ ହୈ
.
ଟୀକା :ଯଥୋକ୍ତ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୈସା କହା ଵୈସେ) ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକୋ ଜାନତା ହୁଆ ଜ୍ଞାନୀ (ଅପନେ)
ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ଚ୍ଯୁତ ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଯେ ଵହ ରାଗ-ଦ୍ଵେଷ-ମୋହ ଆଦି ଭାଵୋଂରୂପ ସ୍ଵତଃ ପରିଣମିତ ନହୀଂ
ହୋତା ଔର ଦୂସରେକେ ଦ୍ଵାରା ଭୀ ପରିଣମିତ ନହୀଂ କିଯା ଜାତା, ଇସଲିଯେ ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣ ଏକ ଜ୍ଞାଯକଭାଵସ୍ଵରୂପ
ଜ୍ଞାନୀ ରାଗ-ଦ୍ଵେଷ-ମୋହ ଆଦି ଭାଵୋଂକା ଅକର୍ତା ହୀ ହୈ
ଐସା ନିଯମ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଆତ୍ମା ଜବ ଜ୍ଞାନୀ ହୁଆ ତବ ଉସନେ ଵସ୍ତୁକା ଐସା ସ୍ଵଭାଵ ଜାନା କି
‘ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ତୋ ଶୁଦ୍ଧ ହୀ ହୈଦ୍ରଵ୍ଯଦୃଷ୍ଟିସେ ଅପରିଣମନସ୍ଵରୂପ ହୈ, ପର୍ଯାଯଦୃଷ୍ଟିସେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ
ନିମିତ୍ତସେ ରାଗାଦିରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ’; ଇସଲିଯେ ଅବ ଜ୍ଞାନୀ ସ୍ଵଯଂ ଉନ ଭାଵୋଂକା କର୍ତା ନହୀଂ

Page 415 of 642
PDF/HTML Page 448 of 675
single page version

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)
ଇତି ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵଂ ସ୍ଵଂ ନାଜ୍ଞାନୀ ଵେତ୍ତି ତେନ ସଃ .
ରାଗାଦୀନାତ୍ମନଃ କୁର୍ଯାଦତୋ ଭଵତି କାରକଃ ..୧୭୭..
ରାଗମ୍ହି ଯ ଦୋସମ୍ହି ଯ କସାଯକମ୍ମେସୁ ଚେଵ ଜେ ଭାଵା .
ତେହିଂ ଦୁ ପରିଣମଂତୋ ରାଗାଦୀ ବଂଧଦି ପୁଣୋ ଵି ..୨୮୧..
ରାଗେ ଚ ଦ୍ଵେଷେ ଚ କଷାଯକର୍ମସୁ ଚୈଵ ଯେ ଭାଵାଃ .
ତୈସ୍ତୁ ପରିଣମମାନୋ ରାଗାଦୀନ୍ ବଧ୍ନାତି ପୁନରପି ..୨୮୧..
ଯଥୋକ୍ତଂ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵମଜାନଂସ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନୀ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵାଦାସଂସାରଂ ପ୍ରଚ୍ଯୁତ ଏଵ, ତତଃ କର୍ମ-
ଵିପାକପ୍ରଭଵୈ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦିଭାଵୈଃ ପରିଣମମାନୋଽଜ୍ଞାନୀ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦିଭାଵାନାଂ କର୍ତା ଭଵନ୍ ବଧ୍ଯତ
ଏଵେତି ପ୍ରତିନିଯମଃ
.
ହୋତା, ଜୋ ଉଦଯ ଆତେ ହୈଂ ଉନକା ଜ୍ଞାତା ହୀ ହୋତା ହୈ ..୨୮୦..
‘ଅଜ୍ଞାନୀ ଐସେ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକୋ ନହୀଂ ଜାନତା, ଇସଲିଯେ ଵହ ରାଗାଦି ଭାଵୋଂକା କର୍ତା ହୋତା ହୈ’ ଇସ
ଅର୍ଥକା, ଆଗାମୀ ଗାଥାକା ସୂଚକ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ଇତି ସ୍ଵଂ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵଂ ଅଜ୍ଞାନୀ ନ ଵେତ୍ତି ] ଅଜ୍ଞାନୀ ଅପନେ ଐସେ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକୋ
ନହୀଂ ଜାନତା, [ତେନ ସଃ ରାଗାଦୀନ୍ ଆତ୍ମନଃ କୁର୍ଯାତ୍ ] ଇସଲିଯେ ଵହ ରାଗାଦିକୋ (ରାଗାଦିଭାଵୋଂକୋ)
ଅପନା କରତା ହୈ, [ଅତଃ କାରକଃ ଭଵତି ] ଅତଃ ଵହ ଉନକା କ ର୍ତା ହୋତା ହୈ .୧୭୭.
ଅବ ଇସୀ ଅର୍ଥକୀ ଗାଥା କହତେ ହୈଂ :
ପର ରାଗ-ଦ୍ଵେଷ-କଷାଯକର୍ମନିମିତ୍ତ ହୋଵେଂ ଭାଵ ଜୋ .
ଉନ-ରୂପ ଜୋ ଜୀଵ ପରିଣମେ ଫି ର ବାଁଧତା ରାଗାଦିକୋ ..୨୮୧..
ଗାଥାର୍ଥ :[ରାଗେ ଚ ଦ୍ଵେଷେ ଚ କଷାଯକର୍ମସୁ ଚ ଏଵ ] ରାଗ, ଦ୍ଵେଷ ଔର କ ଷାଯକ ର୍ମୋଂ ହୋନେ ପର
(ଅର୍ଥାତ୍ ଉନକେ ଉଦଯ ହୋନେ ପର) [ଯେ ଭାଵାଃ ] ଜୋ ଭାଵ ହୋତେ ହୈଂ, [ତୈଃ ତୁ ] ଉନ ରୂପ [ପରିଣମମାନଃ ]
ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ଅଜ୍ଞାନୀ [ରାଗାଦୀନ୍ ] ରାଗାଦିକୋ [ପୁନଃ ଅପି ] ପୁନଃ ପୁନଃ [ବଧ୍ନାତି ] ବାଁଧତା ହୈ
.
ଟୀକା :ଯଥୋକ୍ତ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକୋ ନ ଜାନତା ହୁଆ ଅଜ୍ଞାନୀ ଅନାଦି ସଂସାରସେ ଲେକର (ଅପନେ)
ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵସେ ଚ୍ଯୁତ ହୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ କର୍ମୋଦଯସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦି ଭାଵୋଂରୂପ ପରିଣମତା ହୁଆ ଅଜ୍ଞାନୀ
ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦି ଭାଵୋଂକା କର୍ତା ହୋତା ହୁଆ (କର୍ମୋଂସେ) ବଦ୍ଧ ହୋତା ହୀ ହୈ
ଐସା ନିଯମ ହୈ .

Page 416 of 642
PDF/HTML Page 449 of 675
single page version

ତତଃ ସ୍ଥିତମେତତ୍
ରାଗମ୍ହି ଯ ଦୋସମ୍ହି ଯ କସାଯକମ୍ମେସୁ ଚେଵ ଜେ ଭାଵା .
ତେହିଂ ଦୁ ପରିଣମଂତୋ ରାଗାଦୀ ବଂଧଦେ ଚେଦା ..୨୮୨..
ରାଗେ ଚ ଦ୍ଵେଷେ ଚ କଷାଯକର୍ମସୁ ଚୈଵ ଯେ ଭାଵାଃ .
ତୈସ୍ତୁ ପରିଣମମାନୋ ରାଗାଦୀନ୍ ବଧ୍ନାତି ଚେତଯିତା ..୨୮୨..
ଯ ଇମେ କିଲାଜ୍ଞାନିନଃ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମନିମିତ୍ତା ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦିପରିଣାମାସ୍ତ ଏଵ ଭୂଯୋ
ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦିପରିଣାମନିମିତ୍ତସ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମଣୋ ବନ୍ଧହେତୁରିତି .
କଥମାତ୍ମା ରାଗାଦୀନାମକାରକ ଏଵେତି ଚେତ୍
ଭାଵାର୍ଥ :ଅଜ୍ଞାନୀ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକୋ ତୋ ଯଥାର୍ଥ ନହୀଂ ଜାନତା ଔର କର୍ମୋଦଯସେ ଦୋ ଭାଵ ହୋତେ
ହୈଂ ଉନ୍ହେଂ ଅପନା ସମଝକର ପରିଣମତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵହ ଉନକା କର୍ତା ହୋତା ହୁଆ ପୁନଃ ପୁନଃ ଆଗାମୀ
କର୍ମୋଂକୋ ବାଁଧତା ହୈ
ଐସା ନିଯମ ହୈ ..୨୮୧..
‘‘ଅତଃ ଯହ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ (ଅର୍ଥାତ୍ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ କାରଣସେ ନିମ୍ନପ୍ରକାର ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ)’’ ଐସା ଅବ
କହତେ ହୈଂ :
ଯୋଂ ରାଗ-ଦ୍ଵେଷ-କଷାଯକର୍ମନିମିତ୍ତ ହୋଵେଂ ଭାଵ ଜୋ .
ଉନ-ରୂପ ଆତ୍ମା ପରିଣମେଂ, ଵହ ବାଁଧତା ରାଗାଦିକୋ ..୨୮୨..
ଗାଥାର୍ଥ :[ରାଗେ ଚ ଦ୍ଵେଷେ ଚ କଷାଯକର୍ମସୁ ଚ ଏଵ ] ରାଗ, ଦ୍ଵେଷ ଔର କ ଷାଯକ ର୍ମୋଂକେ ହୋନେ ପର
(ଅର୍ଥାତ୍ ଉନକେ ଉଦଯ ହୋନେ ପର) [ଯେ ଭାଵାଃ ] ଜୋ ଭାଵ ହୋତେ ହୈଂ, [ତୈଃ ତୁ ] ଉନ-ରୂପ [ପରିଣମମାନଃ ]
ପରିଣମତା ହୁଆ [ଚେତଯିତା ] ଆତ୍ମା [ରାଗାଦୀନ୍ ] ରାଗାଦିକୋ [ବଧ୍ନାତି ] ବାଁଧତା ହୈ
.
ଟୀକା :ନିଶ୍ଚଯସେ ଅଜ୍ଞାନୀକୋ, ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମ ଜିନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ ଜୋ ଯହ
ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦି ପରିଣାମ ହୈଂ, ଵେ ହୀ ପୁନଃ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦି ପରିଣାମକା ନିମିତ୍ତ ଜୋ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମ ଉସକେ
ବନ୍ଧକେ କାରଣ ହୈ
.
ଭାଵାର୍ଥ :ଅଜ୍ଞାନୀକେ କର୍ମକେ ନିମିତ୍ତସେ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଦି ପରିଣାମ ହୋତେ ହୈଂ ଵେ ହୀ ପୁନଃ
ଆଗାମୀ କର୍ମବନ୍ଧକେ କାରଣ ହୋତେ ହୈଂ ..୨୮୨..
ଅବ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି ଆତ୍ମା ରାଗାଦିକା ଅକାରକ ହୀ କୈସେ ହୈ ? ଇସକା ସମାଧାନ (ଆଗମକା
ପ୍ରମାଣ ଦେକର ) କରତେ ହୈଂ :

Page 417 of 642
PDF/HTML Page 450 of 675
single page version

ଅପ୍ପଡିକମଣଂ ଦୁଵିହଂ ଅପଚ୍ଚଖାଣଂ ତହେଵ ଵିଣ୍ଣେଯଂ .
ଏଦେଣୁଵଦେସେଣ ଯ ଅକାରଗୋ ଵଣ୍ଣିଦୋ ଚେଦା ..୨୮୩..
ଅପ୍ପଡିକମଣଂ ଦୁଵିହଂ ଦଵ୍ଵେ ଭାଵେ ଅପଚ୍ଚଖାଣଂ ପି .
ଏଦେଣୁଵଦେସେଣ ଯ ଅକାରଗୋ ଵଣ୍ଣିଦୋ ଚେଦା ..୨୮୪..
ଜାଵଂ ଅପ୍ପଡିକମଣଂ ଅପଚ୍ଚଖାଣଂ ଚ ଦଵ୍ଵଭାଵାଣଂ .
କୁଵ୍ଵଦି ଆଦା ତାଵଂ କତ୍ତା ସୋ ହୋଦି ଣାଦଵ୍ଵୋ ..୨୮୫..
ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣଂ ଦ୍ଵିଵିଧମପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ ତଥୈଵ ଵିଜ୍ଞେଯମ୍ .
ଏତେନୋପଦେଶେନ ଚାକାରକୋ ଵର୍ଣିତଶ୍ଚେତଯିତା ..୨୮୩..
ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣଂ ଦ୍ଵିଵିଧଂ ଦ୍ରଵ୍ଯେ ଭାଵେଽପିଽପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ .
ଏତେନୋପଦେଶେନ ଚାକାରକୋ ଵର୍ଣିତଶ୍ଚେତଯିତା ..୨୮୪..
53
ଅନପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଦୋ ଭାଁତି, ଅନପଚଖାଣ ଭୀ ଦୋ ଭାଁତି ହୈ .
ଜୀଵକୋ ଅକାରକ ହୈ କହା ଇସ ରୀତକେ ଉପଦେଶସେ ..୨୮୩..
ଅନପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଦୋଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵ ଜୁ, ଯୋଂହି ଅନପଚଖାଣ ହୈ .
ଜୀଵକୋ ଅକାରକ ହୈ କହା ଇସ ରୀତକେ ଉପଦେଶସେ ..୨୮୪..
ଅନପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଅରୁ ତ୍ଯୋଂହି ଅନପଚଖାଣ ଦ୍ରଵ୍ଯ ରୁ ଭାଵକା .
ଜବତକ କରୈ ହୈ ଆତମା, କର୍ତା ବନୈ ହୈ ଜାନନା ..୨୮୫..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣଂ ] ଅପ୍ରତିକ୍ର ମଣ [ଦ୍ଵିଵିଧମ୍ ] ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ, [ତଥା ଏଵ ] ଉସୀ
ତରହ [ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ ] ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ଦୋ ପ୍ରକାରକା [ଵିଜ୍ଞେଯମ୍ ] ଜାନନା ଚାହିଏ;[ଏତେନ ଉପଦେଶେନ
ଚ ] ଇସ ଉପଦେଶସେ [ଚେତଯିତା ] ଆତ୍ମା [ଅକାରକଃ ଵର୍ଣିତଃ ] ଅକାରକ କହା ଗଯା ହୈ .
[ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣଂ ] ଅପ୍ରତିକ୍ର ମଣ [ଦ୍ଵିଵିଧଂ ] ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ[ଦ୍ରଵ୍ଯେ ଭାଵେ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ସମ୍ବନ୍ଧୀ
ଔର ଭାଵ ସମ୍ବନ୍ଧୀ; [ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍ ଅପି ] ଇସୀପ୍ରକାର ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ଭୀ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈଦ୍ରଵ୍ଯ
ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଔର ଭାଵ ସମ୍ବନ୍ଧୀ;[ଏତେନ ଉପଦେଶେନ ଚ ] ଇସ ଉପଦେଶସେ [ଚେତଯିତା ] ଆତ୍ମା [ଅକାରକଃ
ଵର୍ଣିତଃ ] ଅକାରକ କହା ଗଯା ହୈ .

Page 418 of 642
PDF/HTML Page 451 of 675
single page version

ଯାଵଦପ୍ରତିକ୍ରମଣମପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵଯୋଃ .
କରୋତ୍ଯାତ୍ମା ତାଵତ୍କର୍ତା ସ ଭଵତି ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ ..୨୮୫..
ଆତ୍ମାତ୍ମନା ରାଗାଦୀନାମକାରକ ଏଵ, ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଯୋର୍ଦ୍ଵୈଵିଧ୍ଯୋପଦେଶାନ୍ଯଥାନୁପପତ୍ତେଃ .
ଯଃ ଖଲୁ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଯୋର୍ଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵଭେଦେନ ଦ୍ଵିଵିଧୋପଦେଶଃ ସ, ଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵଯୋର୍ନିମିତ୍ତ-
ନୈମିତ୍ତିକଭାଵଂ ପ୍ରଥଯନ୍, ଅକର୍ତୃତ୍ଵମାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାପଯତି
. ତତ ଏତତ୍ ସ୍ଥିତଂପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନିମିତ୍ତଂ,
ନୈମିତ୍ତିକା ଆତ୍ମନୋ ରାଗାଦିଭାଵାଃ . ଯଦ୍ଯେଵଂ ନେଷ୍ଯେତ ତଦା ଦ୍ରଵ୍ଯାପ୍ରତିକ୍ରମଣାପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଯୋଃ
କର୍ତୃତ୍ଵନିମିତ୍ତତ୍ଵୋପଦେଶୋଽନର୍ଥକ ଏଵ ସ୍ଯାତ୍, ତଦନର୍ଥକତ୍ଵେ ତ୍ଵେକସ୍ଯୈଵାତ୍ମନୋ ରାଗାଦିଭାଵନିମିତ୍ତତ୍ଵାପତ୍ତୌ
ନିତ୍ଯକର୍ତୃତ୍ଵାନୁଷଂଗାନ୍ମୋକ୍ଷାଭାଵଃ ପ୍ରସଜେଚ୍ଚ
. ତତଃ ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେଵାତ୍ମନୋ ରାଗାଦିଭାଵନିମିତ୍ତମସ୍ତୁ . ତଥା ସତି
ତୁ ରାଗାଦୀନାମକାରକ ଏଵାତ୍ମା . ତଥାପି ଯାଵନ୍ନିମିତ୍ତଭୂତଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନ ପ୍ରତିକ୍ରାମତି ନ ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ ଚ
ତାଵନ୍ନୈମିତ୍ତିକଭୂତଂ ଭାଵଂ ନ ପ୍ରତିକ୍ରାମତି ନ ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ ଚ, ଯାଵତ୍ତୁ ଭାଵଂ ନ ପ୍ରତିକ୍ରାମତି ନ ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ
[ଯାଵତ୍ ] ଜବ ତକ [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵଯୋଃ ] ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଔର ଭାଵକା
[ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣମ୍ ଚ ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ ] ଅପ୍ରତିକ୍ର ମଣ ତଥା ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ [କରୋତି ] କ ରତା ହୈ [ତାଵତ୍ ]
ତବ ତକ [ସଃ ] ଵହ [କର୍ତା ଭଵତି ] କ ର୍ତା ହୋତା ହୈ, [ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ ] ଐସା ଜାନନା ଚାହିଏ
.
ଟୀକା :ଆତ୍ମା ସ୍ଵତଃ ରାଗାଦିକା ଅକାରକ ହୀ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ନ ହୋ ତୋ
(ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି ଆତ୍ମା ସ୍ଵତଃ ହୀ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକା କାରକ ହୋ ତୋ) ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଔର
ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନକୀ ଦ୍ଵିଵିଧତାକା ଉପଦେଶ ନହୀଂ ହୋ ସକତା
. ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଔର ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନକା ଜୋ
ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଭାଵକେ ଭେଦସେ ଦ୍ଵିଵିଧ (ଦୋ ପ୍ରକାରକା) ଉପଦେଶ ହୈ ଵହ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଭାଵକେ
ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକତ୍ଵକୋ ପ୍ରଗଟ କରତା ହୁଆ, ଆତ୍ମାକେ ଅକର୍ତୃତ୍ଵକୋ ହୀ ବତଲାତା ହୈ
. ଇସଲିଯେ ଯହ
ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ କି ପରଦ୍ରଵ୍ଯ ନିମିତ୍ତ ହୈ ଔର ଆତ୍ମାକେ ରାଗାଦିଭାଵ ନୈମିତ୍ତିକ ହୈଂ . ଯଦି ଐସା ନ ମାନା
ଜାଯେ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ-ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ-ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କର୍ତୃତ୍ଵକେ ନିମିତ୍ତରୂପ ଉପଦେଶ ନିରର୍ଥକ ହୀ
ହୋଗା, ଔର ଵହ ନିରର୍ଥକ ହୋନେ ପର ଏକ ହୀ ଆତ୍ମାକୋ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକା ନିମିତ୍ତତ୍ଵ ଆ ଜାଯେଗା,
ଜିସସେ ନିତ୍ଯ-କର୍ତୃତ୍ଵକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଯେଗା, ଜିସସେ ମୋକ୍ଷକା ଅଭାଵ ସିଦ୍ଧ ହୋଗା
. ଇସଲିଯେ
ପରଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ଆତ୍ମାକେ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକା ନିମିତ୍ତ ହୋ . ଔର ଐସା ହୋନେ ପର, ଯହ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି
ଆତ୍ମା ରାଗାଦିକା ଅକାରକ ହୀ ହୈ . (ଇସପ୍ରକାର ଯଦ୍ଯପି ଆତ୍ମା ରାଗାଦିକା ଅକାରକ ହୀ ହୈ) ତଥାପି
ଜବ ତକ ଵହ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା (ପରଦ୍ରଵ୍ଯକା) ପ୍ରତିକ୍ରମଣ ତଥା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ନହୀଂ କରତା ତବ
ତକ ନୈମିତ୍ତିକଭୂତ ଭାଵକା (ରାଗାଦିଭାଵକା) ପ୍ରତିକ୍ରମଣ ତଥା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ନହୀଂ କରତା, ଔର ଜବ
ତକ ଭାଵକା ପ୍ରତିକ୍ରମଣ ତଥା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ନହୀଂ କରତା ତବ ତକ ଵହ ଉନକା କର୍ତା ହୀ ହୈ; ଜବ
ଵହ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ପ୍ରତିକ୍ରମଣ ତଥା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରତା ହୈ ତଭୀ ନୈମିତ୍ତିକଭୂତ ଭାଵକା

Page 419 of 642
PDF/HTML Page 452 of 675
single page version

ଚ ତାଵତ୍କର୍ତୈଵ ସ୍ଯାତ୍ . ଯଦୈଵ ନିମିତ୍ତଭୂତଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପ୍ରତିକ୍ରାମତି ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ ଚ ତଦୈଵ ନୈମିତ୍ତିକଭୂତଂ ଭାଵଂ
ପ୍ରତିକ୍ରାମତି ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ ଚ, ଯଦା ତୁ ଭାଵଂ ପ୍ରତିକ୍ରାମତି ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ ଚ ତଦା ସାକ୍ଷାଦକର୍ତୈଵ ସ୍ଯାତ୍ .
ଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵଯୋର୍ନିମିତ୍ତନୈମିତ୍ତିକଭାଵୋଦାହରଣଂ ଚୈତତ୍
ଆଧାକମ୍ମାଦୀଯା ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵସ୍ସ ଜେ ଇମେ ଦୋସା .
କହ ତେ କୁଵ୍ଵଦି ଣାଣୀ ପରଦଵ୍ଵଗୁଣା ଦୁ ଜେ ଣିଚ୍ଚଂ ..୨୮୬..
ପ୍ରତିକ୍ରମଣ ତଥା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରତା ହୈ, ଔର ଜବ ଭାଵକା ପ୍ରତିକ୍ରମଣ ତଥା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରତା ହୈ
ତବ ଵହ ସାକ୍ଷାତ୍ ଅକର୍ତା ହୀ ହୈ
.
ଭାଵାର୍ଥ :ଅତୀତ କାଲମେଂ ଜିନ ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଗ୍ରହଣ କିଯା ଥା ଉନ୍ହେଂ ଵର୍ତମାନମେଂ ଅଚ୍ଛା
ସମଝନା, ଉନକେ ସଂସ୍କାର ରହନା, ଉନକେ ପ୍ରତି ମମତ୍ଵ ରହନା, ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ-ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ ହୈ ଔର ଉନ
ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ନିମିତ୍ତସେ ଜୋ ରାଗାଦିଭାଵ ହୁଏ ଥେ ଉନ୍ହେଂ ଵର୍ତମାନମେଂ ଅଚ୍ଛା ଜାନନା, ଉନକେ ସଂସ୍କାର ରହନା,
ଉନକେ ପ୍ରତି ମମତ୍ଵ ରହନା, ଭାଵ-ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ ହୈ
. ଇସୀ ପ୍ରକାର ଆଗାମୀ କାଲ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ
ଇଚ୍ଛା ରଖନା, ମମତ୍ଵ ରଖନା, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈ ଔର ଉନ ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ନିମିତ୍ତସେ ଆଗାମୀ କାଲମେଂ
ହୋନେଵାଲେ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକୀ ଇଚ୍ଛା ରଖନା, ମମତ୍ଵ ରଖନା, ଭାଵ ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈ
. ଇସପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯ-
ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଔର ଭାଵ-ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯ-ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ଔର ଭାଵ-ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନଐସା ଜୋ
ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଔର ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନକା ଦୋ ପ୍ରକାରସେ ଉପଦେଶ ହୈ, ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵକେ ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକଭାଵକୋ
ବତଲାତା ହୈ
. ଇସସେ ଯହ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କିପରଦ୍ରଵ୍ଯ ତୋ ନିମିତ୍ତ ହୈ ଔର ରାଗାଦିଭାଵ ନୈମିତ୍ତିକ ହୈଂ .
ଇସପ୍ରକାର ଆତ୍ମା ରାଗାଦିଭାଵୋଂକୋ ସ୍ଵଯମେଵ ନ କରନେସେ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକା ଅକର୍ତା ହୀ ହୈ ଐସା ସିଦ୍ଧ ହୁଆ .
ଇସପ୍ରକାର ଯଦ୍ଯପି ଯହ ଆତ୍ମା ରାଗାଦିଭାଵୋଂକା ଅକର୍ତା ହୀ ହୈ ତଥାପି ଜବ ତକ ଉସକେ ନିମିତ୍ତଭୂତ
ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ-ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈଂ ତବ ତକ ଉସକେ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକେ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ-ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ
ହୈଂ, ଔର ଜବ ତକ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକେ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ-ଅପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈଂ ତବ ତକ ଵହ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକା କର୍ତା
ହୀ ହୈ; ଜବ ଵହ ନିମିତ୍ତଭୂତ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପ୍ରତିକ୍ରମଣ-ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରତା ହୈ ତବ ଉସକେ ନୈମିତ୍ତିକ
ରାଗାଦିଭାଵୋଂକେ ଭୀ ପ୍ରତିକ୍ରମଣ-ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୋ ଜାତେ ହୈଂ, ଔର ଜବ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକେ ପ୍ରତିକ୍ରମଣ-
ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୋ ଜାତେ ହୈଂ ତବ ଵହ ସାକ୍ଷାତ୍ ଅକର୍ତା ହୀ ହୈ
..୨୮୩ ସେ ୨୮୫..
ଅବ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଭାଵକୀ ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକତାକା ଉଦାହରଣ ଦେତେ ହୈଂ :
ହୈଂ ଅଧଃକର୍ମାଦିକ ଜୁ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ହୀ ଦୋଷ ଯେ .
କୈସେ କରେ ‘ଜ୍ଞାନୀ’ ସଦା ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଜୋ ଗୁଣହି ହୈଂ ? ..୨୮୬..

Page 420 of 642
PDF/HTML Page 453 of 675
single page version

ଆଧାକମ୍ମଂ ଉଦ୍ଦେସିଯଂ ଚ ପୋଗ୍ଗଲମଯଂ ଇମଂ ଦଵ୍ଵଂ .
କହ ତଂ ମମ ହୋଦି କଯଂ ଜଂ ଣିଚ୍ଚମଚେଦଣଂ ଵୁତ୍ତଂ ..୨୮୭..
ଅଧଃକର୍ମାଦ୍ଯାଃ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଯ ଇମେ ଦୋଷାଃ .
କଥଂ ତାନ୍ କରୋତି ଜ୍ଞାନୀ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାସ୍ତୁ ଯେ ନିତ୍ଯମ୍ ..୨୮୬..
ଅଧଃକର୍ମୋଦ୍ଦେଶିକଂ ଚ ପୁଦ୍ଗଲମଯମିଦଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ .
କଥଂ ତନ୍ମମ ଭଵତି କୃତଂ ଯନ୍ନିତ୍ଯମଚେତନମୁକ୍ତମ୍ ..୨୮୭..
ଯଥାଧଃକର୍ମନିଷ୍ପନ୍ନମୁଦ୍ଦେଶନିଷ୍ପନ୍ନଂ ଚ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନିମିତ୍ତଭୂତମପ୍ରତ୍ଯାଚକ୍ଷାଣୋ ନୈମିତ୍ତିକଭୂତଂ
ବନ୍ଧସାଧକଂ ଭାଵଂ ନ ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ, ତଥା ସମସ୍ତମପି ପରଦ୍ରଵ୍ଯମପ୍ରତ୍ଯାଚକ୍ଷାଣସ୍ତନ୍ନିମିତ୍ତକଂ ଭାଵଂ ନ
ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ
. ଯଥା ଚାଧଃକର୍ମାଦୀନ୍ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଦୋଷାନ୍ନ ନାମ କରୋତ୍ଯାତ୍ମା ପରଦ୍ରଵ୍ଯପରିଣାମତ୍ଵେ ସତି
ଆତ୍ମକାର୍ଯତ୍ଵାଭାଵାତ୍, ତତୋଽଧଃକର୍ମୋଦ୍ଦେଶିକଂ ଚ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନ ମମ କାର୍ଯଂ ନିତ୍ଯମଚେତନତ୍ଵେ ସତି
ଉଦ୍ଦେଶି ତ୍ଯୋଂହୀ ଅଧଃକର୍ମୀ ପୌଦ୍ଗଲିକ ଯହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜୋ .
କୈସେ ହି ମୁଝକୃତ ହୋଯ ନିତ୍ଯ ଅଜୀଵ ଵର୍ଣା ଜିସହିକୋ ..୨୮୭..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଅଧଃକର୍ମାଦ୍ଯାଃ ଯେ ଇମେ ] ଅଧଃକ ର୍ମ ଆଦି ଜୋ ଯହ [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଦୋଷାଃ ]
ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଦୋଷ ହୈଂ (ଉନକୋ ଜ୍ଞାନୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା କ ରତା ନହୀଂ ହୈ;) [ତାନ୍ ] ଉନକୋ [ଜ୍ଞାନୀ ] ଜ୍ଞାନୀ
ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା [କଥଂ କରୋତି ] କୈସେ କ ରେ [ଯେ ତୁ ] କି ଜୋ [ନିତ୍ଯମ୍ ] ସଦା [ପରଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାଃ ]
ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଗୁଣ ହୈ ?
ଇସଲିଯେ [ଅଧଃକର୍ମ ଉଦ୍ଦେଶିକଂ ଚ ] ଅଧଃକ ର୍ମ ଔର ଉଦ୍ଦେଶିକ [ଇଦଂ ] ଐସା [ପୁଦ୍ଗଲମଯମ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ]
ପୁଦ୍ଗଲମଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ (ଵହ ମେରା କିଯା ନହୀଂ ହୋତା;) [ତତ୍ ] ଵହ [ମମ କୃ ତଂ ] ମେରା କିଯା [କଥଂ
ଭଵତି ]
କୈସେ ହୋ [ଯତ୍ ] କି ଜୋ [ନିତ୍ଯମ୍ ] ସଦା [ଅଚେତନମ୍ ଉକ୍ତ ମ୍ ] ଅଚେତନ କ ହା ଗଯା ହୈ ?
ଟୀକା :ଜୈସେ ଅଧଃକର୍ମସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ଔର ଉଦ୍ଦେଶସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ନିମିତ୍ତଭୂତ (ଆହାରାଦି)
ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ନ କରତା ହୁଆ ଆତ୍ମା (ମୁନି) ନୈମିତ୍ତିକଭୂତ ବନ୍ଧସାଧକ ଭାଵକା
ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ (ତ୍ଯାଗ) ନହୀଂ କରତା, ଇସୀପ୍ରକାର ସମସ୍ତ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ନ କରତା ହୁଆ ଆତ୍ମା
ଉସକେ ନିମିତ୍ତସେ ହୋନେଵାଲେ ଭାଵକୋ ନହୀଂ ତ୍ଯାଗତା
. ଔର ‘‘ଅଧଃକର୍ମ ଆଦି ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଦୋଷୋଂକୋ
ଆତ୍ମା ଵାସ୍ତଵମେଂ ନହୀଂ କରତା, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପରିଣାମ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଉନ୍ହେଂ ଆତ୍ମାକେ କାର୍ଯତ୍ଵକା
ଅଭାଵ ହୈ; ଅତଃ ଅଧଃକର୍ମ ଔର ଉଦ୍ଦେଶିକ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ ମେରା କାର୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ନିତ୍ଯ ଅଚେତନ

Page 421 of 642
PDF/HTML Page 454 of 675
single page version

ମତ୍କାର୍ଯତ୍ଵାଭାଵାତ୍,ଇତି ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନପୂର୍ଵକଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନିମିତ୍ତଭୂତଂ ପ୍ରତ୍ଯାଚକ୍ଷାଣୋ ନୈମିତ୍ତିକଭୂତଂ
ବନ୍ଧସାଧକଂ ଭାଵଂ ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ, ତଥା ସମସ୍ତମପି ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପ୍ରତ୍ଯାଚକ୍ଷାଣସ୍ତନ୍ନିମିତ୍ତଂ ଭାଵଂ ପ୍ରତ୍ଯାଚଷ୍ଟେ . ଏଵଂ
ଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵଯୋରସ୍ତି ନିମିତ୍ତନୈମିତ୍ତିକଭାଵଃ .
(ଶାର୍ଦୂଲଵିକ୍ରୀଡିତ)
ଇତ୍ଯାଲୋଚ୍ଯ ଵିଵେଚ୍ଯ ତତ୍କିଲ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସମଗ୍ରଂ ବଲାତ୍
ତନ୍ମୂଲାଂ ବହୁଭାଵସନ୍ତତିମିମାମୁଦ୍ଧର୍ତୁକାମଃ ସମମ୍
.
ଆତ୍ମାନଂ ସମୁପୈତି ନିର୍ଭରଵହତ୍ପୂର୍ଣୈକସଂଵିଦ୍ଯୁତଂ
ଯେନୋନ୍ମୂଲିତବନ୍ଧ ଏଷ ଭଗଵାନାତ୍ମାତ୍ମନି ସ୍ଫୂ ର୍ଜତି
..୧୭୮..
ହୈ, ଇସଲିଏ ଉସକୋ ମେରେ କାର୍ଯତ୍ଵକା ଅଭାଵ ହୈ;’’ଇସପ୍ରକାର ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନପୂର୍ଵକ ନିମିତ୍ତଭୂତ
ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରତା ହୁଆ ଆତ୍ମା (ମୁନି) ଜୈସେ ନୈମିତ୍ତିକଭୂତ ବନ୍ଧସାଧକ ଭାଵକା
ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ସମସ୍ତ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରତା ହୁଆ (ତ୍ଯାଗ କରତା ହୁଆ)
ଆତ୍ମା ଉସକେ ନିମିତ୍ତସେ ହୋନେଵାଲେ ଭାଵକା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଭାଵକୋ
ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକତା ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଯହାଁ ଅଧଃକର୍ମ ଔର ଉଦ୍ଦେଶିକ ଆହାରକେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଭାଵକୀ ନିମିତ୍ତ-
ନୈମିତ୍ତିକତା ଦୃଢ଼ କୀ ହୈ .
ଜିସ ପାପକର୍ମସେ ଆହାର ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋ ଉସ ପାପକର୍ମକୋ ଅଧଃକର୍ମ କହତେ ହୈଂ, ତଥା ଉସ ଆହାରକୋ
ଭୀ ଅଧଃକର୍ମ କହତେ ହୈଂ . ଜୋ ଆହାର, ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲେକେ ନିମିତ୍ତସେ ହୀ ବନାଯା ଗଯା ହୋ ଉସେ ଉଦ୍ଦେଶିକ କହତେ
ହୈଂ . ଐସେ (ଅଧଃକର୍ମ ଔର ଉଦ୍ଦେଶିକ) ଆହାରକା ଜିସନେ ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ନହୀଂ କିଯା ଉସନେ ଉସକେ ନିମିତ୍ତସେ
ହୋନେଵାଲେ ଭାଵକା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ ନହୀଂ କିଯା ଔର ଜିସନେ ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନପୂର୍ଵକ ଉସ ଆହାରକା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କିଯା
ହୈ ଉସନେ ଉସକେ ନିମିତ୍ତସେ ହୋନେଵାଲେ ଭାଵକା ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାନ କିଯା ହୈ
. ଇସପ୍ରକାର ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଔର
ଭାଵକୋ ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକଭାଵ ଜାନନା ଚାହିଯେ . ଜୋ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଗ୍ରହଣ କରତା ହୈ ଉସେ ରାଗାଦିଭାଵ ଭୀ ହୋତେ
ହୈଂ, ଵହ ଉନକା କର୍ତା ଭୀ ହୋତା ହୈ ଔର ଇସଲିଯେ କର୍ମକା ବନ୍ଧ ଭୀ କରତା ହୈ; ଜବ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନୀ ହୋତା ହୈ
ତବ ଉସେ କୁଛ ଗ୍ରହଣ କରନେକା ରାଗ ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଯେ ରାଗାଦିରୂପ ପରିଣମନ ଭୀ ନହୀଂ ହୋତା ଔର ଇସଲିଯେ
ଆଗାମୀ ବନ୍ଧ ଭୀ ନହୀଂ ହୋତା
. (ଇସପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନୀ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକା କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ .)..୨୮୬-୨୮୭..
ଅବ ଇସୀ ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ, ଜିସମେଂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ତ୍ଯାଗନେକା ଉପଦେଶ ହୈ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ଇତି ] ଇସପ୍ରକାର (ପରଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଅପନେ ଭାଵକୀ ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକ ତାକୋ)
[ଆଲୋଚ୍ଯ ] ଵିଚାର କରକେ, [ତଦ୍-ମୂଲାଂ ଇମାମ୍ ବହୁଭାଵସନ୍ତତିମ୍ ସମମ୍ ଉଦ୍ଧର୍ତୁକାମଃ ]

Page 422 of 642
PDF/HTML Page 455 of 675
single page version

(ମନ୍ଦାକ୍ରାନ୍ତା)
ରାଗାଦୀନାମୁଦଯମଦଯଂ ଦାରଯତ୍କାରଣାନାଂ
କାର୍ଯଂ ବନ୍ଧଂ ଵିଵିଧମଧୁନା ସଦ୍ଯ ଏଵ ପ୍ରଣୁଦ୍ଯ
.
ଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତିଃ କ୍ଷପିତତିମିରଂ ସାଧୁ ସନ୍ନଦ୍ଧମେତତ୍
ତଦ୍ଵଦ୍ଯଦ୍ଵତ୍ପ୍ରସରମପରଃ କୋଽପି ନାସ୍ଯାଵୃଣୋତି
..୧୭୯..
ପରଦ୍ରଵ୍ଯମୂଲକ ବହୁଭାଵୋଂକୀ ସନ୍ତତିକୋ ଏକ ହୀ ସାଥ ଉଖାଡ଼ ଫେଂ କନେକା ଇଚ୍ଛୁକ ପୁରୁଷ, [ତତ୍ କିଲ
ସମଗ୍ରଂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ବଲାତ୍ ଵିଵେଚ୍ଯ ]
ଉସ ସମସ୍ତ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ବଲପୂର୍ଵକ (
ଉଦ୍ଯମପୂର୍ଵକ, ପରାକ୍ରମପୂର୍ଵକ)
ଭିନ୍ନ କ ରକେ (ତ୍ଯାଗ କରକେ), [ନିର୍ଭରଵହତ୍-ପୂର୍ଣ-ଏକ-ସଂଵିଦ୍-ଯୁତଂ ଆତ୍ମାନଂ ] ଅତିଶଯତାସେ ବହତେ
ହୁଏ (ଧାରାଵାହୀ) ପୂର୍ଣ ଏକ ସଂଵେଦନସେ ଯୁକ୍ତ ଅପନେ ଆତ୍ମାକୋ [ସମୁପୈତି ] ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ, [ଯେନ ]
କି ଜିସସେ [ଉନ୍ମୂଲିତବନ୍ଧଃ ଏଷଃ ଭଗଵାନ୍ ଆତ୍ମା ] ଜିସନେ କ ର୍ମବନ୍ଧନକୋ ମୂଲସେ ଉଖାଡ଼ ଫେଂ କା
ହୈ, ଐସା ଯହ ଭଗଵାନ ଆତ୍ମା [ଆତ୍ମନି ] ଅପନେମେଂ ହୀ (
ଆତ୍ମାମେଂ ହୀ) [ସ୍ଫୂ ର୍ଜତି ] ସ୍ଫୁ ରାଯମାନ
ହୋତା ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଜବ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଔର ଅପନେ ଭାଵକୀ ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକତା ଜାନକର ସମସ୍ତ
ପରଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଭିନ୍ନ କରନେମେଂ-ତ୍ଯାଗନେମେଂ ଆତେ ହୈଂ, ତବ ସମସ୍ତ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକୀ ସନ୍ତତି କଟ ଜାତୀ ହୈ ଔର
ତବ ଆତ୍ମା ଅପନା ହୀ ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ କର୍ମବନ୍ଧନକୋ କାଟକର ଅପନେମେଂ ହୀ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତା
ହୈ
. ଇସଲିଯେ ଜୋ ଅପନା ହିତ ଚାହତେ ହୈଂ ଵେ ଐସା ହୀ କରେଂ .୧୭୮.
ଅବ ବନ୍ଧ ଅଧିକାରକୋ ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଉସକେ ଅନ୍ତିମ ମଂଗଲକେ ରୂପମେଂ ଜ୍ଞାନକୀ ମହିମାକେ
ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[କାରଣାନାଂ ରାଗାଦୀନାମ୍ ଉଦଯଂ ] ବନ୍ଧକେ କାରଣରୂପ ରାଗାଦିକେ ଉଦଯକୋ
[ଅଦଯମ୍ ] ନିର୍ଦଯତା ପୂର୍ଵକ (ଉଗ୍ର ପୁରୁଷାର୍ଥସେ) [ଦାରଯତ୍ ] ଵିଦାରଣ କରତୀ ହୁଈ, [କାର୍ଯଂ ଵିଵିଧମ୍
ବନ୍ଧଂ ]
ଉସ ରାଗାଦିକେ କାର୍ଯରୂପ (ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି) ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ ବନ୍ଧକୋ [ଅଧୁନା ] ଅବ [ସଦ୍ଯଃ
ଏଵ ]
ତତ୍କାଲ ହୀ [ପ୍ରଣୁଦ୍ଯ ] ଦୂର କ ରକେ, [ଏତତ୍ ଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତିଃ ] ଯହ ଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତି
[କ୍ଷପିତତିମିରଂ ]
କି ଜିସନେ ଅଜ୍ଞାନରୂପ ଅନ୍ଧକାରକା ନାଶ କିଯା ହୈ ଵହ[ସାଧୁ ] ଭଲୀଭାଁତି [ସନ୍ନଦ୍ଧମ୍ ] ସଜ୍ଜ
ହୁଈ,[ତଦ୍-ଵତ୍ ଯଦ୍-ଵତ୍ ] ଐସୀ ସଜ୍ଜ ହୁଈ କି [ଅସ୍ଯ ପ୍ରସରମ୍ ଅପରଃ କଃ ଅପି ନ ଆଵୃଣୋତି ]
ଉସକେ ଵିସ୍ତାରକୋ ଅନ୍ଯ କୋଈ ଆଵୃତ ନହୀଂ କର ସକତା .
ଭାଵାର୍ଥ :ଜବ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ, ରାଗାଦିକ ନହୀଂ ରହତେ, ଉନକା କାର୍ଯ ଜୋ ବନ୍ଧ ଵହ
ଭୀ ନହୀଂ ରହତା, ତବ ଫି ର ଉସ ଜ୍ଞାନକୋ ଆଵୃତ କରନେଵାଲା କୋଈ ନହୀଂ ରହତା, ଵହ ସଦା ପ୍ରକାଶମାନ
ହୀ ରହତା ହୈ
.୧୭୯.

Page 423 of 642
PDF/HTML Page 456 of 675
single page version

ଇତି ବନ୍ଧୋ ନିଷ୍କ୍ରାନ୍ତଃ .
ଇତି ଶ୍ରୀମଦମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରିଵିରଚିତାଯାଂ ସମଯସାରଵ୍ଯାଖ୍ଯାଯାମାତ୍ମଖ୍ଯାତୌ ବନ୍ଧପ୍ରରୂପକଃ ସପ୍ତମୋଽଙ୍କଃ ..
ଟୀକା :ଇସପ୍ରକାର ବନ୍ଧ (ରଂଗଭୂମିସେ) ବାହର ନିକଲ ଗଯା .
ଭାଵାର୍ଥ :ରଂଗଭୂମିମେଂ ବନ୍ଧକେ ସ୍ଵାଁଗନେ ପ୍ରଵେଶ କିଯା ଥା . ଜବ ଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତି ପ୍ରଗଟ ହୁଈ ତବ ଵହ
ବନ୍ଧ ସ୍ଵାଁଗକୋ ଅଲଗ କରକେ ବାହର ନିକଲ ଗଯା .
(ସଵୈଯା ତେଈସା)
ଜୋ ନର କୋଯ ପରୈ ରଜମାହିଂ ସଚିକ୍କଣ ଅଂଗ ଲଗୈ ଵହ ଗାଢୈ,
ତ୍ଯୋଂ ମତିହୀନ ଜୁ ରାଗଵିରୋଧ ଲିଯେ ଵିଚରେ ତବ ବନ୍ଧନ ବାଢୈ;
ପାଯ ସମୈ ଉପଦେଶ ଯଥାରଥ ରାଗଵିରୋଧ ତଜୈ ନିଜ ଚାଟୈ,
ନାହିଂ ବଁଧୈ ତବ କର୍ମସମୂହ ଜୁ ଆପ ଗହୈ ପରଭାଵନି କାଟୈ
.
ଇସପ୍ରକାର ଶ୍ରୀ ସମଯସାରକୀ (ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ ଶ୍ରୀ ସମଯସାର
ପରମାଗମକୀ) ଶ୍ରୀମଦ୍ ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରାଚାର୍ଯଦେଵଵିରଚିତ ଆତ୍ମଖ୍ଯାତି ନାମକ ଟୀକାମେଂ ବନ୍ଧକା ପ୍ରରୂପକ ୭ଵାଁ
ଅଂକ ସମାପ୍ତ ହୁଆ .

Page 424 of 642
PDF/HTML Page 457 of 675
single page version

- -
ମୋକ୍ଷ ଅଧିକାର
ଅଥ ପ୍ରଵିଶତି ମୋକ୍ଷଃ .
(ଶିଖରିଣୀ)
ଦ୍ଵିଧାକୃତ୍ଯ ପ୍ରଜ୍ଞାକ୍ରକଚଦଲନାଦ୍ବନ୍ଧପୁରୁଷୌ
ନଯନ୍ମୋକ୍ଷଂ ସାକ୍ଷାତ୍ପୁରୁଷମୁପଲମ୍ଭୈକନିଯତମ୍
.
ଇଦାନୀମୁନ୍ମଜ୍ଜତ୍ସହଜପରମାନନ୍ଦସରସଂ
ପରଂ ପୂର୍ଣଂ ଜ୍ଞାନଂ କୃତସକଲକୃତ୍ଯଂ ଵିଜଯତେ
..୧୮୦..
(ଦୋହା)
କର୍ମବନ୍ଧ ସବ କାଟିକେ, ପହୁଁଚେ ମୋକ୍ଷ ସୁଥାନ .
ନମୂଂ ସିଦ୍ଧ ପରମାତମା, କରୂଁ ଧ୍ଯାନ ଅମଲାନ ..
ପ୍ରଥମ ଟୀକାକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵ କହତେ ହୈଂ କି ‘‘ଅବ ମୋକ୍ଷ ପ୍ରଵେଶ କରତା ହୈ .
ଜୈସେ ନୃତ୍ଯମଂଚ ପର ସ୍ଵାଁଗ ପ୍ରଵେଶ କରତା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ଯହାଁ ମୋକ୍ଷତତ୍ତ୍ଵକା ସ୍ଵାଁଗ ପ୍ରଵେଶ କରତା
ହୈ . ଵହାଁ ଜ୍ଞାନ ସର୍ଵ ସ୍ଵାଁଗକା ଜ୍ଞାତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଅଧିକାରକେ ପ୍ରାରମ୍ଭମେଂ ଆଚାର୍ଯଦେଵ ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନକୀ
ମହିମାକେ ରୂପମେଂ ମଂଗଲାଚରଣ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ଇଦାନୀମ୍ ] ଅବ (ବନ୍ଧ ପଦାର୍ଥକେ ପଶ୍ଚାତ୍), [ପ୍ରଜ୍ଞା-କ୍ରକଚ-ଦଲନାତ୍ ବନ୍ଧ-
ପୁରୁଷୌ ଦ୍ଵିଧାକୃତ୍ଯ ] ପ୍ରଜ୍ଞାରୂପୀ କ ରଵତସେ ଵିଦାରଣ ଦ୍ଵାରା ବନ୍ଧ ଔର ପୁରୁଷକୋ ଦ୍ଵିଧା (ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନଦୋ)
କରକେ, [ପୁରୁଷମ୍ ଉପଲମ୍ଭ-ଏକ-ନିଯତମ୍ ] ପୁରୁଷକୋକି ଜୋ ପୁରୁଷ ମାତ୍ର ଅନୁଭୂତି ଦ୍ଵାରା ହୀ ନିଶ୍ଚିତ
ହୈ ଉସେ[ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷଂ ନଯତ୍ ] ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରାତା ହୁଆ, [ପୂର୍ଣଂ ଜ୍ଞାନଂ ଵିଜଯତେ ] ପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନ
ଜଯଵଂତ ପ୍ରଵର୍ତତା ହୈ . ଵହ ଜ୍ଞାନ [ଉନ୍ମଜ୍ଜତ୍-ସହଜ-ପରମ-ଆନନ୍ଦ-ସରସଂ ] ପ୍ରଗଟ ହୋନେଵାଲେ ସହଜ
ପରମାନଂଦକେ ଦ୍ଵାରା ସରସ ଅର୍ଥାତ୍ ରସଯୁକ୍ତ ହୈ, [ପରଂ ] ଉତ୍କୃ ଷ୍ଟ ହୈ, ଔର [କୃତ-ସକଲ-କୃତ୍ଯଂ ] ଜିସନେ କ ରନେ
ଯୋଗ୍ଯ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ କ ର ଲିଯେ ହୈଂ (
ଜିସେ କୁଛ ଭୀ କ ରନା ଶେଷ ନହୀଂ ହୈ) ଐସା ହୈ .
ଜିତନା ସ୍ଵରୂପ-ଅନୁଭଵନ ହୈ ଇତନା ହୀ ଆତ୍ମା ହୈ .

Page 425 of 642
PDF/HTML Page 458 of 675
single page version

ଜହ ଣାମ କୋ ଵି ପୁରିସୋ ବଂଧଣଯମ୍ହି ଚିରକାଲପଡିବଦ୍ଧୋ .
ତିଵ୍ଵଂ ମଂଦସହାଵଂ କାଲଂ ଚ ଵିଯାଣଦେ ତସ୍ସ ..୨୮୮..
ଜଇ ଣ ଵି କୁଣଦି ଚ୍ଛେଦଂ ଣ ମୁଚ୍ଚଦେ ତେଣ ବଂଧଣଵସୋ ସଂ .
କାଲେଣ ଉ ବହୁଗେଣ ଵି ଣ ସୋ ଣରୋ ପାଵଦି ଵିମୋକ୍ଖଂ ..୨୮୯..
ଇଯ କମ୍ମବଂଧଣାଣଂ ପଦେସଠିଇପଯଡିମେଵମଣୁଭାଗଂ .
ଜାଣଂତୋ ଵି ଣ ମୁଚ୍ଚଦି ମୁଚ୍ଚଦି ସୋ ଚେଵ ଜଦି ସୁଦ୍ଧୋ ..୨୯୦..
ଯଥା ନାମ କଶ୍ଚିତ୍ପୁରୁଷୋ ବନ୍ଧନକେ ଚିରକାଲପ୍ରତିବଦ୍ଧଃ .
ତୀଵ୍ରମନ୍ଦସ୍ଵଭାଵଂ କାଲଂ ଚ ଵିଜାନାତି ତସ୍ଯ ..୨୮୮..
ଯଦି ନାପି କରୋତି ଛେଦଂ ନ ମୁଚ୍ଯତେ ତେନ ବନ୍ଧନଵଶଃ ସନ୍ .
କାଲେନ ତୁ ବହୁକେନାପି ନ ସ ନରଃ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ଵିମୋକ୍ଷମ୍ ..୨୮୯..
ଇତି କର୍ମବନ୍ଧନାନାଂ ପ୍ରଦେଶସ୍ଥିତିପ୍ରକୃତିମେଵମନୁଭାଗମ୍ .
ଜାନନ୍ନପି ନ ମୁଚ୍ଯତେ ମୁଚ୍ଯତେ ସ ଚୈଵ ଯଦି ଶୁଦ୍ଧଃ ..୨୯୦..
54
ଭାଵାର୍ଥ :ଜ୍ଞାନ ବନ୍ଧ ଔର ପୁରୁଷକୋ ପୃଥକ୍ କରକେ, ପୁରୁଷକୋ ମୋକ୍ଷ ପହୁଁଚାତା ହୁଆ, ଅପନା
ସମ୍ପୂର୍ଣ ସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଗଟ କରକେ ଜଯଵନ୍ତ ପ୍ରଵର୍ତତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନକୀ ସର୍ଵୋତ୍କୃଷ୍ଟତାକା କଥନ ହୀ
ମଂଗଲଵଚନ ହୈ .୧୮୦.
ଅବ, ମୋକ୍ଷକୀ ପ୍ରାପ୍ତି କୈସେ ହୋତୀ ହୈ ସୋ କହତେ ହୈଂ . ଉସମେଂ ପ୍ରଥମ ତୋ, ଯହ କହତେ ହୈଂ କି, ଜୋ
ଜୀଵ ବନ୍ଧକା ଛେଦ ନହୀଂ କରତା, କିନ୍ତୁ ମାତ୍ର ବନ୍ଧକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଜାନନେସେ ହୀ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୈ ଵହ ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତ
ନହୀଂ କରତା :
ଜ୍ଯୋଂ ପୁରୁଷ କୋଈ ବନ୍ଧନୋଂ, ପ୍ରତିବଦ୍ଧ ହୈ ଚିରକାଲକା .
ଵହ ତୀଵ୍ର-ମନ୍ଦ ସ୍ଵଭାଵ ତ୍ଯୋଂ ହୀ କାଲ ଜାନେ ବନ୍ଧକା ..୨୮୮..
ପର ଜୋ କରେ ନହିଂ ଛେଦ ତୋ ଛୂଟେ ନ, ବନ୍ଧନଵଶ ରହେ .
ଅରୁ କାଲ ବହୁତହି ଜାଯ ତୋ ଭୀ ମୁକ୍ତ ଵହ ନର ନହିଂ ବନେ ..୨୮୯..
ତ୍ଯୋଂ କର୍ମବନ୍ଧନକେ ପ୍ରକୃତି, ପ୍ରଦେଶ, ସ୍ଥିତି, ଅନୁଭାଗକୋ .
ଜାନେ ଭଲେ ଛୂଟେ ନ ଜୀଵ, ଜୋ ଶୁଦ୍ଧ ତୋ ହୀ ମୁକ୍ତ ହୋ ..୨୯୦..

Page 426 of 642
PDF/HTML Page 459 of 675
single page version

ଆତ୍ମବନ୍ଧଯୋର୍ଦ୍ଵିଧାକରଣଂ ମୋକ୍ଷଃ . ବନ୍ଧସ୍ଵରୂପଜ୍ଞାନମାତ୍ରଂ ତଦ୍ଧେତୁରିତ୍ଯେକେ, ତଦସତ୍; ନ କର୍ମବଦ୍ଧସ୍ଯ
ବନ୍ଧସ୍ଵରୂପଜ୍ଞାନମାତ୍ରଂ ମୋକ୍ଷହେତୁଃ, ଅହେତୁତ୍ଵାତ୍, ନିଗଡାଦିବଦ୍ଧସ୍ଯ ବନ୍ଧସ୍ଵରୂପଜ୍ଞାନମାତ୍ରଵତ୍ . ଏତେନ
କର୍ମବନ୍ଧପ୍ରପଂଚରଚନାପରିଜ୍ଞାନମାତ୍ରସନ୍ତୁଷ୍ଟା ଉତ୍ଥାପ୍ଯନ୍ତେ .
ଜହ ବଂଧେ ଚିଂତଂତୋ ବଂଧଣବଦ୍ଧୋ ଣ ପାଵଦି ଵିମୋକ୍ଖଂ .
ତହ ବଂଧେ ଚିଂତଂତୋ ଜୀଵୋ ଵି ଣ ପାଵଦି ଵିମୋକ୍ଖଂ ..୨୯୧..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଥା ନାମ ] ଜୈସେ [ବନ୍ଧନକେ ] ବନ୍ଧନମେଂ [ଚିରକାଲପ୍ରତିବଦ୍ଧଃ ] ବହୁତ ସମଯସେ
ବଁଧା ହୁଆ [କଶ୍ଚିତ୍ ପୁରୁଷଃ ] କୋଈ ପୁରୁଷ [ତସ୍ଯ ] ଉସ ବନ୍ଧନକେ [ତୀଵ୍ରମନ୍ଦସ୍ଵଭାଵଂ ] ତୀଵ୍ର-ମନ୍ଦ
ସ୍ଵଭାଵକୋ [କାଲଂ ଚ ] ଔର କାଲକୋ (ଅର୍ଥାତ୍ ଯହ ବନ୍ଧନ ଇତନେ କାଲସେ ହୈ ଇସପ୍ରକାର) [ଵିଜାନାତି ]
ଜାନତା ହୈ, [ଯଦି ] କିନ୍ତୁ ଯଦି [ନ ଅପି ଛେଦଂ କରୋତି ] ଉସ ବନ୍ଧନକୋ ସ୍ଵଯଂ ନହୀଂ କାଟତା [ତେନ ନ
ମୁଚ୍ଯତେ ]
ତୋ ଵହ ଉସସେ ମୁକ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା [ତୁ ] ଔର [ବନ୍ଧନଵଶଃ ସନ୍ ] ବନ୍ଧନଵଶ ରହତା ହୁଆ
[ବହୁକେନ ଅପି କାଲେନ ] ବହୁତ କାଲମେଂ ଭୀ [ସଃ ନରଃ ] ଵହ ପୁରୁଷ [ଵିମୋକ୍ଷମ୍ ନ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ] ବନ୍ଧନସେ
ଛୂଟନେରୂପ ମୁକ୍ତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ କରତା; [ଇତି ] ଇସୀପ୍ରକାର ଜୀଵ [କର୍ମବନ୍ଧନାନାଂ ] କ ର୍ମ-ବନ୍ଧନୋଂକେ
[ପ୍ରଦେଶସ୍ଥିତିପ୍ରକୃତିମ୍ ଏଵମ୍ ଅନୁଭାଗମ୍ ] ପ୍ରଦେଶ, ସ୍ଥିତି, ପ୍ରକୃ ତି ଔର ଅନୁଭାଗକୋ [ଜାନନ୍ ଅପି ]
ଜାନତା ହୁଆ ଭୀ [ନ ମୁଚ୍ଯତେ ] (କ ର୍ମବନ୍ଧସେ) ନହୀଂ ଛୂଟତା, [ଚ ଯଦି ସଃ ଏଵ ଶୁଦ୍ଧଃ ] କିନ୍ତୁ ଯଦି
ଵହ ସ୍ଵଯଂ (ରାଗାଦିକୋ ଦୂର କ ରକେ) ଶୁଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ [ମୁଚ୍ଯତେ ] ତଭୀ ଛୂଟତା ହୈ-ମୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ
.
ଟୀକା :ଆତ୍ମା ଔର ବନ୍ଧକା ଦ୍ଵିଧାକରଣ (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା ଔର ବନ୍ଧକୋ ଅଲଗ ଅଲଗ
କର ଦେନା) ସୋ ମୋକ୍ଷ ହୈ . କିତନେ ହୀ ଲୋଗ କହତେ ହୈଂ କି ‘ବନ୍ଧକେ ସ୍ଵରୂପକା ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ମୋକ୍ଷକା କାରଣ
ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ବନ୍ଧକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଜାନନେମାତ୍ରସେ ହୀ ମୋକ୍ଷ ହୋତା ହୈ)’, କିନ୍ତୁ ଯହ ଅସତ୍ ହୈ; କର୍ମସେ ବଁଧେ
ହୁଏ (ଜୀଵ)କୋ ବନ୍ଧକେ ସ୍ଵରୂପକା ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ମୋକ୍ଷକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଜୈସେ ବେଡ଼ୀ ଆଦିସେ ବଁଧେ
ହୁଏ (ଜୀଵ)କୋ ବନ୍ଧକେ ସ୍ଵରୂପକା ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ବନ୍ଧସେ ମୁକ୍ତ ହୋନେକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ
. ଉସୀପ୍ରକାର କର୍ମସେ
ବଁଧେ ହୁଏ (ଜୀଵ)କୋ କର୍ମବନ୍ଧକେ ସ୍ଵରୂପକା ଜ୍ଞାନମାତ୍ର କର୍ମବନ୍ଧସେ ମୁକ୍ତ ହୋନେକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ . ଇସ
କଥନସେ ଉନକା ଉତ୍ଥାପନ (ଖଣ୍ଡନ) କିଯା ଗଯା ହୈ ଜୋ କର୍ମବନ୍ଧକେ ପ୍ରପଂଚକୀ (-ଵିସ୍ତାରକୀ) ରଚନାକେ
ଜ୍ଞାନମାତ୍ରସେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋ ରହେ ହୈଂ
.
ଭାଵାର୍ଥ :କୋଈ ଅନ୍ଯମତୀ ଯହ ମାନତେ ହୈଂ କି ବନ୍ଧକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଜାନ ଲେନେସେ ହୀ ମୋକ୍ଷ ହୋ
ଜାତା ହୈ . ଉନକୀ ଇସ ମାନ୍ଯତାକା ଇସ କଥନସେ ନିରାକରଣ କର ଦିଯା ଗଯା ହୈ . ଜାନନେମାତ୍ରସେ ହୀ ବନ୍ଧ
ନହୀଂ କଟ ଜାତା, କିନ୍ତୁ ଵହ କାଟନେସେ ହୀ କଟତା ହୈ ..୨୮୮ ସେ ୨୯୦..
ଅବ ଯହ କହତେ ହୈଂ କି ବନ୍ଧକେ ଵିଚାର କରତେ ରହନେସେ ଭୀ ବନ୍ଧ ନହୀଂ କଟତା :
ଜୋ ବନ୍ଧନୋଂସେ ବଦ୍ଧ ଵହ ନହିଂ ବନ୍ଧଚିନ୍ତାସେ ଛୁଟେ .
ତ୍ଯୋଂ ଜୀଵ ଭୀ ଇନ ବନ୍ଧକୋ ଚିନ୍ତା କରେ ସେ ନହିଂ ଛୁଟେ ..୨୯୧..

Page 427 of 642
PDF/HTML Page 460 of 675
single page version

ଯଥା ବନ୍ଧାଂଶ୍ଚିନ୍ତଯନ୍ ବନ୍ଧନବଦ୍ଧୋ ନ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ଵିମୋକ୍ଷମ୍ .
ତଥା ବନ୍ଧାଂଶ୍ଚିନ୍ତଯନ୍ ଜୀଵୋଽପି ନ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ଵିମୋକ୍ଷମ୍ ..୨୯୧..
ବନ୍ଧଚିନ୍ତାପ୍ରବନ୍ଧୋ ମୋକ୍ଷହେତୁରିତ୍ଯନ୍ଯେ, ତଦପ୍ଯସତ୍; ନ କର୍ମବଦ୍ଧସ୍ଯ ବନ୍ଧଚିନ୍ତାପ୍ରବନ୍ଧୋ ମୋକ୍ଷହେତୁଃ,
ଅହେତୁତ୍ଵାତ୍, ନିଗଡାଦିବଦ୍ଧସ୍ଯ ବନ୍ଧଚିନ୍ତାପ୍ରବନ୍ଧଵତ୍ . ଏତେନ କର୍ମବନ୍ଧଵିଷଯଚିନ୍ତାପ୍ରବନ୍ଧାତ୍ମକ-
ଵିଶୁଦ୍ଧଧର୍ମଧ୍ଯାନାନ୍ଧବୁଦ୍ଧଯୋ ବୋଧ୍ଯନ୍ତେ .
କସ୍ତର୍ହି ମୋକ୍ଷହେତୁରିତି ଚେତ୍
ଜହ ବଂଧେ ଛେତ୍ତୂଣ ଯ ବଂଧଣବଦ୍ଧୋ ଦୁ ପାଵଦି ଵିମୋକ୍ଖଂ .
ତହ ବଂଧେ ଛେତ୍ତୂଣ ଯ ଜୀଵୋ ସଂପାଵଦି ଵିମୋକ୍ଖଂ ..୨୯୨..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଥା ] ଜୈସେ [ବନ୍ଧନବଦ୍ଧଃ ] ବନ୍ଧନୋଂସେ ବଁଧା ହୁଆ ପୁରୁଷ [ବନ୍ଧାନ୍ ଚିନ୍ତଯନ୍ ]
ବନ୍ଧୋଂକେ ଵିଚାର କ ରନେସେ [ଵିମୋକ୍ଷମ୍ ନ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ] ମୁକ୍ତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ କରତା (ଅର୍ଥାତ୍ ବନ୍ଧସେ ନହୀଂ
ଛୂଟତା), [ତଥା ] ଇସୀପ୍ରକାର [ଜୀଵଃ ଅପି ] ଜୀଵ ଭୀ [ବନ୍ଧାନ୍ ଚିନ୍ତଯନ୍ ] ବନ୍ଧୋଂକେ ଵିଚାର କ ରନେସେ
[ଵିମୋକ୍ଷମ୍ ନ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ] ମୋକ୍ଷକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ କରତା
.
ଟୀକା :ଅନ୍ଯ କିତନେ ହୀ ଲୋଗ ଯହ କହତେ ହୈଂ କି ‘ବନ୍ଧ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଵିଚାର ଶ୍ରୃଙ୍ଖଲା ମୋକ୍ଷକା
କାରଣ ହୈ’, କିନ୍ତୁ ଯହ ଭୀ ଅସତ୍ ହୈ; କର୍ମସେ ବଁଧେ ହୁଏ (ଜୀଵ) କୋ ବନ୍ଧ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଵିଚାରକୀ ଶ୍ରୃଙ୍ଖଲା
ମୋକ୍ଷକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଜୈସେ ବେଡ଼ୀ ଆଦିସେ ବଁଧେ ହୁଏ (ପୁରୁଷ)କୋ ଉସ ବନ୍ଧ ସମ୍ବନ୍ଧୀ
ଵିଚାରଶ୍ରୃଙ୍ଖଲା (
ଵିଚାରକୀ ପରଂପରା) ବନ୍ଧସେ ଛୂଟନେକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର କର୍ମସେ ବଁଧେ ହୁଏ
(ପୁରୁଷ)କୋ କର୍ମବନ୍ଧ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଵିଚାରଶ୍ରୃଙ୍ଖଲା କର୍ମବନ୍ଧସେ ମୁକ୍ତ ହୋନେକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ . ଇସ
(କଥନ)ସେ, କର୍ମବନ୍ଧ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଵିଚାରଶ୍ରୃଙ୍ଖଲାତ୍ମକ ଵିଶୁଦ୍ଧ (ଶୁଭ) ଧର୍ମଧ୍ଯାନସେ ଜିନକୀ ବୁଦ୍ଧି ଅନ୍ଧ
ହୈ, ଉନ୍ହେଂ ସମଝାଯା ଜାତା ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :କର୍ମବନ୍ଧକୀ ଚିନ୍ତାମେଂ ମନ ଲଗା ରହେ ତୋ ଭୀ ମୋକ୍ଷ ନହୀଂ ହୋତା . ଯହ ତୋ
ଧର୍ମଧ୍ଯାନରୂପ ଶୁଭ ପରିଣାମ ହୈ . ଜୋ କେଵଲ (ମାତ୍ର) ଶୁଭ ପରିଣାମସେ ହୀ ମୋକ୍ଷ ମାନତେ ହୈଂ, ଉନ୍ହେଂ ଯହାଁ
ଉପଦେଶ ଦିଯା ଗଯା ହୈ କିଶୁଭ ପରିଣାମସେ ମୋକ୍ଷ ନହୀଂ ହୋତା ..୨୯୧..
‘‘(ଯଦି ବନ୍ଧକେ ସ୍ଵରୂପକେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରସେ ଭୀ ମୋକ୍ଷ ନହୀଂ ହୋତା ଔର ବନ୍ଧକେ ଵିଚାର କରନେସେ ଭୀ
ମୋକ୍ଷ ନହୀଂ ହୋତା) ତବ ଫି ର ମୋକ୍ଷକା କାରଣ କ୍ଯା ହୈ ?’’ ଐସା ପ୍ରଶ୍ନ ହୋନେ ପର ଅବ ମୋକ୍ଷକା ଉପାଯ
ବତାତେ ହୈଂ :
ଜୋ ବନ୍ଧନୋଂସେ ବଦ୍ଧ ଵହ ନର ବନ୍ଧଛେଦନସେ ଛୁଟେ .
ତ୍ଯୋଂ ଜୀଵ ଭୀ ଇନ ବନ୍ଧନୋଂକା ଛେଦ କର ମୁକ୍ତୀ ଵରେ ..୨୯୨..