Samaysar-Hindi (Oriya transliteration). Gatha: 306-320 ; Kalash: 188-198 ; Sarvavishuddhagnan adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 25 of 34

 

Page 448 of 642
PDF/HTML Page 481 of 675
single page version

ପଡିକମଣଂ ପଡିସରଣଂ ପରିହାରୋ ଧାରଣା ଣିଯତ୍ତୀ ଯ .
ଣିଂଦା ଗରହା ସୋହୀ ଅଟ୍ଠଵିହୋ ହୋଦି ଵିସକୁଂଭୋ ..୩୦୬..
ଅପ୍ପଡିକମଣମପ୍ପଡିସରଣଂ ଅପ୍ପରିହାରୋ ଅଧାରଣା ଚେଵ .
ଅଣିଯତ୍ତୀ ଯ ଅଣିଂଦାଗରହାସୋହୀ ଅମଯକୁଂଭୋ ..୩୦୭..
ପ୍ରତିକ୍ରମଣଂ ପ୍ରତିସରଣଂ ପରିହାରୋ ଧାରଣା ନିଵୃତ୍ତିଶ୍ଚ .
ନିନ୍ଦା ଗର୍ହା ଶୁଦ୍ଧିଃ ଅଷ୍ଟଵିଧୋ ଭଵତି ଵିଷକୁମ୍ଭଃ ..୩୦୬..
ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣମପ୍ରତିସରଣମପରିହାରୋଽଧାରଣା ଚୈଵ .
ଅନିଵୃତ୍ତିଶ୍ଚାନିନ୍ଦାଽଗର୍ହାଽଶୁଦ୍ଧିରମୃତକୁମ୍ଭଃ ..୩୦୭..
ଯସ୍ତାଵଦଜ୍ଞାନିଜନସାଧାରଣୋଽପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିଃ ସ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସିଦ୍ଧଯଭାଵସ୍ଵଭାଵତ୍ଵେନ
ସ୍ଵଯମେଵାପରାଧତ୍ଵାଦ୍ଵିଷକୁମ୍ଭ ଏଵ; କିଂ ତସ୍ଯ ଵିଚାରେଣ ? ଯସ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପଃ ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିଃ
ପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଅରୁ ପ୍ରତିସରଣ, ତ୍ଯୋଂ ପରିହରଣ, ନିଵୃତ୍ତି, ଧାରଣା .
ଅରୁ ଶୁଦ୍ଧି, ନିଂଦା, ଗର୍ହଣା — ଯହ ଅଷ୍ଟଵିଧ ଵିଷକୁମ୍ଭ ହୈ ..୩୦୬..
ଅନପ୍ରତିକ୍ରମଣ, ଅନପ୍ରତିସରଣ, ଅନପରିହରଣ, ଅନଧାରଣା .
ଅନିଵୃତ୍ତି, ଅନଗର୍ହା, ଅନିଂଦ, ଅଶୁଦ୍ଧି — ଅମୃତକୁମ୍ଭ ହୈ ..୩୦୭..
ଗାଥାର୍ଥ : — [ପ୍ରତିକ୍ରମଣମ୍ ] ପ୍ରତିକ୍ର ମଣ, [ପ୍ରତିସରଣମ୍ ] ପ୍ରତିସରଣ, [ପରିହାରଃ ] ପରିହାର,
[ଧାରଣା ] ଧାରଣା, [ନିଵୃତ୍ତିଃ ] ନିଵୃତ୍ତି, [ନିନ୍ଦା ] ନିନ୍ଦା, [ଗର୍ହା ] ଗର୍ହା [ଚ ଶୁଦ୍ଧିଃ ] ଔର ଶୁଦ୍ଧି —
[ଅଷ୍ଟଵିଧଃ ] ଯହ ଆଠ ପ୍ରକାରକା [ଵିଷକୁମ୍ଭଃ ] ଵିଷକୁଂ ଭ [ଭଵତି ] ହୈ (କ୍ଯୋଂକି ଇସମେଂ କର୍ତୃତ୍ଵକୀ
ବୁଦ୍ଧି ସମ୍ଭଵିତ ହୈ) .
[ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣମ୍ ] ଅପ୍ରତିକ୍ର ମଣ, [ଅପ୍ରତିସରଣମ୍ ] ଅପ୍ରତିସରଣ, [ଅପରିହାରଃ ] ଅପରିହାର,
[ଅଧାରଣା ] ଅଧାରଣା, [ଅନିଵୃତ୍ତିଃ ଚ ] ଅନିଵୃତ୍ତି, [ଅନିନ୍ଦା ] ଅନିନ୍ଦା, [ଅଗର୍ହା ] ଅଗର୍ହା [ଚ
ଏଵ ] ଔର [ଅଶୁଦ୍ଧିଃ ] ଅଶୁଦ୍ଧି — [ଅମୃତକୁମ୍ଭଃ ] ଯହ ଅମୃତକୁଂ ଭ ହୈ (କ୍ଯୋଂକି ଇସସେ କର୍ତୃତ୍ଵକା
ନିଷେଧ ହୈ — କୁଛ କରନା ହୀ ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା) .
ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଜୋ ଅଜ୍ଞାନୀଜନସାଧାରଣ ( – ଅଜ୍ଞାନୀ ଲୋଗୋଂକୋ ସାଧାରଣ ଐସେ)
ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି ହୈଂ ଵେ ତୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ସ୍ଵଯମେଵ
ଅପରାଧରୂପ ହୋନେସେ ଵିଷକୁମ୍ଭ ହୀ ହୈ; ଉନକା ଵିଚାର କରନେକା କ୍ଯା ପ୍ରଯୋଜନ ହୈ ? (କ୍ଯୋଂକି ଵେ ତୋ ପ୍ରଥମ

Page 449 of 642
PDF/HTML Page 482 of 675
single page version

ସ ସର୍ଵାପରାଧଵିଷଦୋଷାପକର୍ଷଣସମର୍ଥତ୍ଵେନାମୃତକୁମ୍ଭୋଽପି ପ୍ରତିକ୍ରମଣାପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିଵିଲକ୍ଷଣା-
ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିରୂପାଂ ତାର୍ତୀଯୀକୀଂ ଭୂମିମପଶ୍ଯତଃ ସ୍ଵକାର୍ଯକରଣାସମର୍ଥତ୍ଵେନ ଵିପକ୍ଷକାର୍ଯକାରିତ୍ଵାଦ୍ଵିଷକୁମ୍ଭ
ଏଵ ସ୍ଯାତ୍ . ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିରୂପା ତୃତୀଯା ଭୂମିସ୍ତୁ ସ୍ଵଯଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସିଦ୍ଧିରୂପତ୍ଵେନ ସର୍ଵାପରାଧଵିଷଦୋଷାଣାଂ
ସର୍ଵଂକ ଷତ୍ଵାତ୍ ସାକ୍ଷାତ୍ସ୍ଵଯମମୃତକୁମ୍ଭୋ ଭଵତୀତି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦେରପି ଅମୃତକୁମ୍ଭତ୍ଵଂ
ସାଧଯତି . ତଯୈଵ ଚ ନିରପରାଧୋ ଭଵତି ଚେତଯିତା . ତଦଭାଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିରପ୍ଯପରାଧ ଏଵ .
ଅତସ୍ତୃତୀଯଭୂମିକଯୈଵ ନିରପରାଧତ୍ଵମିତ୍ଯଵତିଷ୍ଠତେ . ତତ୍ପ୍ରାପ୍ତ୍ଯର୍ଥ ଏଵାଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିଃ . ତତୋ ମେତି
ମଂସ୍ଥା ଯତ୍ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦୀନ୍ ଶ୍ରୁତିସ୍ତ୍ଯାଜଯତି, କିନ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିନା ନ ମୁଂଚତି, ଅନ୍ଯଦପି
ପ୍ରତିକ୍ରମଣାପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦ୍ଯଗୋଚରାପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିରୂପଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସିଦ୍ଧିଲକ୍ଷଣମତିଦୁଷ୍କରଂ କିମପି କାରଯତି .
ଵକ୍ଷ୍ଯତେ ଚାତ୍ରୈଵ — ‘‘କମ୍ମଂ ଜଂ ପୁଵ୍ଵକଯଂ ସୁହାସୁହମଣେଯଵିତ୍ଥରଵିସେସଂ . ତତ୍ତୋ ଣିଯତ୍ତଦେ ଅପ୍ପଯଂ ତୁ ଜୋ
ସୋ ପଡିକ୍କମଣଂ ..’’ ଇତ୍ଯାଦି .
57
ହୀ ତ୍ଯାଗନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ .) ଔର ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି ହୈଂ ଵେ, ସର୍ଵ ଅପରାଧରୂପ ଵିଷକେ ଦୋଷୋଂକୋ
(କ୍ରମଶଃ) କମ କରନେମେଂ ସମର୍ଥ ହୋନେସେ ଅମୃତକୁମ୍ଭ ହୈଂ (ଐସା ଵ୍ଯଵହାର ଆଚାରସୂତ୍ରମେଂ କହା ହୈ) ତଥାପି
ପ୍ରତିକ୍ରମଣ – ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିସେ ଵିଲକ୍ଷଣ ଐସୀ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିରୂପ ତୀସରୀ ଭୂମିକାକୋ ନ ଦେଖନେଵାଲେ
ପୁରୁଷକୋ ଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି (ଅପରାଧ କାଟନେରୂପ) ଅପନା କାର୍ଯ କରନେକୋ ଅସମର୍ଥ ହୋନେସେ ଵିପକ୍ଷ
(ଅର୍ଥାତ୍ ବନ୍ଧକା) କାର୍ଯ କରତେ ହୋନେସେ ଵିଷକୁମ୍ଭ ହୀ ହୈଂ . ଜୋ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିରୂପ ତୀସରୀ ଭୂମି ହୈ ଵହ,
ସ୍ଵଯଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାକୀ ସିଦ୍ଧିରୂପ ହୋନେକେ କାରଣ ସମସ୍ତ ଅପରାଧରୂପ ଵିଷକେ ଦୋଷୋଂକୋ ସର୍ଵଥା ନଷ୍ଟ
କରନେଵାଲୀ ହୋନେସେ, ସାକ୍ଷାତ୍ ସ୍ଵଯଂ ଅମୃତକୁମ୍ଭ ହୈ ଔର ଇସପ୍ରକାର (ଵହ ତୀସରୀ ଭୂମି) ଵ୍ଯଵହାରସେ
ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକୋ ଭୀ ଅମୃତକୁମ୍ଭତ୍ଵ ସାଧତୀ ହୈ . ଉସ ତୀସରୀ ଭୂମିସେ ହୀ ଆତ୍ମା ନିରପରାଧ ହୋତା
ହୈ . ଉସ (ତୀସରୀ ଭୂମି) କେ ଅଭାଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି ଭୀ ଅପରାଧ ହୀ ହୈ . ଇସଲିଯେ, ତୀସରୀ ଭୂମିସେ
ହୀ ନିରପରାଧତ୍ଵ ହୈ ଐସା ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ . ଉସକୀ ପ୍ରାପ୍ତିକେ ଲିଯେ ହୀ ଯହ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି ହୈଂ . ଐସା
ହୋନେସେ ଯହ ନହୀଂ ମାନନା ଚାହିଏ କି (ନିଶ୍ଚଯନଯକା) ଶାସ୍ତ୍ର ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକୋ ଛୁଡ଼ାତା ହୈ . ତବ
ଫି ର କ୍ଯା କରତା ହୈ ? ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିସେ ଛୁଡ଼ା ନହୀଂ ଦେତା ( – ଅଟକା ନହୀଂ ଦେତା, ସଂତୋଷ ନହୀଂ ମନଵା
ଦେତା); ଇସକେ ଅତିରିକ୍ତ ଅନ୍ଯ ଭୀ, ପ୍ରତିକ୍ରମଣ-ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିସେ ଅଗୋଚର ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିରୂପ, ଶୁଦ୍ଧ
ଆତ୍ମାକୀ ସିଦ୍ଧି ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା, ଅତି ଦୁଷ୍କର କୁଛ କରଵାତା ହୈ . ଇସ ଗ୍ରନ୍ଥମେଂ ହୀ ଆଗେ କହେଂଗେ
କି — ୧କମ୍ମଂ ଜଂ ପୁଵ୍ଵକଯଂ ସୁହାସୁହମଣେଯଵିତ୍ଥରଵିସେସଂ . ତତ୍ତୋ ଣିଯତ୍ତଦେ ଅପ୍ପଯଂ ତୁ ଜୋ ସୋ ପଡିକ୍କମଣଂ ..
(ଅର୍ଥ : — ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ ଵିସ୍ତାରଵାଲେ ପୂର୍ଵକୃତ ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମୋଂସେ ଜୋ ଅପନେ ଆତ୍ମାକୋ ନିଵୃତ୍ତ କରାତା
ହୈ, ଵହ ଆତ୍ମା ପ୍ରତିକ୍ରମଣ ହୈ .) ଇତ୍ଯାଦି .
୧. ଗାଥା୦ ୩୮୩ – ୩୮୫; ଵହାଁ ନିଶ୍ଚଯପ୍ରତିକ୍ରମଣ ଆଦିକା ସ୍ଵରୂପ କହା ହୈ .

Page 450 of 642
PDF/HTML Page 483 of 675
single page version

ଅତୋ ହତାଃ ପ୍ରମାଦିନୋ ଗତାଃ ସୁଖାସୀନତାଂ
ପ୍ରଲୀନଂ ଚାପଲମୁନ୍ମୂଲିତମାଲମ୍ବନମ୍ .
ଆତ୍ମନ୍ଯେଵାଲାନିତଂ ଚ ଚିତ୍ତ-
ମାସମ୍ପୂର୍ଣଵିଜ୍ଞାନଘନୋପଲବ୍ଧେଃ ..୧୮୮..
ଭାଵାର୍ଥ : — ଵ୍ଯଵହାରନଯାଵଲଂବୀନେ କହା ଥା କି — ‘‘ଲଗେ ହୁଯେ ଦୋଷୋଂକା ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି
କରନେସେ ହୀ ଆତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ, ତବ ଫି ର ପହଲେସେ ହୀ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାକେ ଆଲମ୍ବନକା ଖେଦ କରନେକା
କ୍ଯା ପ୍ରଯୋଜନ ହୈ ? ଶୁଦ୍ଧ ହୋନେକେ ବାଦ ଉସକା ଆଲମ୍ବନ ହୋଗା; ପହଲେସେ ହୀ ଆଲମ୍ବନକା ଖେଦ
ନିଷ୍ଫଲ ହୈ .’’ ଉସେ ଆଚାର୍ଯ ସମଝାତେ ହୈଂ କି — ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି ହୈଂ ଵେ ଦୋଷୋଂକେ ମିଟାନେଵାଲେ
ହୈଂ, ତଥାପି ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକା ସ୍ଵରୂପ ଜୋ କି ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିସେ ରହିତ ହୈ ଉସକେ ଅଵଲମ୍ବନକେ ବିନା
ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକ ଦୋଷସ୍ଵରୂପ ହୀ ହୈଂ, ଵେ ଦୋଷୋଂକେ ମିଟାନେମେଂ ସମର୍ଥ ନହୀଂ ହୈଂ; କ୍ଯୋଂକି ନିଶ୍ଚଯକୀ
ଅପେକ୍ଷାସେ ଯୁକ୍ତ ହୀ ଵ୍ଯଵହାରନଯ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗମେଂ ହୈ, କେଵଲ ଵ୍ଯଵହାରକା ହୀ ପକ୍ଷ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗମେଂ ନହୀଂ ହୈ,
ବନ୍ଧକା ହୀ ମାର୍ଗ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଯହ କହା ହୈ କି — ଅଜ୍ଞାନୀକେ ଜୋ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକ ହୈଂ ସୋ ତୋ
ଵିଷକୁମ୍ଭ ହୈ ହୀ, ଉସକା ତୋ କହନା ହୀ କ୍ଯା ହୈ ? କିନ୍ତୁ ଵ୍ଯଵହାରଚାରିତ୍ରମେଂ ତୋ ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକ
କହେ ହୈଂ ଵେ ଭୀ ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଵିଷକୁମ୍ଭ ହୀ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଆତ୍ମା ତୋ ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିସେ ରହିତ, ଶୁଦ୍ଧ,
ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିସ୍ଵରୂପ ହୀ ହୈ ..୩୦୬-୩୦୭..
ଅବ ଇସ କଥନକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଅତଃ ] ଇସ କ ଥନସେ, [ସୁଖ-ଆସୀନତାଂ ଗତାଃ ] ସୁଖାସୀନ (ସୁଖସେ
ବୈଠେ ହୁଏ) [ପ୍ରମାଦିନଃ ] ପ୍ରମାଦୀ ଜୀଵୋଂକୋ [ହତାଃ ] ହତ କ ହା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଉନ୍ହେଂ ମୋକ୍ଷକା ସର୍ଵଥା
ଅନଧିକାରୀ କ ହା ହୈ), [ଚାପଲମ୍ ପ୍ରଲୀନମ୍ ] ଚାପଲ୍ଯକା ( – ଅଵିଚାରିତ କାର୍ଯକା) ପ୍ରଲଯ କିଯା
ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମଭାନସେ ରହିତ କ୍ରିଯାଓଂକୋ ମୋକ୍ଷକେ କାରଣମେଂ ନହୀଂ ମାନା), [ଆଲମ୍ବନମ୍
ଉନ୍ମୂଲିତମ୍ ] ଆଲଂବନକୋ ଉଖାଡ଼ ଫେଂ କା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟିକେ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ର ମଣ ଇତ୍ଯାଦିକୋ ଭୀ
ନିଶ୍ଚଯସେ ବନ୍ଧକା କାରଣ ମାନକର ହେଯ କ ହା ହୈ), [ଆସମ୍ପୂର୍ଣ-ଵିଜ୍ଞାନ-ଘନ-ଉପଲବ୍ଧେଃ ] ଜବ ତକ
ସମ୍ପୂର୍ଣ ଵିଜ୍ଞାନଘନ ଆତ୍ମାକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ନ ହୋ ତବ ତକ [ଆତ୍ମନି ଏଵ ଚିତ୍ତମ୍ ଆଲାନିତଂ ଚ ]
(ଶୁଦ୍ଧ) ଆତ୍ମାରୂପ ସ୍ତମ୍ଭସେ ହୀ ଚିତ୍ତକୋ ବାଁଧ ରଖା ହୈ ( – ଅର୍ଥାତ୍ ଵ୍ଯଵହାରକେ ଆଲମ୍ବନସେ ଅନେକ
ପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୋଂମେଂ ଚିତ୍ତ ଭ୍ରମଣ କରତା ଥା, ଉସେ ଶୁଦ୍ଧ ଚୈତନ୍ଯମାତ୍ର ଆତ୍ମାମେଂ ହୀ ଲଗାନେକୋ କ ହା ହୈ,
କ୍ଯୋଂକି ଵହୀ ମୋକ୍ଷକା କାରଣ ହୈ) .୧୮୮.

Page 451 of 642
PDF/HTML Page 484 of 675
single page version

(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ଯତ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରମଣମେଵ ଵିଷଂ ପ୍ରଣୀତଂ
ତତ୍ରାପ୍ରତିକ୍ରମଣମେଵ ସୁଧା କୁତଃ ସ୍ଯାତ୍ .
ତତ୍କିଂ ପ୍ରମାଦ୍ଯତି ଜନଃ ପ୍ରପତନ୍ନଧୋଽଧଃ
କିଂ ନୋର୍ଧ୍ଵମୂର୍ଧ୍ଵମଧିରୋହତି ନିଷ୍ପ୍ରମାଦଃ ..୧୮୯..
ଯହାଁ ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକୋ ଵିଷକୁମ୍ଭ କହା ଔର ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକୋ ଅମୃତକୁମ୍ଭ
କହା, ଇସଲିଯେ ଯଦି କୋଈ ଵିପରୀତ ସମଝକର ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକୋ ଛୋଡ଼କର ପ୍ରମାଦୀ ହୋ ଜାଯେ ତୋ ଉସେ
ସମଝାନେକେ ଲିଏ କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଯତ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରମଣମ୍ ଏଵ ଵିଷଂ ପ୍ରଣୀତଂ ] (ହେ ଭାଈ !) ଜହାଁ ପ୍ରତିକ୍ର ମଣକୋ
ହୀ ଵିଷ କ ହା ହୈ, [ତତ୍ର ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣମ୍ ଏଵ ସୁଧା କୁତଃ ସ୍ଯାତ୍ ] ଵହାଁ ଅପ୍ରତିକ୍ର ମଣ ଅମୃତ
କ ହାଁସେ ହୋ ସକତା ହୈ ? (ଅର୍ଥାତ୍ ନହୀଂ ହୋ ସକ ତା .) [ତତ୍ ] ତବ ଫି ର [ଜନଃ ଅଧଃ ଅଧଃ
ପ୍ରପତନ୍ କିଂ ପ୍ରମାଦ୍ଯତି ] ମନୁଷ୍ଯ ନୀଚେ ହୀ ନୀଚେ ଗିରତେ ହୁଏ ପ୍ରମାଦୀ କ୍ଯୋଂ ହୋତେ ହୈଂ ? [ନିଷ୍ପ୍ରମାଦଃ ]
ନିଷ୍ପ୍ରମାଦୀ ହୋତେ ହୁଏ [ଊ ର୍ଧ୍ଵମ୍ ଊ ର୍ଧ୍ଵମ୍ କିଂ ନ ଅଧିରୋହତି ] ଊ ପର ହୀ ଊ ପର କ୍ଯୋଂ ନହୀଂ ଚଢ଼ତେ ?
ଭାଵାର୍ଥ : — ଅଜ୍ଞାନାଵସ୍ଥାମେଂ ଜୋ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି ହୋତେ ହୈଂ ଉନକୀ ତୋ ବାତ ହୀ କ୍ଯା ?
କିନ୍ତୁ ଯହାଁ ତୋ, ଶୁଭପ୍ରଵୃତ୍ତିରୂପ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକା ପକ୍ଷ ଛୁଡ଼ାନେକେ ଲିଏ ଉନ୍ହେଂ
(ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକୋ) ତୋ ନିଶ୍ଚଯନଯକୀ ପ୍ରଧାନତାସେ ଵିଷକୁମ୍ଭ କହା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ କର୍ମବନ୍ଧକେ
ହୀ କାରଣ ହୈଂ, ଔର ପ୍ରତିକ୍ରମଣ-ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିସେ ରହିତ ଐସୀ ତୀସରୀ ଭୂମି, ଜୋ କି ଶୁଦ୍ଧ
ଆତ୍ମସ୍ଵରୂପ ହୈ ତଥା ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିସେ ରହିତ ହୋନେସେ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିରୂପ ହୈ, ଉସେ ଅମୃତକୁମ୍ଭ କହା
ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଵହାଁକେ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକୋ ଅମୃତକୁମ୍ଭ କହା ହୈ . ତୃତୀଯ ଭୂମି ପର ଚଢ଼ାନେକେ ଲିଯେ
ଆଚାର୍ଯଦେଵନେ ଯହ ଉପଦେଶ ଦିଯା ହୈ . ପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦିକୋ ଵିଷକୁମ୍ଭ କହନେକୀ ବାତ ସୁନକର ଜୋ ଲୋଗ
ଉଲ୍ଟେ ପ୍ରମାଦୀ ହୋତେ ହୈଂ ଉନକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଆଚାର୍ଯ କହତେ ହୈଂ କି — ‘ଯହ ଲୋଗ ନୀଚେ ହୀ ନୀଚେ କ୍ଯୋଂ
ଗିରତେ ହୈଂ ? ତୃତୀଯ ଭୂମିମେଂ ଊ ପର ହୀ ଊ ପର କ୍ଯୋଂ ନହୀଂ ଚଢ଼ତେ ?’ ଜହାଁ ପ୍ରତିକ୍ରମଣକୋ ଵିଷକୁମ୍ଭ କହା
ହୈ ଵହାଁ ନିଷେଧରୂପ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣ ହୀ ଅମୃତକୁମ୍ଭ ହୋ ସକତା ହୈ, ଅଜ୍ଞାନୀକା ନହୀଂ . ଇସଲିଯେ ଜୋ
ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି ଅମୃତକୁମ୍ଭ କହେ ହୈଂ ଵେ ଅଜ୍ଞାନୀକେ ଅପ୍ରତିକ୍ରମଣାଦି ନହୀଂ ଜାନନେ ଚାହିଏ, କିନ୍ତୁ
ତୀସରୀ ଭୂମିକେ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାମଯ ଜାନନେ ଚାହିଏ .୧୮୯.
ଅବ ଇସ ଅର୍ଥକୋ ଦୃଢ଼ କରତା ହୁଆ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —

Page 452 of 642
PDF/HTML Page 485 of 675
single page version

(ପୃଥ୍ଵୀ)
ପ୍ରମାଦକଲିତଃ କଥଂ ଭଵତି ଶୁଦ୍ଧଭାଵୋଽଲସଃ
କଷାଯଭରଗୌରଵାଦଲସତା ପ୍ରମାଦୋ ଯତଃ .
ଅତଃ ସ୍ଵରସନିର୍ଭରେ ନିଯମିତଃ ସ୍ଵଭାଵେ ଭଵନ୍
ମୁନିଃ ପରମଶୁଦ୍ଧତାଂ ଵ୍ରଜତି ମୁଚ୍ଯତେ ଵାଽଚିରାତ୍ ..୧୯୦..
(ଶାର୍ଦୂଲଵିକ୍ରୀଡିତ)
ତ୍ଯକ୍ତ୍ଵାଽଶୁଦ୍ଧିଵିଧାଯି ତତ୍କିଲ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସମଗ୍ରଂ ସ୍ଵଯଂ
ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ରତିମେତି ଯଃ ସ ନିଯତଂ ସର୍ଵାପରାଧଚ୍ଯୁତଃ .
ବନ୍ଧଧ୍ଵଂସମୁପେତ୍ଯ ନିତ୍ଯମୁଦିତଃ ସ୍ଵଜ୍ଯୋତିରଚ୍ଛୋଚ୍ଛଲ-
ଚ୍ଚୈତନ୍ଯାମୃତପୂରପୂର୍ଣମହିମା ଶୁଦ୍ଧୋ ଭଵନ୍ମୁଚ୍ଯତେ ..୧୯୧..
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [କଷାଯ-ଭର-ଗୌରଵାତ୍ ଅଲସତା ପ୍ରମାଦଃ ] କ ଷାଯକେ ଭାରସେ ଭାରୀ ହୋନେସେ
ଆଲସ୍ଯକା ହୋନା ସୋ ପ୍ରମାଦ ହୈ, [ଯତଃ ପ୍ରମାଦକଲିତଃ ଅଲସଃ ଶୁଦ୍ଧଭାଵଃ କଥଂ ଭଵତି ] ଇସଲିଯେ ଯହ
ପ୍ରମାଦଯୁକ୍ତ ଆଲସ୍ଯଭାଵ ଶୁଦ୍ଧଭାଵ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ? [ଅତଃ ସ୍ଵରସନିର୍ଭରେ ସ୍ଵଭାଵେ ନିଯମିତଃ ଭଵନ୍
ମୁନିଃ ] ଇସଲିଯେ ନିଜ ରସସେ ପରିପୂର୍ଣ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଶ୍ଚଲ ହୋନେଵାଲା ମୁନି [ପରମଶୁଦ୍ଧତାଂ ଵ୍ରଜତି ] ପରମ
ଶୁଦ୍ଧତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ [ଵା ] ଅଥଵା [ଅଚିରାତ୍ ମୁଚ୍ଯତେ ] ଶୀଘ୍ର — ଅଲ୍ପ କାଲମେଂ ହୀ – (କ ର୍ମବନ୍ଧସେ)
ଛୂଟ ଜାତା ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ପ୍ରମାଦ ତୋ କଷାଯକେ ଗୌରଵସେ ହୋତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ପ୍ରମାଦୀକେ ଶୁଦ୍ଧ ଭାଵ ନହୀଂ ହୋତା .
ଜୋ ମୁନି ଉଦ୍ଯମପୂର୍ଵକ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋତା ହୈ, ଵହ ଶୁଦ୍ଧ ହୋକର ମୋକ୍ଷକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ .୧୯୦.
ଅବ, ମୁକ୍ତ ହୋନେକା ଅନୁକ୍ରମ-ଦର୍ଶକ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଯଃ କିଲ ଅଶୁଦ୍ଧିଵିଧାଯି ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତତ୍ ସମଗ୍ରଂ ତ୍ଯକ୍ତ୍ଵା ] ଜୋ ପୁରୁଷ
ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅଶୁଦ୍ଧତା କ ରନେଵାଲେ ସମସ୍ତ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଛୋଡ଼କର [ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ରତିମ୍ ଏତି ] ସ୍ଵଯଂ
ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଲୀନ ହୋତା ହୈ, [ସଃ ] ଵହ ପୁରୁଷ [ନିଯତମ୍ ] ନିଯମସେ [ସର୍ଵ-ଅପରାଧ-ଚ୍ଯୁତଃ ] ସର୍ଵ
ଅପରାଧୋଂସେ ରହିତ ହୋତା ହୁଆ, [ବନ୍ଧ-ଧ୍ଵଂସମ୍ ଉପେତ୍ଯ ନିତ୍ଯମ୍ ଉଦିତଃ ] ବନ୍ଧକେ ନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋକର
ନିତ୍ଯ-ଉଦିତ (ସଦା ପ୍ରକାଶମାନ) ହୋତା ହୁଆ, [ସ୍ଵ-ଜ୍ଯୋତିଃ-ଅଚ୍ଛ-ଉଚ୍ଛଲତ୍-ଚୈତନ୍ଯ-ଅମୃତ-ପୂର-
ପୂର୍ଣ-ମହିମା ] ଅପନୀ ଜ୍ଯୋତିସେ (ଆତ୍ମସ୍ଵରୂପକେ ପ୍ରକାଶସେ) ନିର୍ମଲତଯା ଉଛଲତା ହୁଆ ଜୋ
ଚୈତନ୍ଯରୂପ ଅମୃତକା ପ୍ରଵାହ ଉସକେ ଦ୍ଵାରା ଜିସକୀ ପୂର୍ଣ ମହିମା ହୈ ଐସା [ଶୁଦ୍ଧଃ ଭଵନ୍ ] ଶୁଦ୍ଧ ହୋତା

Page 453 of 642
PDF/HTML Page 486 of 675
single page version

(ମନ୍ଦାକ୍ରାନ୍ତା)
ବନ୍ଧଚ୍ଛେଦାତ୍କଲଯଦତୁଲଂ ମୋକ୍ଷମକ୍ଷଯ୍ଯମେତ-
ନ୍ନିତ୍ଯୋଦ୍ଯୋତସ୍ଫୁ ଟିତସହଜାଵସ୍ଥମେକାନ୍ତଶୁଦ୍ଧମ୍ .
ଏକାକାରସ୍ଵରସଭରତୋଽତ୍ଯନ୍ତଗମ୍ଭୀରଧୀରଂ
ପୂର୍ଣଂ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଵଲିତମଚଲେ ସ୍ଵସ୍ଯ ଲୀନଂ ମହିମ୍ନି ..୧୯୨..
ଇତି ମୋକ୍ଷୋ ନିଷ୍କ୍ରାନ୍ତଃ .
ହୁଆ, [ମୁଚ୍ଯତେ ] କ ର୍ମୋଂସେ ମୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୋ ପୁରୁଷ, ପହଲେ ସମସ୍ତ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକା ତ୍ଯାଗ କରକେ ନିଜ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ
(ଆତ୍ମସ୍ଵରୂପମେଂ) ଲୀନ ହୋତା ହୈ, ଵହ ପୁରୁଷ ସମସ୍ତ ରାଗାଦିକ ଅପରାଧୋଂସେ ରହିତ ହୋକର ଆଗାମୀ
ବନ୍ଧକା ନାଶ କରତା ହୈ ଔର ନିତ୍ଯ ଉଦଯସ୍ଵରୂପ କେଵଲଜ୍ଞାନକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ, ଶୁଦ୍ଧ ହୋକର ସମସ୍ତ
କର୍ମୋଂକା ନାଶ କରକେ, ମୋକ୍ଷକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ . ଯହ, ମୋକ୍ଷ ହୋନେକା ଅନୁକ୍ରମ ହୈ .୧୯୧.
ଅବ ମୋକ୍ଷ ଅଧିକାରକୋ ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ, ଉସକେ ଅନ୍ତିମ ମଂଗଲରୂପ ପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନକୀ ମହିମାକା
(ସର୍ଵଥା ଶୁଦ୍ଧ ହୁଏ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ମହିମାକା) କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ବନ୍ଧଚ୍ଛେଦାତ୍ ଅତୁଲମ୍ ଅକ୍ଷଯ୍ଯମ୍ ମୋକ୍ଷମ୍ କଲଯତ୍ ] କ ର୍ମବନ୍ଧକେ ଛେଦନେସେ
ଅତୁଲ ଅକ୍ଷଯ (ଅଵିନାଶୀ) ମୋକ୍ଷକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ, [ନିତ୍ଯ-ଉଦ୍ଯୋତ-ସ୍ଫୁ ଟିତ-ସହଜ-
ଅଵସ୍ଥମ୍ ] ନିତ୍ଯ ଉଦ୍ଯୋତଵାଲୀ (ଜିସକା ପ୍ରକାଶ ନିତ୍ଯ ହୈ ଐସୀ) ସହଜ ଅଵସ୍ଥା ଜିସକୀ ଖିଲ
ଉଠୀ ହୈ ଐସା, [ଏକାନ୍ତ-ଶୁଦ୍ଧମ୍ ] ଏକାନ୍ତ ଶୁଦ୍ଧ ( – କ ର୍ମମଲକେ ନ ରହନେସେ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଶୁଦ୍ଧ), ଔର
[ଏକାକାର-ସ୍ଵ-ରସ-ଭରତଃ ଅତ୍ଯନ୍ତ-ଗମ୍ଭୀର-ଧୀରମ୍ ] ଏକାକାର (ଏକ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଆକାରମେଂ
ପରିଣମିତ) ନିଜରସକୀ ଅତିଶଯତାସେ ଜୋ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଗମ୍ଭୀର ଔର ଧୀର ହୈ ଐସା, [ଏତତ୍ ପୂର୍ଣଂ ଜ୍ଞାନମ୍ ]
ଯହ ପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନ [ଜ୍ଵଲିତମ୍ ] ପ୍ରକାଶିତ ହୋ ଉଠା ହୈ (ସର୍ଵଥା ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ଜାଜ୍ଵଲ୍ଯମାନ ପ୍ରଗଟ
ହୁଆ ହୈ); ଔର [ସ୍ଵସ୍ଯ ଅଚଲେ ମହିମ୍ନି ଲୀନମ୍ ] ଅପନୀ ଅଚଲ ମହିମାମେଂ ଲୀନ ହୁଆ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — କର୍ମକା ନାଶ କରକେ ମୋକ୍ଷକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ, ଅପନୀ ସ୍ଵାଭାଵିକ
ଅଵସ୍ଥାରୂପ, ଅତ୍ଯନ୍ତ ଶୁଦ୍ଧ, ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଗୌଣ କରତା ହୁଆ, ଅତ୍ଯନ୍ତ ଗମ୍ଭୀର (ଜିସକା ପାର
ନହୀଂ ହୈ ଐସା) ଔର ଧୀର (ଆକୁଲତା ରହିତ) — ଐସା ପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଗଟ ଦେଦୀପ୍ଯମାନ ହୋତା ହୁଆ,
ଅପନୀ ମହିମାମେଂ ଲୀନ ହୋ ଗଯା .୧୯୨.
ଟୀକା : — ଇସପ୍ରକାର ମୋକ୍ଷ (ରଂଗଭୂମିମେଂସେ) ବାହର ନିକଲ ଗଯା .

Page 454 of 642
PDF/HTML Page 487 of 675
single page version

ଇତି ଶ୍ରୀମଦମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରିଵିରଚିତାଯାଂ ସମଯସାରଵ୍ଯାଖ୍ଯାଯାମାତ୍ମଖ୍ଯାତୌ ମୋକ୍ଷପ୍ରରୂପକଃ ଅଷ୍ଟମୋଽଙ୍କଃ ..
ଭାଵାର୍ଥ : — ରଂଗଭୂମିମେଂ ମୋକ୍ଷତତ୍ତ୍ଵକା ସ୍ଵାଁଗ ଆଯା ଥା . ଜହାଁ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଗଟ ହୁଆ ଵହାଁ ଉସ
ମୋକ୍ଷକା ସ୍ଵାଁଗ ରଂଗଭୂମିସେ ବାହର ନିକଲ ଗଯା .
(ସଵୈଯା)
ଜ୍ଯୋଂ ନର କୋଯ ପରଯୋ ଦୃଢ଼ବନ୍ଧନ ବନ୍ଧସ୍ଵରୂପ ଲଖୈ ଦୁଖକାରୀ,
ଚିନ୍ତ କରୈ ନିତି କୈମ କଟେ ଯହ ତୌଊ ଛିଦୈ ନହି ନୈକ ଟିକାରୀ .
ଛେଦନକୂଁ ଗହି ଆଯୁଧ ଧାଯ ଚଲାଯ ନିଶଂକ କରୈ ଦୁଯ ଧାରୀ,
ଯୋଂ ବୁଧ ବୁଦ୍ଧି ଧସାଯ ଦୁଧା କରି କର୍ମ ରୁ ଆତମ ଆପ ଗହାରୀ ..
ଇସପ୍ରକାର ଶ୍ରୀ ସମଯସାରକୀ (ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ ଶ୍ରୀ ସମଯସାର
ପରମାଗମକୀ) ଶ୍ରୀମଦ୍ ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରାଚାର୍ଯଦେଵଵିରଚିତ ଆତ୍ମଖ୍ଯାତି ନାମକ ଟୀକାମେଂ ମୋକ୍ଷକା ପ୍ରରୂପକ
ଆଠଵାଁ ଅଂକ ସମାପ୍ତ ହୁଆ .

Page 455 of 642
PDF/HTML Page 488 of 675
single page version

ଅଥ ପ୍ରଵିଶତି ସର୍ଵଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନମ୍ .
(ମନ୍ଦାକ୍ରାନ୍ତା)
ନୀତ୍ଵା ସମ୍ଯକ୍ ପ୍ରଲଯମଖିଲାନ୍ କର୍ତୃଭୋକ୍ତ୍ରାଦିଭାଵାନ୍
ଦୂରୀଭୂତଃ ପ୍ରତିପଦମଯଂ ବନ୍ଧମୋକ୍ଷପ୍ରକ୍ଲୃପ୍ତେଃ .
ଶୁଦ୍ଧଃ ଶୁଦ୍ଧଃ ସ୍ଵରସଵିସରାପୂର୍ଣପୁଣ୍ଯାଚଲାର୍ଚି-
ଷ୍ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣପ୍ରକଟମହିମା ସ୍ଫୂ ର୍ଜତି ଜ୍ଞାନପୁଂଜଃ ..୧୯୩..
- ୯ -
ସର୍ଵଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନ ଅଧିକାର
(ଦୋହା)
ସର୍ଵଵିଶୁଦ୍ଧ ସୁଜ୍ଞାନମଯ, ସଦା ଆତମାରାମ .
ପରକୂଂ କରୈ ନ ଭୋଗଵୈ, ଜାନୈ ଜପି ତସୁ ନାମ ..
ପ୍ରଥମ ଟୀକାକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵ କହତେ ହୈଂ କି — ‘ଅବ ସର୍ଵଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନ ପ୍ରଵେଶ କରତା ହୈ’ .
ମୋକ୍ଷତତ୍ତ୍ଵକେ ସ୍ଵାଁଗକେ ନିକଲ ଜାନେକେ ବାଦ ସର୍ଵଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନ ପ୍ରଵେଶ କରତା ହୈ . ରଂଗଭୂମିମେଂ ଜୀଵ-
ଅଜୀଵ, କର୍ତା-କର୍ମ, ପୁଣ୍ଯ-ପାପ, ଆସ୍ରଵ, ସଂଵର, ନିର୍ଜରା, ବନ୍ଧ ଔର ମୋକ୍ଷ — ଯେ ଆଠ ସ୍ଵାଁଗ ଆଯେ,
ଉନକା ନୃତ୍ଯ ହୁଆ ଔର ଵେ ଅପନା-ଅପନା ସ୍ଵରୂପ ବତାକର ନିକଲ ଗଯେ . ଅବ ସର୍ଵ ସ୍ଵାଁଗୋଂକେ ଦୂର ହୋନେ
ପର ଏକାକାର ସର୍ଵଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନ ପ୍ରଵେଶ କରତା ହୈ .
ଉସମେଂ ପ୍ରଥମ ହୀ, ମଂଗଲରୂପସେ ଜ୍ଞାନପୁଞ୍ଜ ଆତ୍ମାକୀ ମହିମାକା କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଅଖିଲାନ୍ କର୍ତୃ-ଭୋକ୍ତୃ-ଆଦି-ଭାଵାନ୍ ସମ୍ଯକ୍ ପ୍ରଲଯମ୍ ନୀତ୍ଵା ] ସମସ୍ତ କ ର୍ତା-
ଭୋକ୍ତା ଆଦି ଭାଵୋଂକୋ ସମ୍ଯକ୍ ପ୍ରକାରସେ (ଭଲୀଭାଁତି) ନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କ ରାକେ [ପ୍ରତିପଦମ୍ ] ପଦ-ପଦ ପର
(ଅର୍ଥାତ୍ କ ର୍ମୋଂକେ କ୍ଷଯୋପଶମକେ ନିମିତ୍ତସେ ହୋନେଵାଲୀ ପ୍ରତ୍ଯେକ ପର୍ଯାଯମେଂ) [ବନ୍ଧ-ମୋକ୍ଷ-ପ୍ରକ୍ଲୃପ୍ତେଃ ଦୂରୀଭୂତଃ ]
ବନ୍ଧ-ମୋକ୍ଷକୀ ରଚନାସେ ଦୂର ଵର୍ତତା ହୁଆ, [ଶୁଦ୍ଧଃ ଶୁଦ୍ଧଃ ] ଶୁଦ୍ଧ – ଶୁଦ୍ଧ (ଅର୍ଥାତ୍ ରାଗାଦି ମଲ ତଥା ଆଵରଣସେ
ରହିତ), [ସ୍ଵରସ-ଵିସର-ଆପୂର୍ଣ-ପୁଣ୍ଯ-ଅଚଲ-ଅର୍ଚିଃ ] ଜିସକା ପଵିତ୍ର ଅଚଲ ତେଜ ନିଜରସକେ
( – ଜ୍ଞାନରସକେ, ଜ୍ଞାନଚେତନାରୂପ ରସକେ) ଵିସ୍ତାରସେ ପରିପୂର୍ଣ ହୈ ଐସା, ଔର [ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣ-ପ୍ରକଟ-ମହିମା] ଜିସକୀ
ମହିମା ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣ ପ୍ରଗଟ ହୈ ଐସା, [ଅଯଂ ଜ୍ଞାନପୁଂଜଃ ସ୍ଫୂ ର୍ଜତି] ଯହ ଜ୍ଞାନପୁଞ୍ଜ ଆତ୍ମା ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ .

Page 456 of 642
PDF/HTML Page 489 of 675
single page version

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)
କର୍ତୃତ୍ଵଂ ନ ସ୍ଵଭାଵୋଽସ୍ଯ ଚିତୋ ଵେଦଯିତୃତ୍ଵଵତ୍ .
ଅଜ୍ଞାନାଦେଵ କର୍ତାଯଂ ତଦଭାଵାଦକାରକଃ ..୧୯୪..
ଅଥାତ୍ମନୋଽକର୍ତୃତ୍ଵଂ ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତପୁରସ୍ସରମାଖ୍ଯାତି —
ଦଵିଯଂ ଜଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜଇ ଗୁଣେହିଂ ତଂ ତେହିଂ ଜାଣସୁ ଅଣଣ୍ଣଂ .
ଜହ କଡଯାଦୀହିଂ ଦୁ ପଜ୍ଜଏହିଂ କଣଯଂ ଅଣଣ୍ଣମିହ ..୩୦୮..
ଜୀଵସ୍ସାଜୀଵସ୍ସ ଦୁ ଜେ ପରିଣାମା ଦୁ ଦେସିଦା ସୁତ୍ତେ .
ତଂ ଜୀଵମଜୀଵଂ ଵା ତେହିମଣଣ୍ଣଂ ଵିଯାଣାହି ..୩୦୯..
ଭାଵାର୍ଥ : — ଶୁଦ୍ଧନଯକା ଵିଷଯ ଜୋ ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ଆତ୍ମା ହୈ, ଵହ କର୍ତୃତ୍ଵଭୋକ୍ତୃତ୍ଵକେ ଭାଵୋଂସେ
ରହିତ ହୈ, ବନ୍ଧମୋକ୍ଷକୀ ରଚନାସେ ରହିତ ହୈ, ପରଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଔର ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସମସ୍ତ ଭାଵୋଂସେ ରହିତ ହୋନେସେ
ଶୁଦ୍ଧ ହୈ, ନିଜରସକେ ପ୍ରଵାହସେ ପୂର୍ଣ ଦେଦୀପ୍ଯମାନ ଜ୍ଯୋତିରୂପ ହୈ ଔର ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣ ମହିମାମଯ ହୈ . ଐସା
ଜ୍ଞାନପୁଞ୍ଜ ଆତ୍ମା ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ .୧୯୩.
ଅବ ସର୍ଵଵିଶୁଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନକୋ ପ୍ରଗଟ କରତେ ହୈଂ . ଉସମେଂ ପ୍ରଥମ, ‘ଆତ୍ମା କର୍ତା-ଭୋକ୍ତାଭାଵସେ ରହିତ
ହୈ’ ଇସ ଅର୍ଥକା, ଆଗାମୀ ଗାଥାଓଂକା ସୂଚକ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [କର୍ତୃତ୍ଵଂ ଅସ୍ଯ ଚିତଃ ସ୍ଵଭାଵଃ ନ ] କ ର୍ତୃତ୍ଵ ଇସ ଚିତ୍ସ୍ଵରୂପ ଆତ୍ମାକା
ସ୍ଵଭାଵ ନହୀଂ ହୈ, [ଵେଦଯିତୃତ୍ଵଵତ୍ ] ଜୈସେ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ ସ୍ଵଭାଵ ନହୀଂ ହୈ . [ଅଜ୍ଞାନାତ୍ ଏଵ ଅଯଂ କର୍ତା ]
ଵହ ଅଜ୍ଞାନସେ ହୀ କ ର୍ତା ହୈ, [ତଦ୍-ଅଭାଵାତ୍ ଅକାରକଃ ] ଅଜ୍ଞାନକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଅକ ର୍ତା
ହୈ .୧୯୪.
ଅବ, ଆତ୍ମାକା ଅକର୍ତୃତ୍ଵ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତପୂର୍ଵକ କହତେ ହୈଂ : —
ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉପଜେ ଜିନ ଗୁଣୋଂସେ, ଉନସେ ଜ୍ଞାନ ଅନନ୍ଯ ସୋ .
ହୈ ଜଗତମେଂ କଟକାଦି, ପର୍ଯାଯୋଂସେ କନକ ଅନନ୍ଯ ଜ୍ଯୋଂ ..୩୦୮..
ଜୀଵ-ଅଜୀଵକେ ପରିଣାମ ଜୋ, ଶାସ୍ତ୍ରୋଂ ଵିଷୈଂ ଜିନଵର କହେ .
ଵେ ଜୀଵ ଔର ଅଜୀଵ ଜାନ, ଅନନ୍ଯ ଉନ ପରିଣାମସେ ..୩୦୯..

Page 457 of 642
PDF/HTML Page 490 of 675
single page version

ଣ କୁଦୋଚି ଵି ଉପ୍ପଣ୍ଣୋ ଜମ୍ହା କଜ୍ଜଂ ଣ ତେଣ ସୋ ଆଦା .
ଉପ୍ପାଦେଦି ଣ କିଂଚି ଵି କାରଣମଵି ତେଣ ଣ ସ ହୋଦି ..୩୧୦..
କମ୍ମଂ ପଡୁଚ୍ଚ କତ୍ତା କତ୍ତାରଂ ତହ ପଡୁଚ୍ଚ କମ୍ମାଣି .
ଉପ୍ପଜ୍ଜଂତି ଯ ଣିଯମା ସିଦ୍ଧୀ ଦୁ ଣ ଦୀସଦେ ଅଣ୍ଣା ..୩୧୧..
ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଯଦୁତ୍ପଦ୍ଯତେ ଗୁଣୈସ୍ତତ୍ତୈର୍ଜାନୀହ୍ଯନନ୍ଯତ୍ .
ଯଥା କଟକାଦିଭିସ୍ତୁ ପର୍ଯାଯୈଃ କନକମନନ୍ଯଦିହ ..୩୦୮..
ଜୀଵସ୍ଯାଜୀଵସ୍ଯ ତୁ ଯେ ପରିଣାମାସ୍ତୁ ଦର୍ଶିତାଃ ସୂତ୍ରେ .
ତଂ ଜୀଵମଜୀଵଂ ଵା ତୈରନନ୍ଯଂ ଵିଜାନୀହି ..୩୦୯..
ନ କୁତଶ୍ଚିଦପ୍ଯୁତ୍ପନ୍ନୋ ଯସ୍ମାତ୍କାର୍ଯଂ ନ ତେନ ସ ଆତ୍ମା .
ଉତ୍ପାଦଯତି ନ କିଞ୍ଚିଦପି କାରଣମପି ତେନ ନ ସ ଭଵତି ..୩୧୦..
କର୍ମ ପ୍ରତୀତ୍ଯ କର୍ତା କର୍ତାରଂ ତଥା ପ୍ରତୀତ୍ଯ କର୍ମାଣି .
ଉତ୍ପଦ୍ଯନ୍ତେ ଚ ନିଯମାତ୍ସିଦ୍ଧିସ୍ତୁ ନ ଦ୍ରଶ୍ଯତେଽନ୍ଯା ..୩୧୧..
58
ଉପଜୈ ନ ଆତ୍ମା କୋଇସେ, ଇସସେ ନ ଆତ୍ମା କାର୍ଯ ହୈ .
ଉପଜାଵତା ନହିଂ କୋଇକୋ, ଇସସେ ନ କାରଣ ଭୀ ବନେ ..୩୧୦..
ରେ ! କର୍ମ-ଆଶ୍ରିତ ହୋଯ କର୍ତା, କର୍ମ ଭୀ କରତାରକେ .
ଆଶ୍ରିତ ହୁଵେ ଉପଜେ ନିଯମସେ, ଅନ୍ଯ ନହିଂ ସିଦ୍ଧୀ ଦିଖୈ ..୩୧୧..
ଗାଥାର୍ଥ : — [ଯତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ [ଗୁଣୈଃ ] ଜିନ ଗୁଣୋଂସେ [ଉତ୍ପଦ୍ଯତେ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ,
[ତୈଃ ] ଉନ ଗୁଣୋଂସେ [ତତ୍ ] ଉସେ [ଅନନ୍ଯତ୍ ଜାନୀହି ] ଅନନ୍ଯ ଜାନୋ; [ଯଥା ] ଜୈସେ [ଇହ ] ଜଗତମେଂ
[କଟକାଦିଭିଃ ପର୍ଯାଯୈଃ ତୁ ] କ ଡ଼ା ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯୋଂସେ [କନକମ୍ ] ସୁଵର୍ଣ [ଅନନ୍ଯତ୍ ] ଅନନ୍ଯ ହୈ ଵୈସେ .
[ଜୀଵସ୍ଯ ଅଜୀଵସ୍ଯ ତୁ ] ଜୀଵ ଔର ଅଜୀଵକେ [ଯେ ପରିଣାମାଃ ତୁ ] ଜୋ ପରିଣାମ [ସୂତ୍ରେ
ଦର୍ଶିତାଃ ] ସୂତ୍ରମେଂ ବତାଯେ ହୈଂ, [ତୈଃ ] ଉନ ପରିଣାମୋଂସେ [ତଂ ଜୀଵମ୍ ଅଜୀଵମ୍ ଵା ] ଉସ ଜୀଵ ଅଥଵା
ଅଜୀଵକୋ [ଅନନ୍ଯଂ ଵିଜାନୀହି ] ଅନନ୍ଯ ଜାନୋ .
[ଯସ୍ମାତ୍ ] କ୍ଯୋଂକି [କୁତଶ୍ଚିତ୍ ଅପି ] କିସୀସେ ଭୀ [ନ ଉତ୍ପନ୍ନଃ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୁଆ, [ତେନ ]
ଇସଲିଯେ [ସଃ ଆତ୍ମା ] ଵହ ଆତ୍ମା [କାର୍ଯଂ ନ ] (କିସୀକା) କାର୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, [କିଞ୍ଚିତ୍ ଅପି ] ଔର
କିସୀକୋ [ନ ଉତ୍ପାଦଯତି ] ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ କରତା, [ତେନ ] ଇସଲିଯେ [ସଃ ] ଵହ [କାରଣମ୍ ଅପି ]
(କିସୀକା) କାରଣ ଭୀ [ନ ଭଵତି ] ନହୀଂ ହୈ .

Page 458 of 642
PDF/HTML Page 491 of 675
single page version

ଜୀଵୋ ହି ତାଵତ୍କ୍ରମନିଯମିତାତ୍ମପରିଣାମୈରୁତ୍ପଦ୍ଯମାନୋ ଜୀଵ ଏଵ, ନାଜୀଵଃ, ଏଵମଜୀଵୋଽପି
କ୍ରମନିଯମିତାତ୍ମପରିଣାମୈରୁତ୍ପଦ୍ଯମାନୋଽଜୀଵ ଏଵ, ନ ଜୀଵଃ, ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵପରିଣାମୈଃ ସହ ତାଦାତ୍ମ୍ଯାତ୍
କଂକ ଣାଦିପରିଣାମୈଃ କାଂଚନଵତ୍ . ଏଵଂ ହି ଜୀଵସ୍ଯ ସ୍ଵପରିଣାମୈରୁତ୍ପଦ୍ଯମାନସ୍ଯାପ୍ଯଜୀଵେନ ସହ
କାର୍ଯକାରଣଭାଵୋ ନ ସିଧ୍ଯତି, ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରେଣ ସହୋତ୍ପାଦ୍ଯୋତ୍ପାଦକଭାଵାଭାଵାତ୍; ତଦସିଦ୍ଧୌ
ଚାଜୀଵସ୍ଯ ଜୀଵକର୍ମତ୍ଵଂ ନ ସିଧ୍ଯତି; ତଦସିଦ୍ଧୌ ଚ କର୍ତୃକର୍ମଣୋରନନ୍ଯାପେକ୍ଷସିଦ୍ଧତ୍ଵାତ୍ ଜୀଵସ୍ଯାଜୀଵକର୍ତୃତ୍ଵଂ
ନ ସିଧ୍ଯତି . ଅତୋ ଜୀଵୋଽକର୍ତା ଅଵତିଷ୍ଠତେ .
[ନିଯମାତ୍ ] ନିଯମସେ [କର୍ମ ପ୍ରତୀତ୍ଯ ] କ ର୍ମକେ ଆଶ୍ରଯସେ ( – କ ର୍ମକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେକର)
[କର୍ତା ] କ ର୍ତା ହୋତା ହୈ; [ତଥା ଚ ] ଔର [କର୍ତାରଂ ପ୍ରତୀତ୍ଯ ] କ ର୍ତାକେ ଆଶ୍ରଯସେ [କର୍ମାଣି
ଉତ୍ପଦ୍ଯନ୍ତେ ] କ ର୍ମ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ; [ଅନ୍ଯା ତୁ ] ଅନ୍ଯ କିସୀ ପ୍ରକାରସେ [ସିଦ୍ଧିଃ ] କ ର୍ତାକ ର୍ମକୀ
ସିଦ୍ଧି [ନ ଦୃଶ୍ଯତେ ] ନହୀଂ ଦେଖୀ ଜାତୀ .
ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଜୀଵ କ୍ରମବଦ୍ଧ ଐସେ ଅପନେ ପରିଣାମୋଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଜୀଵ ହୀ
ହୈ, ଅଜୀଵ ନହୀଂ; ଇସୀପ୍ରକାର ଅଜୀଵ ଭୀ କ୍ରମବଦ୍ଧ ଅପନେ ପରିଣାମୋଂସେ ଉପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଅଜୀଵ
ହୀ ହୈ, ଜୀଵ ନହୀଂ; କ୍ଯୋଂକି ଜୈସେ (କଂକଣ ଆଦି ପରିଣାମୋଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଐସେ) ସୁଵର୍ଣକା
କଂକଣ ଆଦି ପରିଣାମୋଂକେ ସାଥ ତାଦାତ୍ମ୍ଯ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଅପନେ ପରିଣାମୋଂକେ ସାଥ
ତାଦାତ୍ମ୍ଯ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵ ଅପନେ ପରିଣାମୋଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ ତଥାପି ଉସକା ଅଜୀଵକେ ସାଥ
କାର୍ଯକାରଣଭାଵ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା, କ୍ଯୋଂକି ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଅନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ଉତ୍ପାଦ୍ଯ-
ଉତ୍ପାଦକଭାଵକା ଅଭାଵ ହୈ; ଉସକେ (କାର୍ଯକାରଣଭାଵକେ) ସିଦ୍ଧ ନ ହୋନେ ପର, ଅଜୀଵକେ ଜୀଵକା
କର୍ମତ୍ଵ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା; ଔର ଉସକେ ( – ଅଜୀଵକେ ଜୀଵକା କର୍ମତ୍ଵ) ସିଦ୍ଧ ନ ହୋନେ ପର,
କର୍ତା-କର୍ମକୀ ଅନ୍ଯନିରପେକ୍ଷତଯା ( – ଅନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯସେ ନିରପେକ୍ଷତଯା, ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ହୀ) ସିଦ୍ଧି ହୋନେସେ, ଜୀଵକେ
ଅଜୀଵକା କର୍ତୃତ୍ଵ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା . ଇସଲିଯେ ଜୀଵ ଅକର୍ତା ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ପରିଣାମ ଭିନ୍ନ-ଭିନ୍ନ ହୈଂ . ସଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅପନେ-ଅପନେ ପରିଣାମୋଂକେ
କର୍ତା ହୈଂ; ଵେ ଉନ ପରିଣାମୋଂକେ କର୍ତା ହୈଂ, ଵେ ପରିଣାମ ଉନକେ କର୍ମ ହୈଂ . ନିଶ୍ଚଯସେ କିସୀକା କିସୀକେ
ସାଥ କର୍ତାକର୍ମସମ୍ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଜୀଵ ଅପନେ ପରିଣାମୋଂକା ହୀ କର୍ତା ହୈ, ଔର ଅପନେ
ପରିଣାମ କର୍ମ ହୈଂ . ଇସୀପ୍ରକାର ଅଜୀଵ ଅପନେ ପରିଣାମୋଂକା ହୀ କର୍ତା ହୈ, ଔର ଅପନେ ପରିଣାମ କର୍ମ
ହୈଂ . ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵ ଦୂସରେକେ ପରିଣାମୋଂକା ଅକର୍ତା ହୈ ..୩୦୮ ସେ ୩୧୧..
‘ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵ ଅକର୍ତା ହୈ ତଥାପି ଉସେ ବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ, ଯହ କୋଈ ଅଜ୍ଞାନକୀ ମହିମା ହୈ’
ଇସ ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —

Page 459 of 642
PDF/HTML Page 492 of 675
single page version

(ଶିଖରିଣୀ)
ଅକର୍ତା ଜୀଵୋଽଯଂ ସ୍ଥିତ ଇତି ଵିଶୁଦ୍ଧଃ ସ୍ଵରସତଃ
ସ୍ଫୁ ରଚ୍ଚିଜ୍ଜଯୋତିର୍ଭିଶ୍ଛୁରିତଭୁଵନାଭୋଗଭଵନଃ .
ତଥାପ୍ଯସ୍ଯାସୌ ସ୍ଯାଦ୍ଯଦିହ କିଲ ବନ୍ଧଃ ପ୍ରକୃତିଭିଃ
ସ ଖଲ୍ଵଜ୍ଞାନସ୍ଯ ସ୍ଫୁ ରତି ମହିମା କୋଽପି ଗହନଃ ..୧୯୫..
ଚେଦା ଦୁ ପଯଡୀଅଟ୍ଠଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜଇ ଵିଣସ୍ସଇ .
ପଯଡୀ ଵି ଚେଯଯଟ୍ଠଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜଇ ଵିଣସ୍ସଇ ..୩୧୨..
ଏଵଂ ବଂଧୋ ଉ ଦୋଣ୍ହଂ ପି ଅଣ୍ଣୋଣ୍ଣପ୍ପଚ୍ଚଯା ହଵେ .
ଅପ୍ପଣୋ ପଯଡୀଏ ଯ ସଂସାରୋ ତେଣ ଜାଯଦେ ..୩୧୩..
ଚେତଯିତା ତୁ ପ୍ରକୃତ୍ଯର୍ଥମୁତ୍ପଦ୍ଯତେ ଵିନଶ୍ଯତି .
ପ୍ରକୃତିରପି ଚେତକାର୍ଥମୁତ୍ପଦ୍ଯତେ ଵିନଶ୍ଯତି ..୩୧୨..
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ସ୍ଵରସତଃ ଵିଶୁଦ୍ଧଃ ] ଜୋ ନିଜରସସେ ଵିଶୁଦ୍ଧ ହୈ, ଔର [ସ୍ଫୁ ରତ୍-ଚିତ୍-
ଜ୍ଯୋତିର୍ଭିଃ ଛୁରିତ-ଭୁଵନ-ଆଭୋଗ-ଭଵନଃ ] ଜିସକୀ ସ୍ଫୁ ରାଯମାନ ହୋତୀ ହୁଈ ଚୈତନ୍ଯଜ୍ଯୋତିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା
ଲୋକ କା ସମସ୍ତ ଵିସ୍ତାର ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋ ଜାତା ହୈ ଐସା ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ, [ଅଯଂ ଜୀଵଃ ] ଐସା ଯହ ଜୀଵ
[ଇତି ] ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ପ୍ରକାରସେ (ପରଦ୍ରଵ୍ଯକା ତଥା ପରଭାଵୋଂକା) [ଅକର୍ତା ସ୍ଥିତଃ ] ଅକ ର୍ତା ସିଦ୍ଧ ହୁଆ,
[ତଥାପି ] ତଥାପି [ଅସ୍ଯ ] ଉସେ [ଇହ ] ଇସ ଜଗତମେଂ [ପ୍ରକୃତିଭିଃ ] କ ର୍ମପ୍ରକୃ ତିଯୋଂକେ ସାଥ [ଯଦ୍ ଅସୌ
ବନ୍ଧଃ କିଲ ସ୍ଯାତ୍ ] ଜୋ ଯହ (ପ୍ରଗଟ) ବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ, [ସଃ ଖଲୁ ଅଜ୍ଞାନସ୍ଯ କଃ ଅପି ଗହନଃ ମହିମା
ସ୍ଫୁ ରତି ] ସୋ ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅଜ୍ଞାନକୀ କୋଈ ଗହନ ମହିମା ସ୍ଫୁ ରାଯମାନ ହୈ
.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜିସକା ଜ୍ଞାନ ସର୍ଵ ଜ୍ଞେଯୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲା ହୈ ଐସା ଯହ ଜୀଵ ଶୁଦ୍ଧନଯସେ
ପରଦ୍ରଵ୍ଯକା କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ, ତଥାପି ଉସେ କର୍ମକା ବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ ଯହ ଅଜ୍ଞାନକୀ କୋଈ ଗହନ ମହିମା ହୈ —
ଜିସକା ପାର ନହୀଂ ପାଯା ଜାତା .୧୯୫.
(ଅବ ଇସ ଅଜ୍ଞାନକୀ ମହିମାକୋ ପ୍ରଗଟ କରତେ ହୈଂ : — )
ପର ଜୀଵ ପ୍ରକୃତୀକେ ନିମିତ୍ତ ଜୁ, ଉପଜତା ନଶତା ଅରେ !
ଅରୁ ପ୍ରକୃତିକା ଜୀଵକେ ନିମିତ୍ତ, ଵିନାଶ ଅରୁ ଉତ୍ପାଦ ହୈ ..୩୧୨..
ଅନ୍ଯୋନ୍ଯକେ ଜୁ ନିମିତ୍ତସେ ଯୋଂ, ବନ୍ଧ ଦୋନୋଂକା ବନେ .
— ଇସ ଜୀଵ ପ୍ରକୃତୀ ଉଭଯକା, ସଂସାର ଇସସେ ହୋଯ ହୈ ..୩୧୩..

Page 460 of 642
PDF/HTML Page 493 of 675
single page version

ଏଵଂ ବନ୍ଧସ୍ତୁ ଦ୍ଵଯୋରପି ଅନ୍ଯୋନ୍ଯପ୍ରତ୍ଯଯାଦ୍ଭଵେତ୍ .
ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରକୃତେଶ୍ଚ ସଂସାରସ୍ତେନ ଜାଯତେ ..୩୧୩..
ଅଯଂ ହି ଆସଂସାରତ ଏଵ ପ୍ରତିନିଯତସ୍ଵଲକ୍ଷଣାନିର୍ଜ୍ଞାନେନ ପରାତ୍ମନୋରେକତ୍ଵାଧ୍ଯାସସ୍ଯ କରଣାତ୍କର୍ତା
ସନ୍ ଚେତଯିତା ପ୍ରକୃତିନିମିତ୍ତମୁତ୍ପତ୍ତିଵିନାଶାଵାସାଦଯତି; ପ୍ରକୃତିରପି ଚେତଯିତୃନିମିତ୍ତମୁତ୍ପତ୍ତି-
ଵିନାଶାଵାସାଦଯତି . ଏଵମନଯୋରାତ୍ମପ୍ରକୃତ୍ଯୋଃ କର୍ତୃକର୍ମଭାଵାଭାଵେଽପ୍ଯନ୍ଯୋନ୍ଯନିମିତ୍ତନୈମିତ୍ତିକଭାଵେନ
ଦ୍ଵଯୋରପି ବନ୍ଧୋ ଦ୍ରଷ୍ଟଃ, ତତଃ ସଂସାରଃ, ତତ ଏଵ ଚ ତଯୋଃ କର୍ତୃକର୍ମଵ୍ଯଵହାରଃ .
ଗାଥାର୍ଥ : — [ଚେତଯିତା ତୁ ] ଚେତକ ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା [ପ୍ରକୃତ୍ଯର୍ଥମ୍ ] ପ୍ରକୃ ତିକେ ନିମିତ୍ତସେ
[ଉତ୍ପଦ୍ଯତେ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ [ଵିନଶ୍ଯତି ] ଔର ନଷ୍ଟ ହୋତା ହୈ, [ପ୍ରକୃତିଃ ଅପି ] ତଥା ପ୍ରକୃ ତି
ଭୀ [ଚେତକାର୍ଥମ୍ ] ଚେତକ ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମାକେ ନିମିତ୍ତସେ [ଉତ୍ପଦ୍ଯତେ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈ [ଵିନଶ୍ଯତି ]
ତଥା ନଷ୍ଟ ହୋତୀ ହୈ . [ଏଵଂ ] ଇସପ୍ରକାର [ଅନ୍ଯୋନ୍ଯପ୍ରତ୍ଯଯାତ୍ ] ପରସ୍ପର ନିମିତ୍ତସେ [ଦ୍ଵଯୋଃ ଅପି ]
ଦୋନୋଂକା — [ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରକୃତେଃ ଚ ] ଆତ୍ମାକା ଔର ପ୍ରକୃ ତିକା — [ବନ୍ଧଃ ତୁ ଭଵେତ୍ ] ବନ୍ଧ ହୋତା
ହୈ, [ତେନ ] ଔର ଇସସେ [ସଂସାରଃ ] ସଂସାର [ଜାଯତେ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ .
ଟୀକା : — ଯହ ଆତ୍ମା, (ଉସେ) ଅନାଦି ସଂସାରସେ ହୀ (ଅପନେ ଔର ପରକେ ଭିନ୍ନ-ଭିନ୍ନ)
ନିଶ୍ଚିତ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣୋଂକା ଜ୍ଞାନ (ଭେଦଜ୍ଞାନ) ନ ହୋନେସେ ପରକେ ଔର ଅପନେ ଏକତ୍ଵକା ଅଧ୍ଯାସ କରନେସେ
କର୍ତା ହୋତା ହୁଆ, ପ୍ରକୃତିକେ ନିମିତ୍ତସେ ଉତ୍ପତ୍ତି-ଵିନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ; ପ୍ରକୃତି ଭୀ ଆତ୍ମାକେ
ନିମିତ୍ତସେ ଉତ୍ପତ୍ତି-ଵିନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମାକେ ପରିଣାମାନୁସାର ପରିଣମିତ ହୋତୀ ହୈ),
ଇସପ୍ରକାର — ଯଦ୍ଯପି ଉନ ଆତ୍ମା ଔର ପ୍ରକୃତିକେ କର୍ତାକର୍ମଭାଵକା ଅଭାଵ ହୈ, ତଥାପି — ପରସ୍ପର
ନିମିତ୍ତନୈମିତ୍ତିକଭାଵସେ ଦୋନୋଂକେ ବନ୍ଧ ଦେଖା ଜାତା ହୈ, ଉସସେ ସଂସାର ହୈ ଔର ଇସୀସେ ଉନକେ (ଆତ୍ମା
ଔର ପ୍ରକୃତିକେ) କର୍ତା-କର୍ମକା ଵ୍ଯଵହାର ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଆତ୍ମାକେ ଔର ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି କର୍ମୋଂକୀ ପ୍ରକୃତିଓଂକେ ପରମାର୍ଥସେ
କର୍ତାକର୍ମଭାଵକା ଅଭାଵ ହୈ ତଥାପି ପରସ୍ପର ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକଭାଵକେ କାରଣ ବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ, ଇସସେ
ସଂସାର ହୈ ଔର ଇସୀସେ କର୍ତାକର୍ମପନେକା ଵ୍ଯଵହାର ହୈ ..୩୧୨-୩୧୩..
(ଅବ ଯହ କହତେ ହୈଂ କି — ‘ଜବ ତକ ଆତ୍ମା ପ୍ରକୃତିକେ ନିମିତ୍ତସେ ଉପଜନା-ଵିନଶନା ନ
ଛୋଡ଼େ ତବ ତକ ଵହ ଅଜ୍ଞାନୀ, ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି, ଅସଂଯତ ହୈ’ : — )

Page 461 of 642
PDF/HTML Page 494 of 675
single page version

ଜା ଏସ ପଯଡୀଅଟ୍ଠଂ ଚେଦା ଣେଵ ଵିମୁଂଚଏ .
ଅଯାଣଓ ହଵେ ତାଵ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠୀ ଅସଂଜଓ ..୩୧୪..
ଜଦା ଵିମୁଂଚଏ ଚେଦା କମ୍ମଫଲମଣଂତଯଂ .
ତଦା ଵିମୁତ୍ତୋ ହଵଦି ଜାଣଓ ପାସଓ ମୁଣୀ ..୩୧୫..
ଯାଵଦେଷ ପ୍ରକୃତ୍ଯର୍ଥଂ ଚେତଯିତା ନୈଵ ଵିମୁଞ୍ଚତି .
ଅଜ୍ଞାଯକୋ ଭଵେତ୍ତାଵନ୍ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟିରସଂଯତଃ ..୩୧୪..
ଯଦା ଵିମୁଞ୍ଚତି ଚେତଯିତା କର୍ମଫଲମନନ୍ତକମ୍ .
ତଦା ଵିମୁକ୍ତୋ ଭଵତି ଜ୍ଞାଯକୋ ଦର୍ଶକୋ ମୁନିଃ ..୩୧୫..
ଯାଵଦଯଂ ଚେତଯିତା ପ୍ରତିନିଯତସ୍ଵଲକ୍ଷଣାନିର୍ଜ୍ଞାନାତ୍ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵମାତ୍ମନୋ ବନ୍ଧନିମିତ୍ତଂ
ନ ମୁଂଚତି, ତାଵତ୍ସ୍ଵପରଯୋରେକତ୍ଵଜ୍ଞାନେନାଜ୍ଞାଯକୋ ଭଵତି, ସ୍ଵପରଯୋରେକତ୍ଵଦର୍ଶନେନ ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟି-
ର୍ଭଵତି, ସ୍ଵପରଯୋରେକତ୍ଵପରିଣତ୍ଯା ଚାସଂଯତୋ ଭଵତି; ତାଵଦେଵ ଚ ପରାତ୍ମନୋରେକତ୍ଵାଧ୍ଯାସସ୍ଯ କରଣାତ୍କର୍ତା
ଉତ୍ପାଦ-ଵ୍ଯଯ ପ୍ରକୃତୀନିମିତ୍ତ ଜୁ, ଜବ ହି ତକ ନହିଂ ପରିତଜେ .
ଅଜ୍ଞାନି, ମିଥ୍ଯାତ୍ଵୀ, ଅସଂଯତ, ତବ ହି ତକ ଵହ ଜୀଵ ରହେ ..୩୧୪..
ଯହ ଆତମା ଜବ ହୀ କରମକା, ଫଲ ଅନନ୍ତା ପରିତଜେ .
ଜ୍ଞାଯକ ତଥା ଦର୍ଶକ ତଥା ମୁନି ସୋ ହି କର୍ମଵିମୁକ୍ତ ହୈ ..୩୧୫..
ଗାଥାର୍ଥ : — [ଯାଵତ୍ ] ଜବ ତକ [ଏଷଃ ଚେତଯିତା ] ଯହ ଆତ୍ମା [ପ୍ରକୃତ୍ଯର୍ଥଂ ] ପ୍ରକୃ ତିକେ
ନିମିତ୍ତସେ ଉପଜନା-ଵିନଶନା [ନ ଏଵ ଵିମୁଞ୍ଚତି ] ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା, [ତାଵତ୍ ] ତବ ତକ ଵହ
[ଅଜ୍ଞାଯକଃ ] ଅଜ୍ଞାଯକ ହୈ, [ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟିଃ ] ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ, [ଅସଂଯତଃ ଭଵେତ୍ ] ଅସଂଯତ ହୈ .
[ଯଦା ] ଜବ [ ଚେତଯିତା ] ଆତ୍ମା [ଅନନ୍ତକ ମ୍ କର୍ମଫଲମ୍ ] ଅନନ୍ତ କ ର୍ମ ଫଲକୋ [ଵିମୁଞ୍ଚତି ]
ଛୋଡ଼ତା ହୈ, [ତଦା ] ତବ ଵହ [ଜ୍ଞାଯକଃ ] ଜ୍ଞାଯକ ହୈ, [ଦର୍ଶକଃ ] ଦର୍ଶକ ହୈ, [ମୁନିଃ ] ମୁନି ହୈ, [ଵିମୁକ୍ତଃ
ଭଵତି ] ଵିମୁକ୍ତ ଅର୍ଥାତ୍ ବନ୍ଧସେ ରହିତ ହୈ .
ଟୀକା : — ଜବ ତକ ଯହ ଆତ୍ମା, (ସ୍ଵ-ପରକେ ଭିନ୍ନ-ଭିନ୍ନ) ନିଶ୍ଚିତ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣୋଂକା ଜ୍ଞାନ
(ଭେଦଜ୍ଞାନ) ନ ହୋନେସେ, ପ୍ରକୃତିକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ – ଜୋ କି ଅପନେକୋ ବନ୍ଧକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଉସକୋ — ନହୀଂ
ଛୋଡ଼ତା, ତବ ତକ ସ୍ଵ-ପରକେ ଏକତ୍ଵଜ୍ଞାନସେ ଅଜ୍ଞାଯକ ହୈ, ସ୍ଵ-ପରକେ ଏକତ୍ଵଦର୍ଶନସେ (ଏକତ୍ଵରୂପ
ଶ୍ରଦ୍ଧାନସେ) ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ ଔର ସ୍ଵ-ପରକୀ ଏକତ୍ଵପରିଣତିସେ ଅସଂଯତ ହୈ; ଔର ତବ ତକ ହୀ ପରକେ ତଥା

Page 462 of 642
PDF/HTML Page 495 of 675
single page version

ଭଵତି . ଯଦା ତ୍ଵଯମେଵ ପ୍ରତିନିଯତସ୍ଵଲକ୍ଷଣନିର୍ଜ୍ଞାନାତ୍ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵମାତ୍ମନୋ ବନ୍ଧନିମିତ୍ତଂ ମୁଞ୍ଚତି,
ତଦା ସ୍ଵପରଯୋର୍ଵିଭାଗଜ୍ଞାନେନ ଜ୍ଞାଯକୋ ଭଵତି, ସ୍ଵପରଯୋର୍ଵିଭାଗଦର୍ଶନେନ ଦର୍ଶକୋ ଭଵତି,
ସ୍ଵପରଯୋର୍ଵିଭାଗପରିଣତ୍ଯା ଚ ସଂଯତୋ ଭଵତି; ତଦୈଵ ଚ ପରାତ୍ମନୋରେକତ୍ଵାଧ୍ଯାସସ୍ଯାକରଣାଦକର୍ତା ଭଵତି .
(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)
ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵଂ ନ ସ୍ଵଭାଵୋଽସ୍ଯ ସ୍ମୃତଃ କର୍ତୃତ୍ଵଵଚ୍ଚିତଃ .
ଅଜ୍ଞାନାଦେଵ ଭୋକ୍ତାଯଂ ତଦଭାଵାଦଵେଦକଃ ..୧୯୬..
ଅଣ୍ଣାଣୀ କମ୍ମଫଲଂ ପଯଡିସହାଵଟ୍ଠିଦୋ ଦୁ ଵେଦେଦି .
ଣାଣୀ ପୁଣ କମ୍ମଫଲଂ ଜାଣଦି ଉଦିଦଂ ଣ ଵେଦେଦି ..୩୧୬..
ଅପନେ ଏକତ୍ଵକା ଅଧ୍ଯାସ କରନେସେ କର୍ତା ହୈ . ଔର ଜବ ଯହୀ ଆତ୍ମା, (ଅପନେ ଔର ପରକେ ଭିନ୍ନ-ଭିନ୍ନ)
ନିଶ୍ଚିତ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣୋଂକେ ଜ୍ଞାନକେ (ଭେଦଜ୍ଞାନକେ) କାରଣ, ପ୍ରକୃତିକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ — ଜୋ କି ଅପନେକୋ ବନ୍ଧକା
ନିମିତ୍ତ ହୈ ଉସକୋ — ଛୋଡ଼ତା ହୈ, ତବ ସ୍ଵ-ପରକେ ଵିଭାଗଜ୍ଞାନସେ (ଭେଦଜ୍ଞାନସେ) ଜ୍ଞାଯକ ହୈ, ସ୍ଵ-ପରକେ
ଵିଭାଗଦର୍ଶନସେ (ଭେଦଦର୍ଶନସେ) ଦର୍ଶକ ହୈ ଔର ସ୍ଵ-ପରକୀ ଵିଭାଗପରିଣତିସେ (ଭେଦପରିଣତିସେ) ସଂଯତ ହୈ;
ଔର ତଭୀ ସ୍ଵ-ପରକେ ଏକତ୍ଵକା ଅଧ୍ଯାସ ନ କରନେସେ ଅକର୍ତା ହୈ ..୩୧୪-୩୧୫..
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜବ ତକ ଯହ ଆତ୍ମା ସ୍ଵ-ପରକେ ଲକ୍ଷଣକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ତବ ତକ ଵହ ଭେଦଜ୍ଞାନକେ
ଅଭାଵକେ କାରଣ କର୍ମପ୍ରକୃତିକେ ଉଦଯକୋ ଅପନା ସମଝକର ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ଇସପ୍ରକାର ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି,
ଅଜ୍ଞାନୀ, ଅସଂଯମୀ ହୋକର, କର୍ତା ହୋକର, କର୍ମକା ବନ୍ଧ କରତା ହୈ . ଔର ଜବ ଆତ୍ମାକୋ ଭେଦଜ୍ଞାନ ହୋତା
ହୈ ତବ ଵହ କର୍ତା ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଯେ କର୍ମକା ବନ୍ଧ ନହୀଂ କରତା, ଜ୍ଞାତାଦ୍ରଷ୍ଟାରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ .
‘ଇସପ୍ରକାର ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ ଭୀ ଆତ୍ମାକା ସ୍ଵଭାଵ ନହୀଂ ହୈ’ ଇସ ଅର୍ଥକା, ଆଗାମୀ ଗାଥାକା ସୂଚକ
ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [କର୍ତୃତ୍ଵଵତ୍ ] କର୍ତୃତ୍ଵକୀ ଭାଁତି [ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵଂ ଅସ୍ଯ ଚିତଃ ସ୍ଵଭାଵଃ ସ୍ମୃତଃ ନ ]
ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ ଭୀ ଇସ ଚୈତନ୍ଯକା (ଚିତ୍ସ୍ଵରୂପ ଆତ୍ମାକା) ସ୍ଵଭାଵ ନହୀଂ କହା ହୈ . [ଅଜ୍ଞାନାତ୍ ଏଵ ଅଯଂ
ଭୋକ୍ତା ] ଵହ ଅଜ୍ଞାନସେ ହୀ ଭୋକ୍ତା ହୈ, [ତଦ୍-ଅଭାଵାତ୍ ଅଵେଦକଃ ] ଅଜ୍ଞାନକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଵହ
ଅଭୋକ୍ତ ହୈ .୧୯୬.
ଅବ ଇସୀ ଅର୍ଥକୋ ଗାଥା ଦ୍ଵାରା କହତେ ହୈଂ : —
ଅଜ୍ଞାନୀ ସ୍ଥିତ ପ୍ରକୃତୀସ୍ଵଭାଵ ସୁ, କର୍ମଫଲକୋ ଵେଦତା .
ଅରୁ ଜ୍ଞାନି ତୋ ଜାନେ ଉଦଯଗତ କର୍ମଫଲ, ନହିଂ ଭୋଗତା ..୩୧୬..

Page 463 of 642
PDF/HTML Page 496 of 675
single page version

ଅଜ୍ଞାନୀ କର୍ମଫଲଂ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵସ୍ଥିତସ୍ତୁ ଵେଦଯତେ .
ଜ୍ଞାନୀ ପୁନଃ କର୍ମଫଲଂ ଜାନାତି ଉଦିତଂ ନ ଵେଦଯତେ ..୩୧୬..
ଅଜ୍ଞାନୀ ହି ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଜ୍ଞାନାଭାଵାତ୍ ସ୍ଵପରଯୋରେକତ୍ଵଜ୍ଞାନେନ, ସ୍ଵପରଯୋରେକତ୍ଵଦର୍ଶନେନ,
ସ୍ଵପରଯୋରେକତ୍ଵପରିଣତ୍ଯା ଚ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵେ ସ୍ଥିତତ୍ଵାତ୍ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵମପ୍ଯହଂତଯା ଅନୁଭଵନ୍ କର୍ମଫଲଂ
ଵେଦଯତେ . ଜ୍ଞାନୀ ତୁ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଜ୍ଞାନସଦ୍ଭାଵାତ୍ ସ୍ଵପରଯୋର୍ଵିଭାଗଜ୍ଞାନେନ, ସ୍ଵପରଯୋର୍ଵିଭାଗଦର୍ଶନେନ,
ସ୍ଵପରଯୋର୍ଵିଭାଗପରିଣତ୍ଯା ଚ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵାଦପସୃତତ୍ଵାତ୍ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵମେକମେଵାହଂତଯା ଅନୁଭଵନ୍
କର୍ମଫଲମୁଦିତଂ ଜ୍ଞେଯମାତ୍ରତ୍ଵାତ୍ ଜାନାତ୍ଯେଵ, ନ ପୁନଃ ତସ୍ଯାହଂତଯାଽନୁଭଵିତୁମଶକ୍ଯତ୍ଵାଦ୍ଵେଦଯତେ .
ଗାଥାର୍ଥ : — [ଅଜ୍ଞାନୀ ] ଅଜ୍ଞାନୀ [ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵସ୍ଥିତଃ ତୁ ] ପ୍ରକୃ ତିକେ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ସ୍ଥିତ
ରହତା ହୁଆ [କର୍ମଫଲଂ ] କ ର୍ମଫଲକୋ [ଵେଦଯତେ ] ଵେଦତା (ଭୋଗତା) ହୈ [ପୁନଃ ଜ୍ଞାନୀ ] ଔର ଜ୍ଞାନୀ
ତୋ [ଉଦିତଂ କର୍ମଫଲଂ ] ଉଦିତ (ଉଦଯାଗତ) କ ର୍ମଫଲକୋ [ଜାନାତି ] ଜାନତା ହୈ, [ନ ଵେଦଯତେ ]
ଭୋଗତା ନହୀଂ .
ଟୀକା : — ଅଜ୍ଞାନୀ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ସ୍ଵ-ପରକେ ଏକତ୍ଵଜ୍ଞାନସେ,
ସ୍ଵ-ପରକେ ଏକତ୍ଵଦର୍ଶନସେ ଔର ସ୍ଵ-ପରକୀ ଏକତ୍ଵପରିଣତିସେ ପ୍ରକୃତିକେ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ସ୍ଥିତ ହୋନେସେ
ପ୍ରକୃତିକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ଭୀ ‘ଅହଂ’ରୂପସେ ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ (ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରକୃତିକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ଭୀ
‘ଯହ ମୈଂ ହୂଁ’ ଇସପ୍ରକାର ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ) କର୍ମଫଲକୋ ଵେଦତା — ଭୋଗତା ହୈ; ଔର ଜ୍ଞାନୀ ତୋ
ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ସ୍ଵ-ପରକେ ଵିଭାଗଜ୍ଞାନସେ, ସ୍ଵ-ପରକେ ଵିଭାଗଦର୍ଶନସେ ଔର
ସ୍ଵ-ପରକୀ ଵିଭାଗପରିଣତିସେ ପ୍ରକୃତିକେ ସ୍ଵଭାଵସେ ନିଵୃତ୍ତ ( – ଦୂରଵର୍ତୀ) ହୋନେସେ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ
ସ୍ଵଭାଵକୋ ଏକକୋ ହୀ ‘ଅହଂ’ରୂପସେ ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ ଉଦିତ କର୍ମଫଲକୋ, ଉସକେ
ଜ୍ଞେଯମାତ୍ରତାକେ କାରଣ, ଜାନତା ହୀ ହୈ, କିନ୍ତୁ ଉସକା ‘ଅହଂ’ରୂପସେ ଅନୁଭଵମେଂ ଆନା ଅଶକ୍ଯ ହୋନେସେ,
(ଉସେ) ନହୀଂ ଭୋଗତା .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଅଜ୍ଞାନୀକୋ ତୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଜୋ କର୍ମ ଉଦଯମେଂ
ଆତା ହୈ ଉସୀକୋ ଵହ ନିଜରୂପ ଜାନକର ଭୋଗତା ହୈ; ଔର ଜ୍ଞାନୀକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକା ଅନୁଭଵ ହୋ
ଗଯା ହୈ, ଇସଲିଏ ଵହ ଉସ ପ୍ରକୃତିକେ ଉଦଯକୋ ଅପନା ସ୍ଵଭାଵ ନହୀଂ ଜାନତା ହୁଆ ଉସକା ମାତ୍ର
ଜ୍ଞାତା ହୀ ରହତା ହୈ, ଭୋକ୍ତା ନହୀଂ ହୋତା ..୩୧୬..
ଅବ ଇସ ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —

Page 464 of 642
PDF/HTML Page 497 of 675
single page version

(ଶାର୍ଦୂଲଵିକ୍ରୀଡିତ)
ଅଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵନିରତୋ ନିତ୍ଯଂ ଭଵେଦ୍ଵେଦକୋ
ଜ୍ଞାନୀ ତୁ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵଵିରତୋ ନୋ ଜାତୁଚିଦ୍ଵେଦକଃ .
ଇତ୍ଯେଵଂ ନିଯମଂ ନିରୂପ୍ଯ ନିପୁଣୈରଜ୍ଞାନିତା ତ୍ଯଜ୍ଯତାଂ
ଶୁଦ୍ଧୈକାତ୍ମମଯେ ମହସ୍ଯଚଲିତୈରାସେଵ୍ଯତାଂ ଜ୍ଞାନିତା ..୧୯୭..
ଅଜ୍ଞାନୀ ଵେଦକ ଏଵେତି ନିଯମ୍ଯତେ —
ଣ ମୁଯଦି ପଯଡିମଭଵ୍ଵୋ ସୁଟ୍ଠୁ ଵି ଅଜ୍ଝାଇଦୂଣ ସତ୍ଥାଣି .
ଗୁଡଦୁଦ୍ଧଂ ପି ପିବଂତା ଣ ପଣ୍ଣଯା ଣିଵ୍ଵିସା ହୋଂତି ..୩୧୭..
ନ ମୁଞ୍ଚତି ପ୍ରକୃତିମଭଵ୍ଯଃ ସୁଷ୍ଠ୍ଵପି ଅଧୀତ୍ଯ ଶାସ୍ତ୍ରାଣି .
ଗୁଡଦୁଗ୍ଧମପି ପିବନ୍ତୋ ନ ପନ୍ନଗା ନିର୍ଵିଷା ଭଵନ୍ତି ..୩୧୭..
ଯଥାତ୍ର ଵିଷଧରୋ ଵିଷଭାଵଂ ସ୍ଵଯମେଵ ନ ମୁଂଚତି, ଵିଷଭାଵମୋଚନସମର୍ଥସଶର୍କରକ୍ଷୀରପାନାଚ୍ଚ ନ
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଅଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରକୃତି-ସ୍ଵଭାଵ-ନିରତଃ ନିତ୍ଯଂ ଵେଦକଃ ଭଵେତ୍ ] ଅଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରକୃ ତି-
ସ୍ଵଭାଵମେଂ ଲୀନ – ରକ୍ତ ହୋନେସେ ( – ଉସୀକୋ ଅପନା ସ୍ଵଭାଵ ଜାନତା ହୈ ଇସଲିଯେ – ) ସଦା ଵେଦକ ହୈ, [ତୁ ]
ଔର [ଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରକୃତି-ସ୍ଵଭାଵ-ଵିରତଃ ଜାତୁଚିତ୍ ଵେଦକଃ ନୋ ] ଜ୍ଞାନୀ ତୋ ପ୍ରକୃ ତିସ୍ଵଭାଵସେ ଵିରକ୍ତ ହୋନେସେ
( – ଉସେ ପରକା ସ୍ଵଭାଵ ଜାନତା ହୈ ଇସଲିଏ – ) କ ଦାପି ଵେଦକ ନହୀଂ ହୈ . [ଇତି ଏଵଂ ନିଯମଂ ନିରୂପ୍ଯ ]
ଇସପ୍ରକାରକେ ନିଯମକୋ ଭଲୀଭାଁତି ଵିଚାର କରକେ — ନିଶ୍ଚଯ କରକେ [ନିପୁଣୈଃ ଅଜ୍ଞାନିତା ତ୍ଯଜ୍ଯତାମ୍ ]
ନିପୁଣ ପୁରୁଷୋ ଅଜ୍ଞାନୀପନକୋ ଛୋଡ଼ ଦୋ ଔର [ଶୁଦ୍ଧ-ଏକ-ଆତ୍ମମଯେ ମହସି ] ଶୁଦ୍ଧ-ଏକ -ଆତ୍ମାମଯ
ତେଜମେଂ [ଅଚଲିତୈଃ ] ନିଶ୍ଚଲ ହୋକର [ଜ୍ଞାନିତା ଆସେଵ୍ଯତାମ୍ ] ଜ୍ଞାନୀପନେକା ସେଵନ କରୋ .୧୯୭.
ଅବ, ଯହ ନିଯମ ବତାଯା ଜାତା ହୈ କି ‘ଅଜ୍ଞାନୀ ଵେଦକ ହୀ ହୈ’ (ଅର୍ଥାତ୍ ଅଜ୍ଞାନୀ ଭୋକ୍ତା ହୀ
ହୈ, ଐସା ନିଯମ ହୈ) : —
ସଦ୍ରୀତ ପଢ଼କର ଶାସ୍ତ୍ର ଭୀ, ପ୍ରକୃତି ଅଭଵ୍ଯ ନହୀଂ ତଜେ .
ଜ୍ଯୋ ଦୂଧ-ଗୁଡ଼ ପୀତା ହୁଆ ଭୀ ସର୍ପ ନହିଂ ନିର୍ଵିଷ ବନେ ..୩୧୭..
ଗାଥାର୍ଥ : — [ସୁଷ୍ଠୁ ] ଭଲୀ ଭାଁତି [ଶାସ୍ତ୍ରାଣି ] ଶାସ୍ତ୍ରୋଂକୋ [ଅଧୀତ୍ଯ ଅପି ] ପଢ଼କର ଭୀ
[ଅଭଵ୍ଯଃ ] ଅଭଵ୍ଯ ଜୀଵ [ପ୍ରକୃତିମ୍ ] ପ୍ରକୃ ତିକୋ (ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରକୃ ତିକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ) [ନ ମୁଞ୍ଚତି ] ନହୀଂ
ଛୋଡ଼ତା, [ଗୁଡଦୁଗ୍ଧମ୍ ] ଜୈସେ ମୀଠେ ଦୂଧକୋ [ପିବନ୍ତଃ ଅପି ] ପୀତେ ହୁଏ [ପନ୍ନଗାଃ ] ସର୍ପ [ନିର୍ଵିଷାଃ ]
ନିର୍ଵିଷ [ନ ଭଵନ୍ତି ] ନହୀଂ ହୋତେ .
ଟୀକା : — ଜୈସେ ଇସ ଜଗତମେଂ ସର୍ପ ଵିଷଭାଵକୋ ଅପନେ ଆପ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା ଔର ଵିଷଭାଵକୋ

Page 465 of 642
PDF/HTML Page 498 of 675
single page version

ମୁଂଚତି; ତଥା କିଲାଭଵ୍ଯଃ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵଂ ସ୍ଵଯମେଵ ନ ମୁଂଚତି, ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵମୋଚନ-
ସମର୍ଥଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନାଚ୍ଚ ନ ମୁଂଚତି, ନିତ୍ଯମେଵ ଭାଵଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନଲକ୍ଷଣଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଜ୍ଞାନାଭାଵେନାଜ୍ଞାନିତ୍ଵାତ୍ . ଅତୋ
ନିଯମ୍ଯତେଽଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵେ ସ୍ଥିତତ୍ଵାଦ୍ଵେଦକ ଏଵ .
ଜ୍ଞାନୀ ତ୍ଵଵେଦକ ଏଵେତି ନିଯମ୍ଯତେ —
ଣିଵ୍ଵେଯସମାଵଣ୍ଣୋ ଣାଣୀ କମ୍ମପ୍ଫଲଂ ଵିଯାଣେଦି .
ମହୁରଂ କଡୁଯଂ ବହୁଵିହମଵେଯଓ ତେଣ ସୋ ହୋଇ ..୩୧୮..
ନିର୍ଵେଦସମାପନ୍ନୋ ଜ୍ଞାନୀ କର୍ମଫଲଂ ଵିଜାନାତି .
ମଧୁରଂ କଟୁକଂ ବହୁଵିଧମଵେଦକସ୍ତେନ ସ ଭଵତି ..୩୧୮..
59
ଛୁଡ଼ାନେମେଂ ସମର୍ଥ ଐସେ ମିଶ୍ରୀସହିତ ଦୁଗ୍ଧପାନସେ ଭୀ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା, ଇସୀପ୍ରକାର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅଭଵ୍ଯ ଜୀଵ
ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵକୋ ଅପନେ ଆପ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା ଔର ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵକୋ ଛୁଡ଼ାନେମେଂ ସମର୍ଥ ଐସେ ଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତକେ
ଜ୍ଞାନସେ ଭୀ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା; କ୍ଯୋଂକି ଉସେ ସଦା ହୀ, ଭାଵଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଜ୍ଞାନକେ (-ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ
ଜ୍ଞାନକେ) ଅଭାଵକେ କାରଣ, ଅଜ୍ଞାନୀପନ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଯହ ନିଯମ କିଯା ଜାତା ହୈ ( — ଐସା ନିଯମ ସିଦ୍ଧ
ହୋତା ହୈ) କି ଅଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵମେଂ ସ୍ଥିତ ହୋନେସେ ଵେଦକ ହୀ ହୈ (-କର୍ମକା ଭୋକ୍ତା ହୀ ହୈ) .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଇସ ଗାଥାମେଂ, ଯହ ନିଯମ ବତାଯା ହୈ କି ଅଜ୍ଞାନୀ କର୍ମଫଲକା ଭୋକ୍ତା ହୀ ହୈ .
ଯହାଁ ଅଭଵ୍ଯକା ଉଦାହରଣ ଯୁକ୍ତ ହୈ . ଜୈସେ : — ଅଭଵ୍ଯକା ସ୍ଵଯମେଵ ଯହ ସ୍ଵଭାଵ ହୋତା ହୈ କି
ଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତକା ଜ୍ଞାନ ଆଦି ବାହ୍ଯ କାରଣୋଂକେ ମିଲନେ ପର ଭୀ ଅଭଵ୍ଯ ଜୀଵ, ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନକେ ଅଭାଵକେ
କାରଣ, କର୍ମୋଦଯକୋ ଭୋଗନେକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ନହୀଂ ବଦଲତା; ଇସଲିଯେ ଇସ ଉଦାହରଣସେ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଆ କି
ଶାସ୍ତ୍ରୋଂକା ଜ୍ଞାନ ଇତ୍ଯାଦି ହୋନେ ପର ଭୀ ଜବ ତକ ଜୀଵକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଅଜ୍ଞାନୀପନ
ହୈ ତବ ତକ ଵହ ନିଯମସେ ଭୋକ୍ତା ହୀ ହୈ ..୩୧୭..
ଅବ, ଯହ ନିଯମ କରତେ ହୈଂ କି — ଜ୍ଞାନୀ ତୋ କର୍ମଫଲକା ଅଵେଦକ ହୀ ହୈ : —
ଵୈରାଗ୍ଯପ୍ରାପ୍ତ ଜୁ ଜ୍ଞାନିଜନ ହୈ କର୍ମଫଲକୋ ଜାନତା .
କଡ଼ଵେ-ମଧୁର ବହୁଭାଁତିକୋ, ଇସସେ ଅଵେଦକ ହୈ ଅହା ! ..୩୧୮..
ଗାଥାର୍ଥ : — [ନିର୍ଵେଦସମାପନ୍ନଃ ] ନିର୍ଵେଦ(ଵୈରାଗ୍ଯ)କୋ ପ୍ରାପ୍ତ [ଜ୍ଞାନୀ ] ଜ୍ଞାନୀ [ମଧୁରମ୍
କଟୁକମ୍ ] ମୀଠେ-କ ଡ଼ଵେ [ବହୁଵିଧମ୍ ] ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ [କର୍ମଫଲମ୍ ] କ ର୍ମଫଲକୋ [ଵିଜାନାତି ]
ଜାନତା ହୈ, [ତେନ ] ଇସଲିଯେ [ସଃ ] ଵହ [ଅଵେଦକଃ ଭଵତି ] ଅଵେଦକ ହୈ .

Page 466 of 642
PDF/HTML Page 499 of 675
single page version

ଜ୍ଞାନୀ ତୁ ନିରସ୍ତଭେଦଭାଵଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନଲକ୍ଷଣଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଜ୍ଞାନସଦ୍ଭାଵେନ ପରତୋଽତ୍ଯନ୍ତଵିରକ୍ତ ତ୍ଵାତ୍ ପ୍ରକୃତି-
ଵଭାଵଂ ସ୍ଵଯମେଵ ମୁଂଚତି, ତତୋଽମଧୁରଂ ମଧୁରଂ ଵା କର୍ମଫଲମୁଦିତଂ ଜ୍ଞାତୃତ୍ଵାତ୍ କେଵଲମେଵ ଜାନାତି, ନ
ପୁନର୍ଜ୍ଞାନେ ସତି ପରଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାହଂତଯାଽନୁଭଵିତୁମଯୋଗ୍ଯତ୍ଵାଦ୍ଵେଦଯତେ . ଅତୋ ଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵଵିରକ୍ତ ତ୍ଵାଦଵେଦକ
ଏଵ .
(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ଜ୍ଞାନୀ କରୋତି ନ ନ ଵେଦଯତେ ଚ କର୍ମ
ଜାନାତି କେଵଲମଯଂ କିଲ ତତ୍ସ୍ଵଭାଵମ୍ .
ଜାନନ୍ପରଂ କରଣଵେଦନଯୋରଭାଵା-
ଚ୍ଛୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵନିଯତଃ ସ ହି ମୁକ୍ତ ଏଵ ..୧୯୮..
ଟୀକା : — ଜ୍ଞାନୀ ତୋ ଜିସମେଂସେ ଭେଦ ଦୂର ହୋ ଗଯେ ହୈଂ ଐସା ଭାଵଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ,
ଐସେ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଜ୍ଞାନକେ ( – ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନକେ) ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ, ପରସେ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଵିରକ୍ତ ହୋନେସେ
ପ୍ରକୃତି-(କର୍ମୋଦଯ)କେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ସ୍ଵଯମେଵ ଛୋଡ଼ ଦେତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉଦଯମେଂ ଆଯେ ହୁଏ ଅମଧୁର ଯା ମଧୁର
କର୍ମଫଲକୋ ଜ୍ଞାତାପନେକେ କାରଣ ମାତ୍ର ଜାନତା ହୀ ହୈ, କିନ୍ତୁ ଜ୍ଞାନକେ ହୋନେ ପର ( – ଜ୍ଞାନ ହୋ ତବ) ପରଦ୍ରଵ୍ଯକୋ
‘ଅହଂ’ରୂପସେ ଅନୁଭଵ କରନେକୀ ଅଯୋଗ୍ଯତା ହୋନେସେ (ଉସ କର୍ମଫଲକୋ) ନହୀଂ ଵେଦତା . ଇସଲିଯେ, ଜ୍ଞାନୀ
ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵସେ ଵିରକ୍ତ ହୋନେସେ ଅଵେଦକ ହୀ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୋ ଜିସସେ ଵିରକ୍ତ ହୋତା ହୈ ଉସେ ଵହ ଅପନେ ଵଶ ତୋ ଭୋଗତା ନହୀଂ ହୈ, ଔର ଯଦି
ପରଵଶ ହୋକର ଭୋଗତା ହୈ ତୋ ଵହ ପରମାର୍ଥସେ ଭୋକ୍ତା ନହୀଂ କହଲାତା . ଇସ ନ୍ଯାଯସେ ଜ୍ଞାନୀ — ଜୋ କି
ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵକୋ (କର୍ମୋଦଯକୋ) ଅପନା ନ ଜାନନେସେ ଉସସେ ଵିରକ୍ତ ହୈ ଵହ — ସ୍ଵଯମେଵ ତୋ
ପ୍ରକୃତିସ୍ଵଭାଵକୋ ନହୀଂ ଭୋଗତା, ଔର ଉଦଯକୀ ବଲଵତ୍ତାସେ ପରଵଶ ହୋତା ହୁଆ ଅପନୀ ନିର୍ବଲତାସେ ଭୋଗତା
ହୈ ତୋ ଉସେ ପରମାର୍ଥସେ ଭୋକ୍ତା ନହୀଂ କହା ଜା ସକତା, ଵ୍ଯଵହାରସେ ଭୋକ୍ତା କହଲାତା ହୈ . କିନ୍ତୁ ଵ୍ଯଵହାରକା
ତୋ ଯହାଁ ଶୁଦ୍ଧନଯକେ କଥନମେଂ ଅଧିକାର ନହୀଂ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନୀ ଅଭୋକ୍ତା ହୀ ହୈ ..୩୧୮..
ଅବ ଇସ ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଜ୍ଞାନୀ କର୍ମ ନ କରୋତି ଚ ନ ଵେଦଯତେ ] ଜ୍ଞାନୀ କ ର୍ମକୋ ନ ତୋ କ ରତା ହୈ ଔର
ନ ଵେଦତା (ଭୋଗତା) ହୈ, [ତତ୍ସ୍ଵଭାଵମ୍ ଅଯଂ କିଲ କେଵଲମ୍ ଜାନାତି ] ଵହ କ ର୍ମକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ମାତ୍ର
ଜାନତା ହୀ ହୈ . [ପରଂ ଜାନନ୍ ] ଇସପ୍ରକାର ମାତ୍ର ଜାନତା ହୁଆ [କରଣ-ଵେଦନଯୋଃ ଅଭାଵାତ୍ ] କ ରନେ ଔର
ଵେଦନେକେ (ଭୋଗନେକେ) ଅଭାଵକେ କାରଣ [ଶୁଦ୍ଧ-ସ୍ଵଭାଵ-ନିଯତଃ ସଃ ହି ମୁକ୍ତ : ଏଵ ] ଶୁଦ୍ଧ ସ୍ଵଭାଵମେଂ
ନିଶ୍ଚଲ ଐସା ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ମୁକ୍ତ ହୀ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜ୍ଞାନୀ କର୍ମକା ସ୍ଵାଧୀନତଯା କର୍ତା-ଭୋକ୍ତା ନହୀଂ ହୈ, ମାତ୍ର ଜ୍ଞାତା ହୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ
ଵହ ମାତ୍ର ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵରୂପ ହୋତା ହୁଆ ମୁକ୍ତ ହୀ ହୈ . କର୍ମ ଉଦଯମେଂ ଆତା ଭୀ ହୈ, ଫି ର ଭୀ ଵହ ଜ୍ଞାନୀକା
କ୍ଯା କର ସକତା ହୈ ? ଜବ ତକ ନିର୍ବଲତା ରହତୀ ହୈ ତବତକ କର୍ମ ଜୋର ଚଲା ଲେ; ଜ୍ଞାନୀ କ୍ରମଶଃ ଶକ୍ତି

Page 467 of 642
PDF/HTML Page 500 of 675
single page version

ଣ ଵି କୁଵ୍ଵଇ ଣ ଵି ଵେଯଇ ଣାଣୀ କମ୍ମାଇଂ ବହୁପଯାରାଇଂ .
ଜାଣଇ ପୁଣ କମ୍ମଫଲଂ ବଂଧଂ ପୁଣ୍ଣଂ ଚ ପାଵଂ ଚ ..୩୧୯..
ନାପି କରୋତି ନାପି ଵେଦଯତେ ଜ୍ଞାନୀ କର୍ମାଣି ବହୁପ୍ରକାରାଣି .
ଜାନାତି ପୁନଃ କର୍ମଫଲଂ ବନ୍ଧଂ ପୁଣ୍ଯଂ ଚ ପାପଂ ଚ ..୩୧୯..
ଜ୍ଞାନୀ ହି କର୍ମଚେତନାଶୂନ୍ଯତ୍ଵେନ କର୍ମଫଲଚେତନାଶୂନ୍ଯତ୍ଵେନ ଚ ସ୍ଵଯମକର୍ତୃତ୍ଵାଦଵେଦଯିତୃତ୍ଵାଚ୍ଚ ନ
କର୍ମ କରୋତି ନ ଵେଦଯତେ ଚ; କିନ୍ତୁ ଜ୍ଞାନଚେତନାମଯତ୍ଵେନ କେଵଲଂ ଜ୍ଞାତୃତ୍ଵାତ୍କର୍ମବନ୍ଧଂ କର୍ମଫଲଂ ଚ
ଶୁଭମଶୁଭଂ ଵା କେଵଲମେଵ ଜାନାତି .
କୁତ ଏତତ୍ ? —
ଦିଟ୍ଠୀ ଜହେଵ ଣାଣଂ ଅକାରଯଂ ତହ ଅଵେଦଯଂ ଚେଵ .
ଜାଣଇ ଯ ବଂଧମୋକ୍ଖଂ କମ୍ମୁଦଯଂ ଣିଜ୍ଜରଂ ଚେଵ ..୩୨୦..
ବଢ଼ାକର ଅନ୍ତମେଂ କର୍ମକା ସମୂଲ ନାଶ କରେଗା ହୀ .୧୯୮.
ଅବ ଇସୀ ଅର୍ଥକୋ ପୁନଃ ଦୃଢ଼ କରତେ ହୈଂ : —
କରତା ନହୀଂ, ନହିଂ ଵେଦତା, ଜ୍ଞାନୀ କରମ ବହୁଭାଁତିକା .
ବସ ଜାନତା ଵହ ବନ୍ଧ ତ୍ଯୋଂ ହି କର୍ମଫଲ ଶୁଭ-ଅଶୁଭକୋ ..୩୧୯..
ଗାଥାର୍ଥ : — [ଜ୍ଞାନୀ] ଜ୍ଞାନୀ [ବହୁପ୍ରକାରାଣି] ବହୁତ ପ୍ରକାରକେ [କର୍ମାଣି] କ ର୍ମୋଂକୋ [ନ ଅପି
କରୋତି] ନ ତୋ କ ରତା ହୈ, [ନ ଅପି ଵେଦଯତେ ] ଔର ନ ଵେଦତା (ଭୋଗତା) ହୀ ହୈ; [ପୁନଃ ] କି ନ୍ତୁ [ପୁଣ୍ଯଂ
ଚ ପାପଂ ଚ ] ପୁଣ୍ଯ ଔର ପାପରୂପ [ବନ୍ଧଂ ] କ ର୍ମବନ୍ଧକୋ [କର୍ମଫଲଂ ] ତଥା କ ର୍ମଫଲକୋ [ଜାନାତି ]
ଜାନତା ହୈ .
ଟୀକା : — ଜ୍ଞାନୀ କର୍ମଚେତନା ରହିତ ହୋନେସେ ସ୍ଵଯଂ ଅକର୍ତା ହୈ, ଔର କର୍ମଫଲଚେତନା ରହିତ ହୋନେସେ
ସ୍ଵଯଂ ଅଵେଦକ ( – ଅଭୋକ୍ତା) ହୈ, ଇସଲିଏ ଵହ କର୍ମକୋ ନ ତୋ କରତା ହୈ ଔର ନ ଵେଦତା ( – ଭୋଗତା)
ହୈ; କିନ୍ତୁ ଜ୍ଞାନଚେତନାମଯ ହୋନେସେ ମାତ୍ର ଜ୍ଞାତା ହୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵହ ଶୁଭ ଅଥଵା ଅଶୁଭ କର୍ମବନ୍ଧକୋ ତଥା
କର୍ମଫଲକୋ ମାତ୍ର ଜାନତା ହୀ ହୈ ..୩୧୯..
ଅବ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି — (ଜ୍ଞାନୀ କରତା-ଭୋଗତା ନହୀଂ ହୈ, ମାତ୍ର ଜାନତା ହୀ ହୈ) ଯହ କୈସେ ହୈ ?
ଇସକା ଉତ୍ତର ଦୃଷ୍ଟାଂତପୂର୍ଵକ କହତେ ହୈଂ : —
ଜ୍ଯୋଂ ନେତ୍ର, ତ୍ଯୋଂ ହୀ ଜ୍ଞାନ ନହିଂ କାରକ, ନହୀଂ ଵେଦକ ଅହୋ !
ଜାନେ ହି କର୍ମୋଦଯ, ନିରଜରା, ବନ୍ଧ ତ୍ଯୋଂ ହୀ ମୋକ୍ଷକୋ ..୩୨୦..