Samaysar-Hindi (Punjabi transliteration). Gatha: 293-305 ; Kalash: 181-187.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 24 of 34

 

Page 428 of 642
PDF/HTML Page 461 of 675
single page version

ਯਥਾ ਬਨ੍ਧਾਂਸ਼੍ਛਿਤ੍ਵਾ ਚ ਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧਸ੍ਤੁ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ ਵਿਮੋਕ੍ਸ਼ਮ੍ .
ਤਥਾ ਬਨ੍ਧਾਂਸ਼੍ਛਿਤ੍ਵਾ ਚ ਜੀਵਃ ਸਮ੍ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ ਵਿਮੋਕ੍ਸ਼ਮ੍ ..੨੯੨..
ਕਰ੍ਮਬਦ੍ਧਸ੍ਯ ਬਨ੍ਧਚ੍ਛੇਦੋ ਮੋਕ੍ਸ਼ਹੇਤੁਃ, ਹੇਤੁਤ੍ਵਾਤ੍, ਨਿਗਡਾਦਿਬਦ੍ਧਸ੍ਯ ਬਨ੍ਧਚ੍ਛੇਦਵਤ੍ . ਏਤੇਨ
ਉਭਯੇਪਿ ਪੂਰ੍ਵੇ ਆਤ੍ਮਬਨ੍ਧਯੋਰ੍ਦ੍ਵਿਧਾਕਰਣੇ ਵ੍ਯਾਪਾਰ੍ਯੇਤੇ .
ਕਿਮਯਮੇਵ ਮੋਕ੍ਸ਼ਹੇਤੁਰਿਤਿ ਚੇਤ੍
ਬਂਧਾਣਂ ਚ ਸਹਾਵਂ ਵਿਯਾਣਿਦੁਂ ਅਪ੍ਪਣੋ ਸਹਾਵਂ ਚ .
ਬਂਧੇਸੁ ਜੋ ਵਿਰਜ੍ਜਦਿ ਸੋ ਕਮ੍ਮਵਿਮੋਕ੍ਖਣਂ ਕੁਣਦਿ ..੨੯੩..
ਬਨ੍ਧਾਨਾਂ ਚ ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਵਿਜ੍ਞਾਯਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਚ .
ਬਨ੍ਧੇਸ਼ੁ ਯੋ ਵਿਰਜ੍ਯਤੇ ਸ ਕਰ੍ਮਵਿਮੋਕ੍ਸ਼ਣਂ ਕਰੋਤਿ ..੨੯੩..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਯਥਾ ਚ ] ਜੈਸੇ [ਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧਃ ਤੁ ] ਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧ ਪੁਰੁਸ਼ [ਬਨ੍ਧਾਨ੍ ਛਿਤ੍ਵਾ ]
ਬਨ੍ਧਨੋਂਕੋ ਛੇਦ ਕਰ [ਵਿਮੋਕ੍ਸ਼ਮ੍ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ ] ਮੁਕ੍ਤਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ, [ਤਥਾ ਚ ] ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜੀਵਃ ]
ਜੀਵ [ਬਨ੍ਧਾਨ੍ ਛਿਤ੍ਵਾ ] ਬਨ੍ਧੋਂਕੋ ਛੇਦਕਰ [ਵਿਮੋਕ੍ਸ਼ਮ੍ ਸਮ੍ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ ] ਮੋਕ੍ਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ
.
ਟੀਕਾ :ਕਰ੍ਮਸੇ ਬਁਧੇ ਹੁਏ (ਪੁਰੁਸ਼) ਕੋ ਬਨ੍ਧਕਾ ਛੇਦ ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜੈਸੇ ਬੇੜੀ
ਆਦਿਸੇ ਬਨ੍ਧਕਾ ਛੇਦ ਬਨ੍ਧਸੇ ਛੂਟਨੇਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰ੍ਮਸੇ ਬਁਧੇ ਹੁਏਕੋ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਕਾ ਛੇਦ
ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਸੇ ਛੂਟਨੇਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ
. ਇਸ(ਕਥਨ)ਸੇ, ਪੂਰ੍ਵਕਥਿਤ ਦੋਨੋਂਕੋ (ਜੋ ਬਨ੍ਧਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੇ
ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਰਸੇ ਸਨ੍ਤੁਸ਼੍ਟ ਹੈਂ ਤਥਾ ਜੋ ਬਨ੍ਧਕੇ ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਉਨਕੋ) ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੇ
ਦ੍ਵਿਧਾਕਰਣਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪਾਰ ਕਰਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨੇਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਲਗਾਯਾ
ਜਾਤਾ ਹੈ
ਉਦ੍ਯਮ ਕਰਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ) ..੨੯੨..
‘ਮਾਤ੍ਰ ਯਹੀ (ਬਨ੍ਧਚ੍ਛੇਦ ਹੀ) ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾ ਕਾਰਣ ਕ੍ਯੋਂ ਹੈ ?’ ਐਸਾ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਅਬ ਉਸਕਾ
ਉਤ੍ਤਰ ਦੇਤੇ ਹੈਂ :
ਰੇ ਜਾਨਕਰ ਬਨ੍ਧਨ-ਸ੍ਵਭਾਵ, ਸ੍ਵਭਾਵ ਜਾਨ ਜੁ ਆਤ੍ਮਕਾ .
ਜੋ ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਵਿਰਕ੍ਤ ਹੋਵੇ, ਕਰ੍ਮਮੋਕ੍ਸ਼ ਕਰੇ ਅਹਾ ! ..੨੯੩..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਬਨ੍ਧਾਨਾਂ ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਚ ] ਬਨ੍ਧੋਂਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ [ਆਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਚ ] ਔਰ
ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ [ਵਿਜ੍ਞਾਯ ] ਜਾਨਕਰ [ਬਨ੍ਧੇਸ਼ੁ ] ਬਨ੍ਧੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤਿ [ਯਃ ] ਜੋ [ਵਿਰਜ੍ਯਤੇ ] ਵਿਰਕ੍ਤ
ਹੋਤਾ ਹੈ, [ਸਃ ] ਵਹ [ਕਰ੍ਮਵਿਮੋਕ੍ਸ਼ਣਂ ਕਰੋਤਿ ] ਕ ਰ੍ਮੋਂਸੇ ਮੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ
.

Page 429 of 642
PDF/HTML Page 462 of 675
single page version

ਯ ਏਵ ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰਮਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਂ ਤਦ੍ਵਿਕਾਰਕਾਰਕਂ ਬਨ੍ਧਾਨਾਂ ਚ ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਵਿਜ੍ਞਾਯ
ਬਨ੍ਧੇਭ੍ਯੋ ਵਿਰਮਤਿ, ਸ ਏਵ ਸਕਲਕਰ੍ਮਮੋਕ੍ਸ਼ਂ ਕੁਰ੍ਯਾਤ੍ . ਏਤੇਨਾਤ੍ਮਬਨ੍ਧਯੋਰ੍ਦ੍ਵਿਧਾਕਰਣਸ੍ਯ ਮੋਕ੍ਸ਼ਹੇਤੁਤ੍ਵਂ
ਨਿਯਮ੍ਯਤੇ .
ਕੇਨਾਤ੍ਮਬਨ੍ਧੌ ਦ੍ਵਿਧਾ ਕ੍ਰਿਯੇਤੇ ਇਤਿ ਚੇਤ੍
ਜੀਵੋ ਬਂਧੋ ਯ ਤਹਾ ਛਿਜ੍ਜਂਤਿ ਸਲਕ੍ਖਣੇਹਿਂ ਣਿਯਏਹਿਂ .
ਪਣ੍ਣਾਛੇਦਣਏਣ ਦੁ ਛਿਣ੍ਣਾ ਣਾਣਤ੍ਤਮਾਵਣ੍ਣਾ ..੨੯੪..
ਜੀਵੋ ਬਨ੍ਧਸ਼੍ਚ ਤਥਾ ਛਿਦ੍ਯੇਤੇ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਾਭ੍ਯਾਂ ਨਿਯਤਾਭ੍ਯਾਮ੍ .
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਛੇਦਨਕੇਨ ਤੁ ਛਿਨ੍ਨੌ ਨਾਨਾਤ੍ਵਮਾਪਨ੍ਨੌ ..੨੯੪..
ਆਤ੍ਮਬਨ੍ਧਯੋਰ੍ਦ੍ਵਿਧਾਕਰਣੇ ਕਾਰ੍ਯੇ ਕਰ੍ਤੁਰਾਤ੍ਮਨਃ ਕਰਣਮੀਮਾਂਸਾਯਾਂ, ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ ਸ੍ਵਤੋ
ਕਰਣ = ਸਾਧਨ; ਕਰਣ ਨਾਮਕਾ ਕਾਰਕ .ਮੀਮਾਂਸਾ = ਗਹਰੀ ਵਿਚਾਰਣਾ; ਤਪਾਸ; ਸਮਾਲੋਚਨਾ .
ਟੀਕਾ :ਜੋ, ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਔਰ ਉਸ (ਆਤ੍ਮਾ) ਕੇ
ਵਿਕਾਰ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਬਨ੍ਧੋਂਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਜਾਨਕਰ, ਬਨ੍ਧੋਂਸੇ ਵਿਰਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਵਹੀ ਸਮਸ੍ਤ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਮੁਕ੍ਤ
ਹੋਤਾ ਹੈ
. ਇਸ(ਕਥਨ)ਸੇ ਐਸਾ ਨਿਯਮ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕਾ ਦ੍ਵਿਧਾਕਰਣ
(ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਕਰਣ) ਹੀ ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾ
ਕਾਰਣ ਹੈ ਐਸਾ ਨਿਰ੍ਣੀਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ)
..੨੯੩..
‘ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧ ਕਿਸ(ਸਾਧਨ)ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਦ੍ਵਿਧਾ (ਅਲਗ) ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ?’ ਐਸਾ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਨੇ
ਪਰ ਉਤ੍ਤਰ ਦੇਤੇ ਹੈਂ :
ਛੇਦਨ ਕਰੋ ਜੀਵ-ਬਨ੍ਧਕਾ ਤੁਮ ਨਿਯਤ ਨਿਜ-ਨਿਜ ਚਿਹ੍ਨਸੇ .
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਛੇਨੀਸੇ ਛੇਦਤੇ ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰੁਥਕ ਹੋ ਜਾਤ ਹੈਂ ..੨੯੪..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਜੀਵਃ ਚ ਤਥਾ ਬਨ੍ਧਃ ] ਜੀਵ ਤਥਾ ਬਨ੍ਧ [ਨਿਯਤਾਭ੍ਯਾਮ੍ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਾਭ੍ਯਾਂ ]
ਨਿਯਤ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਸੇ (ਅਪਨੇ-ਅਪਨੇ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਸੇ) [ਛਿਦ੍ਯੇਤੇ ] ਛੇਦੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ; [ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਛੇਦਨਕੇਨ ]
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਰੂਪ ਛੇਨੀਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਛਿਨ੍ਨੌ ਤੁ ] ਛੇਦੇ ਜਾਨੇ ਪਰ [ਨਾਨਾਤ੍ਵਮ੍ ਆਪਨ੍ਨੌ ] ਵੇ ਨਾਨਾਪਨਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ
ਹੈਂ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਲਗ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ
.
ਟੀਕਾ :ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਦ੍ਵਿਧਾ ਕਰਨੇਰੂਪ ਕਾਰ੍ਯਮੇਂ ਕਰ੍ਤਾ ਜੋ ਆਤ੍ਮਾ ਉਸਕੇ ਕਰਣ
ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਮੀਸਾਂਸਾ ਕਰਨੇ ਪਰ, ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ (ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ) ਅਪਨੇਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ

Page 430 of 642
PDF/HTML Page 463 of 675
single page version

ਆਤ੍ਮਾ ਚੇਤਕ ਹੈ ਔਰ ਬਨ੍ਧ ਚੈਤ੍ਯ ਹੈ; ਵੇ ਦੋਨੋਂ ਅਜ੍ਞਾਨਦਸ਼ਾਮੇਂ ਏਕਸੇ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਆਤੇ ਹੈਂ .
ਭਿਨ੍ਨਕਰਣਾਸਮ੍ਭਵਾਤ੍, ਭਗਵਤੀ ਪ੍ਰਜ੍ਞੈਵ ਛੇਦਨਾਤ੍ਮਕਂ ਕਰਣਮ੍ . ਤਯਾ ਹਿ ਤੌ ਛਿਨ੍ਨੌ ਨਾਨਾਤ੍ਵਮ-
ਵਸ਼੍ਯਮੇਵਾਪਦ੍ਯੇਤੇ; ਤਤਃ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯੈਵਾਤ੍ਮਬਨ੍ਧਯੋਰ੍ਦ੍ਵਿਧਾਕਰਣਮ੍ . ਨਨੁ ਕਥਮਾਤ੍ਮਬਨ੍ਧੌ ਚੇਤ੍ਯਚੇਤਕਭਾਵੇਨਾਤ੍ਯਨ੍ਤ-
ਪ੍ਰਤ੍ਯਾਸਤ੍ਤੇਰੇਕੀਭੂਤੌ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਾਭਾਵਾਦੇਕਚੇਤਕਵਦ੍ਵਯਵਹ੍ਰਿਯਮਾਣੌ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਛੇਤ੍ਤੁਂ ਸ਼ਕ੍ਯੇਤੇ ? ਨਿਯਤਸ੍ਵ-
ਲਕ੍ਸ਼ਣਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਾਨ੍ਤਃਸਨ੍ਧਿਸਾਵਧਾਨਨਿਪਾਤਨਾਦਿਤਿ ਬੁਧ੍ਯੇਮਹਿ
. ਆਤ੍ਮਨੋ ਹਿ ਸਮਸ੍ਤਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸਾਧਾਰਣਤ੍ਵਾ-
ਚ੍ਚੈਤਨ੍ਯਂ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਮ੍ . ਤਤ੍ਤੁ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਂ ਯਦ੍ਯਦਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤੇ ਨਿਵਰ੍ਤਮਾਨਂ ਚ ਯਦ੍ਯਦੁਪਾਦਾਯ ਨਿਵਰ੍ਤਤੇ
ਤਤ੍ਤਤ੍ਸਮਸ੍ਤਮਪਿ ਸਹਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਂ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਂ ਵਾ ਪਰ੍ਯਾਯਜਾਤਮਾਤ੍ਮੇਤਿ ਲਕ੍ਸ਼ਣੀਯਃ, ਤਦੇਕਲਕ੍ਸ਼ਣਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍;
ਸਮਸ੍ਤਸਹਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਪਰ੍ਯਾਯਾਵਿਨਾਭਾਵਿਤ੍ਵਾਚ੍ਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਯ ਚਿਨ੍ਮਾਤ੍ਰ ਏਵਾਤ੍ਮਾ ਨਿਸ਼੍ਚੇਤਵ੍ਯਃ, ਇਤਿ ਯਾਵਤ੍
.
ਭਗਵਤੀ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਹੀ (ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਬੁਦ੍ਧਿ ਹੀ) ਛੇਦਨਾਤ੍ਮਕ (ਛੇਦਨਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲਾ) ਕਰਣ ਹੈ . ਉਸ
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਨਕਾ ਛੇਦ ਕਰਨੇ ਪਰ ਵੇ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੀ ਨਾਨਾਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ
ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਦ੍ਵਿਧਾ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਰੂਪ ਕਰਣ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧ ਜੁਦੇ
ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ)
.
(ਯਹਾਁ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ) ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧ ਜੋ ਕਿ ਚੇਤ੍ਯਚੇਤਕਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ
ਨਿਕਟਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ਏਕ (ਏਕ ਜੈਸੇ) ਹੋ ਰਹੇ ਹੈਂ, ਔਰ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ, ਮਾਨੋ ਵੇ
ਏਕ ਚੇਤਕ ਹੀ ਹੋਂ ਐਸਾ ਜਿਨਕਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਏਕ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਹੀ
ਵ੍ਯਵਹਾਰਮੇਂ ਮਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ) ਉਨ੍ਹੇਂ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕੈਸੇ ਛੇਦਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ?
(ਇਸਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :) ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੇ ਨਿਯਤ
ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਕੀ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਅਨ੍ਤਃਸਂਧਿਮੇਂ (ਅਨ੍ਤਰਂਗਕੀ ਸਂਧਿਮੇਂ) ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਛੇਨੀਕੋ ਸਾਵਧਾਨ ਹੋਕਰ ਪਟਕਨੇਸੇ
(
ਡਾਲਨੇਸੇ, ਮਾਰਨੇਸੇ) ਉਨਕੋ ਛੇਦਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨ੍ਹੇਂ ਅਲਗ ਕਿਯਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ, ਐਸਾ
ਹਮ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ .
ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣ ਚੈਤਨ੍ਯ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਸਮਸ੍ਤ ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਅਸਾਧਾਰਣ ਹੈ (ਵਹ ਅਨ੍ਯ
ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈ) . ਵਹ (ਚੈਤਨ੍ਯ) ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਜਿਸ-ਜਿਸ ਪਰ੍ਯਾਯਕੋ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤਾ
ਹੈ ਔਰ ਨਿਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਜਿਸ-ਜਿਸ ਪਰ੍ਯਾਯਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਕੇ ਨਿਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ ਵੇ ਸਮਸ੍ਤ ਸਹਵਰ੍ਤੀ ਯਾ
ਕ੍ਰਮਵਰ੍ਤੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈਂ, ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ (
ਲਕ੍ਸ਼ਣਸੇ ਪਹਚਾਨਨਾ) ਚਾਹਿਯੇ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਨ
-ਜਿਨ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਚੈਤਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਵੇ ਸਬ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈਂ ਐਸਾ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਏ)
ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਆਤ੍ਮਾ ਉਸੀ ਏਕ ਲਕ੍ਸ਼ਣਸੇ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਚੈਤਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਸੇ ਹੀ ਪਹਿਚਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ)
. ਔਰ
ਸਮਸ੍ਤ ਸਹਵਰ੍ਤੀ ਤਥਾ ਕ੍ਰਮਵਰ੍ਤੀ ਅਨਨ੍ਤ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਅਵਿਨਾਭਾਵੀਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ ਚਿਨ੍ਮਾਤ੍ਰ ਹੀ
ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ
. ਇਤਨਾ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਹੈ .

Page 431 of 642
PDF/HTML Page 464 of 675
single page version

ਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਤੁ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸਾਧਾਰਣਾ ਰਾਗਾਦਯਃ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਮ੍ . ਨ ਚ ਰਾਗਾਦਯ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸਾਧਾਰਣਤਾਂ
ਬਿਭ੍ਰਾਣਾਃ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਨ੍ਤੇ, ਨਿਤ੍ਯਮੇਵ ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਾਦਤਿਰਿਕ੍ਤਤ੍ਵੇਨ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਨ ਚ ਯਾਵਦੇਵ
ਸਮਸ੍ਤਸ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਾਪਿ ਚੈਤਨ੍ਯਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ ਤਾਵਨ੍ਤ ਏਵ ਰਾਗਾਦਯਃ ਪ੍ਰਤਿਭਾਨ੍ਤਿ, ਰਾਗਾਦੀਨਨ੍ਤਰੇਣਾਪਿ
ਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਯਾਤ੍ਮਲਾਭਸਮ੍ਭਾਵਨਾਤ੍
. ਯਤ੍ਤੁ ਰਾਗਾਦੀਨਾਂ ਚੈਤਨ੍ਯੇਨ ਸਹੈਵੋਤ੍ਪ੍ਲਵਨਂ ਤਚ੍ਚੇਤ੍ਯਚੇਤਕਭਾਵਪ੍ਰਤ੍ਯਾਸਤ੍ਤੇਰੇਵ,
ਨੈਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍; ਚੇਤ੍ਯਮਾਨਸ੍ਤੁ ਰਾਗਾਦਿਰਾਤ੍ਮਨਃ, ਪ੍ਰਦੀਪ੍ਯਮਾਨੋ ਘਟਾਦਿਃ ਪ੍ਰਦੀਪਸ੍ਯ ਪ੍ਰਦੀਪਕਤਾਮਿਵ,
ਚੇਤਕਤਾਮੇਵ ਪ੍ਰਥਯੇਤ੍, ਨ ਪੁਨਾ ਰਾਗਾਦਿਤਾਮ੍
. ਏਵਮਪਿ ਤਯੋਰਤ੍ਯਨ੍ਤਪ੍ਰਤ੍ਯਾਸਤ੍ਤ੍ਯਾ ਭੇਦਸਮ੍ਭਾਵਨਾ-
ਭਾਵਾਦਨਾਦਿਰਸ੍ਤ੍ਯੇਕਤ੍ਵਵ੍ਯਾਮੋਹਃ, ਸ ਤੁ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯੈਵ ਛਿਦ੍ਯਤ ਏਵ .
(ਅਬ ਬਨ੍ਧਕੇ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :) ਬਨ੍ਧਕਾ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣ ਤੋ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ
ਅਸਾਧਾਰਣ ਐਸੇ ਰਾਗਾਦਿਕ ਹੈਂ . ਯਹ ਰਾਗਾਦਿਕ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਸਾਧਾਰਣਤਾ ਧਾਰਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ
ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਸਦਾ ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਸੇ ਭਿਨ੍ਨਰੂਪ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਔਰ ਜਿਤਨਾ,
ਚੈਤਨ੍ਯ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਮਸ੍ਤ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਉਤਨੇ ਹੀ, ਰਾਗਾਦਿਕ
ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਰਾਗਾਦਿਕੇ ਬਿਨਾ ਭੀ ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਆਤ੍ਮਲਾਭ ਸਂਭਵ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਹਾਁ
ਰਾਗਾਦਿ ਨ ਹੋਂ ਵਹਾਁ ਭੀ ਚੈਤਨ੍ਯ ਹੋਤਾ ਹੈ)
. ਔਰ ਜੋ, ਰਾਗਾਦਿਕੀ ਚੈਤਨ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਹੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ
ਵਹ ਚੈਤ੍ਯਚੇਤਕਭਾਵ (-ਜ੍ਞੇਯਜ੍ਞਾਯਕਭਾਵ)ਕੀ ਅਤਿ ਨਿਕਟਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਹੈ, ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣ
ਨਹੀਂ; ਜੈਸੇ (ਦੀਪਕਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਿਯੇ ਜਾਨੇਵਾਲੇ ਘਟਾਦਿਕ (ਪਦਾਰ੍ਥ) ਦੀਪਕਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਕੋ
ਹੀ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧ ਕਰਤੇ ਹੈਂ
ਘਟਾਦਿਤ੍ਵਕੋ ਨਹੀਂ, ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਚੇਤਿਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਰਾਗਾਦਿਕ
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਜ੍ਞੇਯਰੂਪਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਰਾਗਾਦਿਕ ਭਾਵ) ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਚੇਤਕਤ੍ਵਕੋ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧ ਕਰਤੇ
ਹੈਂ
ਰਾਗਾਦਿਕਤ੍ਵਕੋ ਨਹੀਂ .
ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਉਨ ਦੋਨੋਂ (-ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧ)ਕੀ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਨਿਕਟਤਾਕੇ ਕਾਰਣ
ਭੇਦਸਂਭਾਵਨਾਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਭੇਦ ਦਿਖਾਈ ਨ ਦੇਨੇਸੇ (ਅਜ੍ਞਾਨੀਕੋ) ਅਨਾਦਿਕਾਲਸੇ ਏਕਤ੍ਵਕਾ
ਵ੍ਯਾਮੋਹ (ਭ੍ਰਮ) ਹੈ; ਵਹ ਵ੍ਯਾਮੋਹ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਅਵਸ਼੍ਯ ਛੇਦਾ ਜਾਤਾ ਹੈ
.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧ ਦੋਨੋਂਕੋ ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦਸੇ ਪਹਚਾਨ ਕਰ ਬੁਦ੍ਧਿਰੂਪ ਛੇਨੀਸੇ ਛੇਦਕਰ
ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ .
ਆਤ੍ਮਾ ਤੋ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ ਹੈ ਔਰ ਬਨ੍ਧ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਮਾਣੁਓਂਕਾ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਛਦ੍ਮਸ੍ਥਕੇ
ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਦੋਨੋਂ ਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਤੀਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ, ਮਾਤ੍ਰ ਏਕ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ; (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦੋਨੋਂ ਏਕ
ਪਿਣ੍ਡਰੂਪ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ) ਇਸਲਿਯੇ ਅਨਾਦਿ ਅਜ੍ਞਾਨ ਹੈ
. ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੁਓਂਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਉਨਕੇ
ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਅਨੁਭਵ ਕਰਕੇ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਏ ਕਿ ਚੈਤਨ੍ਯਮਾਤ੍ਰ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਔਰ
ਰਾਗਾਦਿਕ ਬਨ੍ਧਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ, ਤਥਾਪਿ ਮਾਤ੍ਰ ਜ੍ਞੇਯਜ੍ਞਾਯਕਭਾਵਕੀ ਅਤਿ ਨਿਕਟਤਾਸੇ ਵੇ ਏਕ ਜੈਸੇ ਹੀ

Page 432 of 642
PDF/HTML Page 465 of 675
single page version

(ਸ੍ਰਗ੍ਧਰਾ)
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਛੇਤ੍ਰੀ ਸ਼ਿਤੇਯਂ ਕਥਮਪਿ ਨਿਪੁਣੈਃ ਪਾਤਿਤਾ ਸਾਵਧਾਨੈਃ
ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮੇਨ੍ਤਃਸਨ੍ਧਿਬਨ੍ਧੇ ਨਿਪਤਤਿ ਰਭਸਾਦਾਤ੍ਮਕਰ੍ਮੋਭਯਸ੍ਯ
.
ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਮਗ੍ਨਮਨ੍ਤਃਸ੍ਥਿਰਵਿਸ਼ਦਲਸਦ੍ਧਾਮ੍ਨਿ ਚੈਤਨ੍ਯਪੂਰੇ
ਬਨ੍ਧਂ ਚਾਜ੍ਞਾਨਭਾਵੇ ਨਿਯਮਿਤਮਭਿਤਃ ਕੁਰ੍ਵਤੀ ਭਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨੌ
..੧੮੧..
ਦਿਖਾਈ ਦੇਤੇ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਤੀਕ੍ਸ਼੍ਣ ਬੁਦ੍ਧਿਰੂਪ ਛੇਨੀਕੋਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹੇਂ ਭੇਦਕਰ ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨੇਕਾ
ਸ਼ਸ੍ਤ੍ਰ ਹੈ ਉਸੇਉਨਕੀ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਸਂਧਿਕੋ ਢੂਁਢਕਰ ਉਸਮੇਂ ਸਾਵਧਾਨ (ਨਿਸ਼੍ਪ੍ਰਮਾਦ) ਹੋਕਰ ਪਟਕਨਾ ਚਾਹਿਏ .
ਉਸਕੇ ਪੜਤੇ ਹੀ ਦੋਨੋਂ ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਦਿਖਾਈ ਦੇਨੇ ਲਗਤੇ ਹੈਂ . ਔਰ ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜ੍ਞਾਨਭਾਵਮੇਂ
ਹੀ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵਮੇਂ ਰਖਨਾ ਚਾਹਿਏ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦੋਨੋਂਕੋ ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ ..੨੯੪..
ਅਬ ਇਸ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਇਯਂ ਸ਼ਿਤਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਛੇਤ੍ਰੀ ] ਯਹ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਰੂਪ ਤੀਕ੍ਸ਼੍ਣ ਛੈਨੀ [ਨਿਪੁਣੈਃ ] ਪ੍ਰਵੀਣ
ਪੁਰੁਸ਼ੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਕਥਮ੍ ਅਪਿ ] ਕਿਸੀ ਭੀ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ (ਯਤ੍ਨਪੂਰ੍ਵਕ ) [ਸਾਵਧਾਨੈਃ ] ਸਾਵਧਾਨਤਯਾ
(ਨਿਸ਼੍ਪ੍ਰਮਾਦਤਯਾ) [ਪਾਤਿਤਾ ] ਪਟਕ ਨੇ ਪਰ, [ਆਤ੍ਮ-ਕਰ੍ਮ-ਉਭਯਸ੍ਯ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮੇ ਅਨ੍ਤਃਸਨ੍ਧਿਬਨ੍ਧੇ ] ਆਤ੍ਮਾ
ਔਰ ਕ ਰ੍ਮ
ਦੋਨੋਂਕੇ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਅਨ੍ਤਰਂਗਮੇਂ ਸਨ੍ਧਿਕੇ ਬਨ੍ਧਮੇਂ [ਰਭਸਾਤ੍ ] ਸ਼ੀਘ੍ਰ [ਨਿਪਤਤਿ ] ਪੜਤੀ ਹੈ .
ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੜਤੀ ਹੈ? [ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ਅਨ੍ਤਃ-ਸ੍ਥਿਰ-ਵਿਸ਼ਦ-ਲਸਦ੍-ਧਾਮ੍ਨਿ ਚੈਤਨ੍ਯਪੂਰੇ ਮਗ੍ਨਮ੍ ] ਵਹ
ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਤੋ ਜਿਸਕਾ ਤੇਜ ਅਨ੍ਤਰਂਗਮੇਂ ਸ੍ਥਿਰ ਔਰ ਨਿਰ੍ਮਲਤਯਾ ਦੇਦੀਪ੍ਯਮਾਨ ਹੈ, ਐਸੇ ਚੈਤਨ੍ਯਪ੍ਰਵਾਹਮੇਂ
ਮਗ੍ਨ ਕ ਰਤੀ ਹੁਈ [ਚ ] ਔਰ [ਬਨ੍ਧਮ੍ ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵੇ ਨਿਯਮਿਤਮ੍ ] ਬਨ੍ਧਕੋ ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਚਲ
(ਨਿਯਤ) ਕ ਰਤੀ ਹੁਈ
[ਅਭਿਤਃ ਭਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨੌ ਕੁਰ੍ਵਤੀ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਸਰ੍ਵਤਃ
ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਕ ਰਤੀ ਹੁਈ ਪੜਤੀ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਯਹਾਁ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨੇਰੂਪ ਕਾਰ੍ਯ ਹੈ . ਉਸਕਾ ਕਰ੍ਤਾ
ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ . ਵਹਾਁ ਕਰਣਕੇ ਬਿਨਾ ਕਰ੍ਤਾ ਕਿਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਾਰ੍ਯ ਕਰੇਗਾ ? ਇਸਲਿਯੇ ਕਰਣ ਭੀ ਆਵਸ਼੍ਯਕ
ਹੈ . ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਕਰ੍ਤਾਸੇ ਕਰਣ ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਐਸੀ ਯਹ ਬੁਦ੍ਧਿ ਹੀ
ਇਸ ਕਾਰ੍ਯਮੇਂ ਕਰਣ ਹੈ . ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਅਨਾਦਿ ਬਨ੍ਧ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ ਕਰ੍ਮ ਹੈ, ਇਸਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਭਾਵਬਨ੍ਧ ਤੋ
ਰਾਗਾਦਿਕ ਹੈ ਤਥਾ ਨੋਕਰ੍ਮ ਸ਼ਰੀਰਾਦਿਕ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਬੁਦ੍ਧਿਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਸ਼ਰੀਰਸੇ, ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਸੇ ਤਥਾ ਰਾਗਾਦਿਕ ਭਾਵਕਰ੍ਮਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਏਕ ਚੈਤਨ੍ਯਭਾਵਮਾਤ੍ਰ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਹੀ ਲੀਨ
ਰਖਨਾ ਸੋ ਯਹੀ (ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ) ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨਾ ਹੈ
. ਇਸੀਸੇ ਸਰ੍ਵ ਕਰ੍ਮੋਂਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਤਾ ਹੈ,
ਸਿਦ੍ਧਪਦਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਐਸਾ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਏ .੧੮੧.

Page 433 of 642
PDF/HTML Page 466 of 675
single page version

ਆਤ੍ਮਬਨ੍ਧੌ ਦ੍ਵਿਧਾ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਕਿਂ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯਮਿਤਿ ਚੇਤ੍
ਜੀਵੋ ਬਂਧੋ ਯ ਤਹਾ ਛਿਜ੍ਜਂਤਿ ਸਲਕ੍ਖਣੇਹਿਂ ਣਿਯਏਹਿਂ .
ਬਂਧੋ ਛੇਦੇਦਵ੍ਵੋ ਸੁਦ੍ਧੋ ਅਪ੍ਪਾ ਯ ਘੇਤ੍ਤਵ੍ਵੋ ..੨੯੫..
ਜੀਵੋ ਬਨ੍ਧਸ਼੍ਚ ਤਥਾ ਛਿਦ੍ਯੇਤੇ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਾਭ੍ਯਾਂ ਨਿਯਤਾਭ੍ਯਾਮ੍ .
ਬਨ੍ਧਸ਼੍ਛੇਤ੍ਤਵ੍ਯਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾ ਚ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ ..੨੯੫..
ਆਤ੍ਮਬਨ੍ਧੌ ਹਿ ਤਾਵਨ੍ਨਿਯਤਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਵਿਜ੍ਞਾਨੇਨ ਸਰ੍ਵਥੈਵ ਛੇਤ੍ਤਵ੍ਯੌ; ਤਤੋ ਰਾਗਾਦਿਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸਮਸ੍ਤ
ਏਵ ਬਨ੍ਧੋ ਨਿਰ੍ਮੋਕ੍ਤ ਵ੍ਯਃ, ਉਪਯੋਗਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮੈਵ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ . ਏਤਦੇਵ ਕਿਲਾਤ੍ਮ-
ਬਨ੍ਧਯੋਰ੍ਦ੍ਵਿਧਾਕਰਣਸ੍ਯ ਪ੍ਰਯੋਜਨਂ ਯਦ੍ਬਨ੍ਧਤ੍ਯਾਗੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਾਦਾਨਮ੍ .
55
‘ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਦ੍ਵਿਧਾ ਕਰਕੇ ਕ੍ਯਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ’ ਐਸਾ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਉਤ੍ਤਰ
ਦੇਤੇ ਹੈਂ :
ਛੇਦਨ ਹੋਵੇ ਜੀਵ-ਬਨ੍ਧਕਾ ਜਹਁ ਨਿਯਤ ਨਿਜ-ਨਿਜ ਚਿਹ੍ਨਸੇ .
ਵਹਾਁ ਛੋੜਨਾ ਇਸ ਬਨ੍ਧਕੋ, ਜੀਵ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਕੋ ..੨੯੫..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਤਥਾ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਜੀਵਃ ਬਨ੍ਧਃ ਚ ] ਜੀਵ ਔਰ ਬਨ੍ਧ [ਨਿਯਤਾਭ੍ਯਾਮ੍
ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਾਭ੍ਯਾਂ ] ਅਪਨੇ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਸੇ [ਛਿਦ੍ਯੇਤੇ ] ਛੇਦੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ . [ਬਨ੍ਧਃ ] ਵਹਾਁ, ਬਨ੍ਧਕੋ
[ਛੇਤ੍ਤਵ੍ਯਃ ] ਛੇਦਨਾ ਚਾਹਿਏ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਛੋੜਨਾ ਚਾਹਿਏ [ਚ ] ਔਰ [ਸ਼ੁਦ੍ਧਃ ਆਤ੍ਮਾ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ
[ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ ] ਗ੍ਰਹਣ ਕ ਰਨਾ ਚਾਹਿਏ
.
ਟੀਕਾ :ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਉਨਕੇ ਨਿਯਤ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਕੇ ਵਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਹੀ
ਛੇਦ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ; ਤਤ੍ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍, ਰਾਗਾਦਿਕ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈਂ ਐਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਬਨ੍ਧਕੋ ਤੋ
ਛੋੜਨਾ ਚਾਹਿਏ ਤਥਾ ਉਪਯੋਗ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ
.
ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਯਹੀ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਦ੍ਵਿਧਾ ਕਰਨੇਕਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਹੈ ਕਿ ਬਨ੍ਧਕੇ ਤ੍ਯਾਗਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਬਨ੍ਧਕਾ
ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਕੇ) ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ..੨੯੫..
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਸ਼ਿਸ਼੍ਯਨੇ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਕਿਯਾ ਥਾ ਕਿ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਦ੍ਵਿਧਾ ਕਰਕੇ ਕ੍ਯਾ ਕਰਨਾ
ਚਾਹਿਏ ? ਉਸਕਾ ਯਹ ਉਤ੍ਤਰ ਦਿਯਾ ਹੈ ਕਿ ਬਨ੍ਧਕਾ ਤੋ ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਨਾ ਔਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ .
(‘ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਬਨ੍ਧਕੋ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਭਿਨ੍ਨ ਤੋ ਕਿਯਾ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਕਿਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਗ੍ਰਹਣ
ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ?’ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨਕੀ ਤਥਾ ਉਸਕੇ ਉਤ੍ਤਰਕੀ ਗਾਥਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :)

Page 434 of 642
PDF/HTML Page 467 of 675
single page version

ਕਹ ਸੋ ਘਿਪ੍ਪਦਿ ਅਪ੍ਪਾ ਪਣ੍ਣਾਏ ਸੋ ਦੁ ਘਿਪ੍ਪਦੇ ਅਪ੍ਪਾ .
ਜਹ ਪਣ੍ਣਾਇ ਵਿਭਤ੍ਤੋ ਤਹ ਪਣ੍ਣਾਏਵ ਘੇਤ੍ਤਵ੍ਵੋ ..੨੯੬..
ਕਥਂ ਸ ਗ੍ਰੁਹ੍ਯਤੇ ਆਤ੍ਮਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਸ ਤੁ ਗ੍ਰੁਹ੍ਯਤੇ ਆਤ੍ਮਾ .
ਯਥਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਵਿਭਕ੍ਤਸ੍ਤਥਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯੈਵ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ ..੨੯੬..
ਨਨੁ ਕੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਯਮਾਤ੍ਮਾ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ ? ਪ੍ਰਜ੍ਞਯੈਵ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਯਮਾਤ੍ਮਾ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਯ-
ਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਤੋ, ਵਿਭਜਤ ਇਵ, ਪ੍ਰਜ੍ਞੈਕਕਰਣਤ੍ਵਾਤ੍ . ਅਤੋ ਯਥਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਵਿਭਕ੍ਤ ਸ੍ਤਥਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯੈਵ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ .
ਕਥਮਯਮਾਤ੍ਮਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯ ਇਤਿ ਚੇਤ੍
ਪਣ੍ਣਾਏ ਘਿਤ੍ਤਵ੍ਵੋ ਜੋ ਚੇਦਾ ਸੋ ਅਹਂ ਤੁ ਣਿਚ੍ਛਯਦੋ .
ਅਵਸੇਸਾ ਜੇ ਭਾਵਾ ਤੇ ਮਜ੍ਝ ਪਰੇ ਤ੍ਤਿ ਣਾਦਵ੍ਵਾ ..੨੯੭..
ਯਹ ਜੀਵ ਕੈਸੇ ਗ੍ਰਹਣ ਹੋ ? ਜੀਵਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਹਿ ਸੇ .
ਜ੍ਯੋਂ ਅਲਗ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਸੇ ਕਿਯਾ, ਤ੍ਯੋਂ ਗ੍ਰਹਣ ਭੀ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਹਿ ਸੇ ..੨੯੬..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :(ਸ਼ਿਸ਼੍ਯ ਪੂਛਤਾ ਹੈ ਕਿ) [ਸਃ ਆਤ੍ਮਾ ] ਵਹ (ਸ਼ੁਦ੍ਧ) ਆਤ੍ਮਾ [ਕਥਂ ] ਕੈਸੇ
[ਗ੍ਰੁਹ੍ਯਤੇ ] ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਜਾਯ ? (ਆਚਾਰ੍ਯ ਉਤ੍ਤਰ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਕਿ) [ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਤੁ ] ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਸਃ
ਆਤ੍ਮਾ ] ਵਹ (ਸ਼ੁਦ੍ਧ) ਆਤ੍ਮਾ [ਗ੍ਰੁਹ੍ਯਤੇ ] ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . [ਯਥਾ ] ਜੈਸੇ [ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ] ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ
ਦ੍ਵਾਰਾ [ਵਿਭਕ੍ਤਃ ] ਭਿਨ੍ਨ ਕਿਯਾ, [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਏਵ ] ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ [ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ ]
ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ
.
ਟੀਕਾ :ਯਹ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾ ਕਿਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ ? ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਯਹ
ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ, ਸ੍ਵਯਂ ਨਿਜਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨੇਮੇਂ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਹੀ
ਏਕ ਕਰਣ ਹੈ
ਜੈਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨੇਮੇਂ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਹੀ ਏਕ ਕਰਣ ਥਾ . ਇਸਲਿਯੇ ਜੈਸੇ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਭਿਨ੍ਨ
ਕਿਯਾ ਥਾ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨੇਮੇਂ ਔਰ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨੇਮੇਂ ਕਰਣ ਅਲਗ-ਅਲਗ ਨਹੀਂ ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਭਿਨ੍ਨ ਕਿਯਾ ਔਰ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ ..੨੯੬..
ਅਬ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿਇਸ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕੈਸੇ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ ? ਇਸਕਾ
ਉਤ੍ਤਰ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਕਰ ਗ੍ਰਹਣ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਸੇ ਨਿਯਤ, ਚੇਤਕ ਹੈ ਸੋ ਹੀ ਮੈਂ ਹਿ ਹੂਁ .
ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਜੋ ਸਬ ਭਾਵ ਹੈਂ, ਮੇਰੇਸੇ ਪਰ ਹੈਂਜਾਨਨਾ ..੨੯੭..

Page 435 of 642
PDF/HTML Page 468 of 675
single page version

ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯੋ ਯਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ ਸੋਹਂ ਤੁ ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ .
ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾ ਯੇ ਭਾਵਾਃ ਤੇ ਮਮ ਪਰਾ ਇਤਿ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ ..੨੯੭..
ਯੋ ਹਿ ਨਿਯਤਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਾਵਲਮ੍ਬਿਨ੍ਯਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਪ੍ਰਵਿਭਕ੍ਤ ਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ, ਸੋਯਮਹਂ; ਯੇ
ਤ੍ਵਮੀ ਅਵਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾ ਅਨ੍ਯਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਲਕ੍ਸ਼੍ਯਾ ਵ੍ਯਵਹ੍ਰਿਯਮਾਣਾ ਭਾਵਾਃ, ਤੇ ਸਰ੍ਵੇਪਿ ਚੇਤਯਿਤ੍ਰੁਤ੍ਵਸ੍ਯ
ਵ੍ਯਾਪਕਸ੍ਯ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯਤ੍ਵਮਨਾਯਾਨ੍ਤੋਤ੍ਯਂਤਂ ਮਤ੍ਤੋ ਭਿਨ੍ਨਾਃ
. ਤਤੋਹਮੇਵ ਮਯੈਵ ਮਹ੍ਯਮੇਵ ਮਤ੍ਤ ਏਵ ਮਯ੍ਯੇਵ
ਮਾਮੇਵ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਮਿ . ਯਤ੍ਕਿਲ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਮਿ ਤਚ੍ਚੇਤਨੈਕਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਾਦਾਤ੍ਮਨਸ਼੍ਚੇਤਯ ਏਵ; ਚੇਤਯਮਾਨ ਏਵ ਚੇਤਯੇ,
ਚੇਤਯਮਾਨੇਨੈਵ ਚੇਤਯੇ, ਚੇਤਯਮਾਨਾਯੈਵ ਚੇਤਯੇ, ਚੇਤਯਮਾਨਾਦੇਵ ਚੇਤਯੇ, ਚੇਤਯਮਾਨੇ ਏਵ ਚੇਤਯੇ,
ਚੇਤਯਮਾਨਮੇਵ ਚੇਤਯੇ
. ਅਥਵਾਨ ਚੇਤਯੇ; ਨ ਚੇਤਯਮਾਨਸ਼੍ਚੇਤਯੇ, ਨ ਚੇਤਯਮਾਨੇਨ ਚੇਤਯੇ, ਨ
ਚੇਤਯਮਾਨਾਯ ਚੇਤਯੇ, ਨ ਚੇਤਯਮਾਨਾਚ੍ਚੇਤਯੇ, ਨ ਚੇਤਯਮਾਨੇ ਚੇਤਯੇ, ਨ ਚੇਤਯਮਾਨਂ ਚੇਤਯੇ; ਕਿਨ੍ਤੁ
ਸਰ੍ਵਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਚਿਨ੍ਮਾਤ੍ਰੋ ਭਾਵੋਸ੍ਮਿ
.
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ] ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ ] (ਆਤ੍ਮਾਕੋ) ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਗ੍ਰਹਣ ਕ ਰਨਾ
ਚਾਹਿਏ ਕਿ[ਯਃ ਚੇਤਯਿਤਾ ] ਜੋ ਚੇਤਨੇਵਾਲਾ ਹੈ [ਸਃ ਤੁ ] ਵਹ [ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ [ਅਹਂ ] ਮੈਂ
ਹੂਁ, [ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਃ ] ਸ਼ੇਸ਼ [ਯੇ ਭਾਵਾਃ ] ਜੋ ਭਾਵ ਹੈਂ [ਤੇ ] ਵੇ [ਮਮ ਪਰਾਃ ] ਮੁਝਸੇ ਪਰ ਹੈਂ, [ਇਤਿ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਃ ]
ਐਸਾ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਏ
.
ਟੀਕਾ :ਨਿਯਤ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਕਾ ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਕਰਨੇਵਾਲੀ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਭਿਨ੍ਨ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਜੋ
ਚੇਤਕ (-ਚੇਤਨੇਵਾਲਾ) ਹੈ ਸੋ ਯਹ ਮੈਂ ਹੂਁ; ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਸੇ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਚੈਤਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਕੇ
ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਅਨ੍ਯ ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਸੇ ਜਾਨਨੇ ਯੋਗ੍ਯ) ਜੋ ਯਹ ਸ਼ੇਸ਼ ਵ੍ਯਵਹਾਰਰੂਪ ਭਾਵ ਹੈਂ, ਵੇ ਸਭੀ, ਚੇਤਕਤ੍ਵਰੂਪ
ਵ੍ਯਾਪਕਕੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ ਇਸਲਿਯੇ, ਮੁਝਸੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ
. ਇਸਲਿਯੇ ਮੈਂ ਹੀ, ਅਪਨੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ, ਅਪਨੇ
ਲਿਯੇ ਹੀ, ਅਪਨੇਮੇਂਸੇ ਹੀ, ਅਪਨੇਮੇਂ ਹੀ, ਅਪਨੇਕੋ ਹੀ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੂਁ . ਆਤ੍ਮਾਕੀ, ਚੇਤਨਾ ਹੀ ਏਕ ਕ੍ਰਿਯਾ
ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ, ‘ਮੈਂ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੂਁ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ‘ਮੈਂ ਚੇਤਤਾ ਹੀ ਹੂਁ’; ਚੇਤਤਾ ਹੁਆ ਹੀ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਚੇਤਤੇ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਹੀ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਚੇਤਤੇ ਹੁਏਕੇ ਲਿਏ ਹੀ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਚੇਤਤੇ ਹੁਯੇਸੇ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਚੇਤਤੇਮੇਂ ਹੀ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਚੇਤਤੇਕੋ
ਹੀ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ
. ਅਥਵਾਨਹੀਂ ਚੇਤਤਾ, ਨ ਚੇਤਤਾ ਹੁਆ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਚੇਤਤੇ ਹੁਯੇਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਨ
ਚੇਤਤੇ ਹੁਏਕੇ ਲਿਏ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਚੇਤਤੇ ਹੁਏਸੇ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਚੇਤਤੇ ਹੁਏਮੇਂ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਚੇਤਤੇ ਹੁਏਕੋ
ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਰ੍ਵਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚਿਨ੍ਮਾਤ੍ਰ (
ਚੈਤਨ੍ਯਮਾਤ੍ਰ) ਭਾਵ ਹੂਁ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਭਿਨ੍ਨ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਜੋ ਚੇਤਕ ਵਹ ਮੈਂ ਹੂਁ ਔਰ ਸ਼ੇਸ਼ ਭਾਵ ਮੁਝਸੇ ਪਰ
ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ (ਅਭਿਨ੍ਨ ਛਹ ਕਾਰਕੋਂਸੇ) ਮੈਂ ਹੀ, ਮੇਰੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ, ਮੇਰੇ ਲਿਯੇ ਹੀ, ਮੁਝਸੇ ਹੀ, ਮੁਝਮੇਂ ਹੀ,
ਮੁਝੇ ਹੀ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੂਁ
. ‘ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੂਁ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ‘ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ’, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਚੇਤਨਾ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਏਕ

Page 436 of 642
PDF/HTML Page 469 of 675
single page version

ਵਿਭੁ = ਦ੍ਰੁਢ; ਅਚਲ; ਨਿਤ੍ਯ; ਸਮਰ੍ਥ; ਸਰ੍ਵ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪਕ .
(ਸ਼ਾਰ੍ਦੂਲਵਿਕ੍ਰੀਡਿਤ)
ਭਿਤ੍ਤ੍ਵਾ ਸਰ੍ਵਮਪਿ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਬਲਾਦ੍ਭੇਤ੍ਤੁਂ ਹਿ ਯਚ੍ਛਕ੍ਯਤੇ
ਚਿਨ੍ਮੁਦ੍ਰਾਂਕਿ ਤਨਿਰ੍ਵਿਭਾਗਮਹਿਮਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸ਼੍ਚਿਦੇਵਾਸ੍ਮ੍ਯਹਮ੍
.
ਭਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ ਯਦਿ ਕਾਰਕਾਣਿ ਯਦਿ ਵਾ ਧਰ੍ਮਾ ਗੁਣਾ ਵਾ ਯਦਿ
ਭਿਦ੍ਯਨ੍ਤਾਂ ਨ ਭਿਦਾਸ੍ਤਿ ਕਾਚਨ ਵਿਭੌ ਭਾਵੇ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧੇ ਚਿਤਿ
..੧੮੨..
ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਮੈਂ ਚੇਤਤਾ ਹੀ ਹੂਁ; ਚੇਤਨੇਵਾਲਾ ਹੀ, ਚੇਤਨੇਵਾਲੇਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ, ਚੇਤਨੇਵਾਲੇਕੇ ਲਿਏ ਹੀ,
ਚੇਤਨੇਵਾਲੇਸੇ ਹੀ, ਚੇਤਨੇਵਾਲੇਮੇਂ ਹੀ, ਚੇਤਨੇਵਾਲੇਕੋ ਹੀ ਚੇਤਤਾ ਹੂਁ . ਅਥਵਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਤੋਮੁਝਮੇਂ ਛਹ
ਕਾਰਕੋਂਕੇ ਭੇਦ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਮੈਂ ਤੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯਮਾਤ੍ਰ ਭਾਵ ਹੂਁ .ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਗ੍ਰਹਣ
ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਪਨੇਕੋ ਚੇਤਯਿਤਾਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ ..੨੯੭..
ਅਬ ਇਸੀ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਯਤ੍ ਭੇਤ੍ਤੁਂ ਹਿ ਸ਼ਕ੍ਯਤੇ ਸਰ੍ਵਮ੍ ਅਪਿ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਬਲਾਤ੍ ਭਿਤ੍ਤ੍ਵਾ ] ਜੋ ਕੁਛ ਭੀ
ਭੇਦਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ਉਸ ਸਬਕੋ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਕੇ ਬਲਸੇ ਭੇਦਕਰ, [ਚਿਨ੍ਮੁਦ੍ਰਾ-ਅਂਕਿ ਤ-ਨਿਰ੍ਵਿਭਾਗ-ਮਹਿਮਾ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਃ ਚਿਦ੍ ਏਵ ਅਹਮ੍ ਅਸ੍ਮਿ ]
ਜਿਸਕੀ ਚਿਨ੍ਮੁਦ੍ਰਾਸੇ ਅਂਕਿ ਤ ਨਿਰ੍ਵਿਭਾਗ ਮਹਿਮਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਚੈਤਨ੍ਯਕੀ ਮੁਦ੍ਰਾਸੇ ਅਂਕਿਤ ਵਿਭਾਗ ਰਹਿਤ ਜਿਸਕੀ ਮਹਿਮਾ ਹੈ) ਐਸਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯ ਹੀ ਮੈਂ ਹੂਁ
. [ਯਦਿ
ਕਾਰਕਾਣਿ ਵਾ ਯਦਿ ਧਰ੍ਮਾਃ ਵਾ ਯਦਿ ਗੁਣਾਃ ਭਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਭਿਦ੍ਯਨ੍ਤਾਮ੍ ] ਯਦਿ ਕ ਾਰਕ ੋਂਕੇ, ਅਥਵਾ ਧਰ੍ਮੋਂਕੇ,
ਯਾ ਗੁਣੋਂਕੇ ਭੇਦ ਹੋਂ ਤੋ ਭਲੇ ਹੋਂ; [ਵਿਭੌ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧੇ ਚਿਤਿ ਭਾਵੇ ਕਾਚਨ ਭਿਦਾ ਨ ਅਸ੍ਤਿ ] ਕਿਨ੍ਤੁ
ਵਿਭੁ ਐਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ (ਸਮਸ੍ਤ ਵਿਭਾਵੋਂਸੇ ਰਹਿਤ) ਚੈਤਨ੍ਯਭਾਵਮੇਂ ਤੋ ਕੋਈ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ . (ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .)
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਜਿਨਕਾ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣ ਚੈਤਨ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸੇ ਪਰਭਾਵ ਤੋ ਮੁਝਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ, ਮੈਂ ਤੋ
ਮਾਤ੍ਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯ ਹੀ ਹੂਁ . ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰ੍ਮ, ਕਰਣ, ਸਂਪ੍ਰਦਾਨ, ਅਪਾਦਾਨ ਔਰ ਅਧਿਕਰਣਰੂਪ ਕਾਰਕਭੇਦ,
ਸਤ੍ਤ੍ਵ, ਅਸਤ੍ਤ੍ਵ, ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ, ਅਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ, ਏਕਤ੍ਵ, ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਆਦਿ ਧਰ੍ਮਭੇਦ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ, ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਆਦਿ
ਗੁਣਭੇਦ ਯਦਿ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਹੋਂ ਤੋ ਭਲੇ ਹੋਂ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯਮਾਤ੍ਰ ਭਾਵਮੇਂ ਤੋ ਕੋਈ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ
.
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਅਭੇਦਰੂਪ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ .੧੮੨.
(ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯਮਾਤ੍ਰ ਤੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਾਯਾ; ਅਬ ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਚੇਤਨਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸਾਮਾਨ੍ਯਮਯ
ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏਸੋ ਕਹਤੇ
ਹੈਂ :)

Page 437 of 642
PDF/HTML Page 470 of 675
single page version

ਪਣ੍ਣਾਏ ਘਿਤ੍ਤਵ੍ਵੋ ਜੋ ਦਟ੍ਠਾ ਸੋ ਅਹਂ ਤੁ ਣਿਚ੍ਛਯਦੋ .
ਅਵਸੇਸਾ ਜੇ ਭਾਵਾ ਤੇ ਮਜ੍ਝ ਪਰੇ ਤ੍ਤਿ ਣਾਦਵ੍ਵਾ ..੨੯੮..
ਪਣ੍ਣਾਏ ਘਿਤ੍ਤਵ੍ਵੋ ਜੋ ਣਾਦਾ ਸੋ ਅਹਂ ਤੁ ਣਿਚ੍ਛਯਦੋ .
ਅਵਸੇਸਾ ਜੇ ਭਾਵਾ ਤੇ ਮਜ੍ਝ ਪਰੇ ਤ੍ਤਿ ਣਾਦਵ੍ਵਾ ..੨੯੯..
ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯੋ ਯੋ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾ ਸੋਹਂ ਤੁ ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ .
ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾ ਯੇ ਭਾਵਾਃ ਤੇ ਮਮ ਪਰਾ ਇਤਿ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ ..੨੯੮..
ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯੋ ਯੋ ਜ੍ਞਾਤਾ ਸੋਹਂ ਤੁ ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ .
ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾ ਯੇ ਭਾਵਾਃ ਤੇ ਮਮ ਪਰਾ ਇਤਿ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ ..੨੯੯..
ਚੇਤਨਾਯਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਵਿਕਲ੍ਪਾਨਤਿਕ੍ਰਮਣਾਚ੍ਚੇਤਯਿਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਿਵ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟ੍ਰੁਤ੍ਵਂ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਤ੍ਵਂ ਚਾਤ੍ਮਨਃ
ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਮੇਵ . ਤਤੋਹਂ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਰਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਮਿ . ਯਤ੍ਕਿਲ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਮਿ ਤਤ੍ਪਸ਼੍ਯਾਮ੍ਯੇਵ; ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਨੇਵ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ,
ਕਰ ਗ੍ਰਹਣ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਸੇ ਨਿਯਤ, ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾ ਹੈ ਸੋ ਹੀ ਮੈਂ ਹੀ ਹੂਁ .
ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਜੋ ਸਬ ਭਾਵ ਹੈਂ, ਮੇਰੇਸੇ ਪਰ ਹੈਂਜਾਨਨਾ ..੨੯੮..
ਕਰ ਗ੍ਰਹਣ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਸੇ ਨਿਯਤ, ਜ੍ਞਾਤਾ ਹੈ ਸੋ ਹੀ ਮੈਂ ਹਿ ਹੂਁ .
ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਜੋ ਸਬ ਭਾਵ ਹੈਂ, ਮੇਰੇਸੇ ਪਰ ਹੈਂਜਾਨਨਾ ..੨੯੯..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ] ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ ਕਿ
[ਯਃ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾ ] ਜੋ ਦੇਖਨੇਵਾਲਾ ਹੈ [ਸਃ ਤੁ ] ਵਹ [ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ [ਅਹਮ੍ ] ਮੈਂ ਹੂਁ, [ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਃ ]
ਸ਼ੇਸ਼ [ਯੇ ਭਾਵਾਃ ] ਜੋ ਭਾਵ ਹੈਂ [ਤੇ ] ਵੇ [ਮਮ ਪਰਾਃ ] ਮੁਝਸੇ ਪਰ ਹੈਂ, [ਇਤਿ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ ] ਐਸਾ ਜਾਨਨਾ
ਚਾਹਿਏ
.
[ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ] ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ ਕਿ[ਯਃ ਜ੍ਞਾਤਾ ] ਜੋ
ਜਾਨਨੇਵਾਲਾ ਹੈ [ਸਃ ਤੁ ] ਵਹ [ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ [ਅਹਮ੍ ] ਮੈਂ ਹੂਁ, [ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਃ ] ਸ਼ੇਸ਼ [ਯੇ ਭਾਵਾਃ ]
ਜੋ ਭਾਵ ਹੈਂ [ਤੇ ] ਵੇ [ਮਮ ਪਰਾਃ ] ਮੁਝਸੇ ਪਰ ਹੈਂ, [ਇਤਿ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ ] ਐਸਾ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਏ
.
ਟੀਕਾ :ਚੇਤਨਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਭੇਦੋਂਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ, ਚੇਤਕਤ੍ਵਕੀ
ਭਾਁਤਿ ਦਰ੍ਸ਼ਕਤ੍ਵ ਔਰ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੀ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਮੈਂ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਗ੍ਰਹਣ
ਕਰਤਾ ਹੂਁ . ‘ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੂਁ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ‘ਦੇਖਤਾ ਹੀ ਹੂਁ’; ਦੇਖਤਾ ਹੁਆ ਹੀ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ, ਦੇਖਤੇ ਹੁਏਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ

Page 438 of 642
PDF/HTML Page 471 of 675
single page version

ਪਸ਼੍ਯਤੈਵ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ, ਪਸ਼੍ਯਤੇ ਏਵ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ, ਪਸ਼੍ਯਤ ਏਵ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ, ਪਸ਼੍ਯਤ੍ਯੇਵ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ, ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਤਮੇਵ
ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ
. ਅਥਵਾਨ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ; ਨ ਪਸ਼੍ਯਨ੍ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ, ਨ ਪਸ਼੍ਯਤਾ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ, ਨ ਪਸ਼੍ਯਤੇ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ,
ਨ ਪਸ਼੍ਯਤਃ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ, ਨ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ, ਨ ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਤਂ ਪਸ਼੍ਯਾਮਿ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਰ੍ਵਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧੋ ਦ੍ਰਙ੍ਮਾਤ੍ਰੋ
ਭਾਵੋਸ੍ਮਿ . ਅਪਿ ਚਜ੍ਞਾਤਾਰਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਮਿ . ਯਤ੍ਕਿਲ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਮਿ ਤਜ੍ਜਾਨਾਮ੍ਯੇਵ; ਜਾਨਨ੍ਨੇਵ ਜਾਨਾਮਿ,
ਜਾਨਤੈਵ ਜਾਨਾਮਿ, ਜਾਨਤੇ ਏਵ ਜਾਨਾਮਿ, ਜਾਨਤ ਏਵ ਜਾਨਾਮਿ, ਜਾਨਤ੍ਯੇਵ ਜਾਨਾਮਿ, ਜਾਨਨ੍ਤਮੇਵ
ਜਾਨਾਮਿ
. ਅਥਵਾਨ ਜਾਨਾਮਿ; ਨ ਜਾਨਨ੍ ਜਾਨਾਮਿ, ਨ ਜਾਨਤਾ ਜਾਨਾਮਿ, ਨ ਜਾਨਤੇ ਜਾਨਾਮਿ,
ਨ ਜਾਨਤੋ ਜਾਨਾਮਿ, ਨ ਜਾਨਤਿ ਜਾਨਾਮਿ, ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਂ ਜਾਨਾਮਿ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਰ੍ਵਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧੋ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਮਾਤ੍ਰੋ
ਭਾਵੋਸ੍ਮਿ
.
ਹੀ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ, ਦੇਖਤੇ ਹੁਏਕੇ ਲਿਏ ਹੀ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ, ਦੇਖਤੇ ਹੁਏਸੇ ਹੀ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ, ਦੇਖਤੇ ਹੁਏਮੇਂ ਹੀ ਦੇਖਤਾ
ਹੂਁ, ਦੇਖਤੇ ਹੁਯੇਕੋ ਹੀ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ
. ਅਥਵਾਨਹੀਂ ਦੇਖਤਾ; ਨ ਦੇਖਤਾ ਹੁਆ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਦੇਖਤੇ ਹੁਏਕੇ
ਦ੍ਵਾਰਾ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਦੇਖਤੇ ਹੁਏਕੇ ਲਿਏ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਦੇਖਤੇ ਹੁਏਸੇ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਦੇਖਤੇ ਹੁਏਮੇਂ ਦੇਖਤਾ
ਹੂਁ, ਨ ਦੇਖਤੇ ਹੁਏਕੋ ਦੇਖਤਾ ਹੂਁ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਮੈਂ ਸਰ੍ਵਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਾਤ੍ਰ ਭਾਵ ਹੂਁ
. ਔਰ ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰਮੈਂ
ਜਾਨਨੇਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੂਁ . ‘ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੂਁ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ‘ਜਾਨਤਾ ਹੀ ਹੂਁ’; ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ ਹੀ
ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਕੇ ਲਿਏ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਸੇ ਹੀ
ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਮੇਂ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਕੋ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ
. ਅਥਵਾਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ; ਨ
ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਕੇ ਲਿਯੇ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਨ
ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਮੇਂ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ, ਨ ਜਾਨਤੇ ਹੁਏਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੂਁ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਮੈਂ ਸਰ੍ਵਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ
ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ (
ਜਾਨਨਕ੍ਰਿਯਾ)ਮਾਤ੍ਰ ਭਾਵ ਹੂਁ . (ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਤਥਾ ਜਾਨਨੇਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ
ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰ੍ਮ, ਕਰਣ, ਸਮ੍ਪ੍ਰਦਾਨ, ਅਪਾਦਾਨ ਔਰ ਅਧਿਕਰਣਰੂਪ ਕਾਰਕੋਂਕੇ ਭੇਦਪੂਰ੍ਵਕ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਕੇ,
ਤਤ੍ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਕਾਰਕਭੇਦੋਂਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਰਕੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਪਨੇਕੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਾਤ੍ਰ ਭਾਵਰੂਪ ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਰ
ਭਾਵਰੂਪ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਭੇਦਰੂਪਸੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਯੇ
.)..੨੯੮-੨੯੯..
(ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਇਨ ਤੀਨ ਗਾਥਾਓਂਮੇਂ, ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨੇਕੋ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ .
‘ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਿਸੀ ਅਨ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਅਥਵਾ ਲੇਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਚੇਤਨਾਕਾ
ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ‘ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ’ ਹੈ
.
ਪਹਲੀ ਗਾਥਾਮੇਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਚੇਤਨਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ . ਵਹਾਁ, ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇਵਾਲਾ,
ਜਿਸਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹ, ਔਰ ਜਿਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹਇਤ੍ਯਾਦਿ
ਕਾਰਕਭੇਦਰੂਪਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਕਹਕਰ, ਅਭੇਦਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਮੇਂ ਕਾਰਕਭੇਦਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਰਕੇ, ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਏਕ ਸ਼ੁਦ੍ਧ
ਚੈਤਨ੍ਯਮਾਤ੍ਰ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ
.

Page 439 of 642
PDF/HTML Page 472 of 675
single page version

ਨਨੁ ਕਥਂ ਚੇਤਨਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਵਿਕਲ੍ਪੌ ਨਾਤਿਕ੍ਰਾਮਤਿ ਯੇਨ ਚੇਤਯਿਤਾ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾ ਜ੍ਞਾਤਾ ਚ ਸ੍ਯਾਤ੍ ?
ਉਚ੍ਯਤੇਚੇਤਨਾ ਤਾਵਤ੍ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਰੂਪਾ; ਸਾ ਤੁ, ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਮੇਵ ਵਸ੍ਤੂਨਾਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਤ੍, ਦ੍ਵੈਰੂਪ੍ਯਂ
ਨਾਤਿਕ੍ਰਾਮਤਿ . ਯੇ ਤੁ ਤਸ੍ਯਾ ਦ੍ਵੇ ਰੂਪੇ ਤੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨੇ . ਤਤਃ ਸਾ ਤੇ ਨਾਤਿਕ੍ਰਾਮਤਿ . ਯਦ੍ਯਤਿਕ੍ਰਾਮਤਿ,
ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤਿਕ੍ਰਾਨ੍ਤਤ੍ਵਾਚ੍ਚੇਤਨੈਵ ਨ ਭਵਤਿ . ਤਦਭਾਵੇ ਦ੍ਵੌ ਦੋਸ਼ੌਸ੍ਵਗੁਣੋਚ੍ਛੇਦਾਚ੍ਚੇਤਨਸ੍ਯਾ-
ਚੇਤਨਤਾਪਤ੍ਤਿਃ, ਵ੍ਯਾਪਕਾਭਾਵੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯਸ੍ਯ ਚੇਤਨਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਵਾ . ਤਤਸ੍ਤਦ੍ਦੋਸ਼ਭਯਾਦ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ਮਿਕੈਵ
ਚੇਤਨਾਭ੍ਯੁਪਗਨ੍ਤਵ੍ਯਾ .
(ਸ਼ਾਰ੍ਦੂਲਵਿਕ੍ਰੀਡਿਤ)
ਅਦ੍ਵੈਤਾਪਿ ਹਿ ਚੇਤਨਾ ਜਗਤਿ ਚੇਦ੍ ਦ੍ਰਗ੍ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਰੂਪਂ ਤ੍ਯਜੇਤ੍
ਤਤ੍ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪਵਿਰਹਾਤ੍ਸਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮੇਵ ਤ੍ਯਜੇਤ੍ .
ਤਤ੍ਤ੍ਯਾਗੇ ਜਡਤਾ ਚਿਤੋਪਿ ਭਵਤਿ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯੋ ਬਿਨਾ ਵ੍ਯਾਪਕਾ-
ਦਾਤ੍ਮਾ ਚਾਨ੍ਤਮੁਪੈਤਿ ਤੇਨ ਨਿਯਤਂ
ਦ੍ਰਗ੍ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਰੂਪਾਸ੍ਤੁ ਚਿਤ੍ ..੧੮੩..
ਅਬ ਇਨ ਦੋ ਗਾਥਾਓਂਮੇਂ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾ ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਤਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਾਯਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਚੇਤਨਾਸਾਮਾਨ੍ਯ ਦਰ੍ਸ਼ਨ-
ਜ੍ਞਾਨਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ . ਯਹਾਁ ਭੀ, ਛਹ ਕਾਰਕਰੂਪ ਭੇਦ-ਅਨੁਭਵਨ ਕਰਾਕੇ, ਔਰ ਤਤ੍ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍
ਅਭੇਦ-ਅਨੁਭਵਨਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਕਾਰਕਭੇਦਕੋ ਦੂਰ ਕਰਾਕੇ, ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਜ੍ਞਾਤਾਮਾਤ੍ਰਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਾਯਾ ਹੈ .)
ਟੀਕਾ :ਯਹਾਁ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿਚੇਤਨਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਭੇਦੋਂਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਕ੍ਯੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ ਕਿ
ਜਿਸਸੇ ਚੇਤਯਿਤਾ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟ ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਤਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ? ਇਸਕਾ ਉਤ੍ਤਰ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਰੂਪ
ਹੈ . ਵਹ ਚੇਤਨਾ ਦ੍ਵਿਰੂਪਤਾਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਐਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕ ਹੈਂ .
(ਸਭੀ ਵਸ੍ਤੁਐਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨ੍ਹੇਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਨੇਵਾਲੀ ਚੇਤਨਾ ਭੀ ਦ੍ਵਿਰੂਪਤਾਕਾ
ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ
.) ਉਸਕੇ ਜੋ ਦੋ ਰੂਪ ਹੈਂ ਵੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਉਨਕਾ
(ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਕਾ) ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ . ਯਦਿ ਚੇਤਨਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਕਰੇ ਤੋ ਸਾਮਾਨ੍ਯ
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਕਰਨੇਸੇ ਚੇਤਨਾ ਹੀ ਨ ਰਹੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਚੇਤਨਾਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ) . ਉਸਕੇ
ਅਭਾਵਮੇਂ ਦੋ ਦੋਸ਼ ਆਤੇ ਹੈਂ(੧) ਅਪਨੇ ਗੁਣਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਨੇਸੇ ਚੇਤਨਕੋ ਅਚੇਤਨਤ੍ਵ ਆ ਜਾਯੇਗਾ, ਅਥਵਾ
(੨) ਵ੍ਯਾਪਕ(-ਚੇਤਨਾ-)ਕੇ ਅਭਾਵਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਐਸੇ ਚੇਤਨ(ਆਤ੍ਮਾ)ਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ . ਇਸਲਿਯੇ
ਉਨ ਦੋਸ਼ੋਂਕੇ ਭਯਸੇ ਚੇਤਨਾਕੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਅਂਗੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ .
ਅਬ ਇਸ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਜਗਤਿ ਹਿ ਚੇਤਨਾ ਅਦ੍ਵੈਤਾ ] ਜਗਤਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ ਚੇਤਨਾ ਅਦ੍ਵੈਤ ਹੈ [ਅਪਿ ਚੇਤ੍
ਸਾ ਦ੍ਰੁਗ੍ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਰੂਪਂ ਤ੍ਯਜੇਤ੍ ] ਤਥਾਪਿ ਯਦਿ ਵਹ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਰੂਪਕੋ ਛੋੜ ਦੇ [ਤਤ੍ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪਵਿਰਹਾਤ੍ ]

Page 440 of 642
PDF/HTML Page 473 of 675
single page version

(ਇਨ੍ਦ੍ਰਵਜ੍ਰਾ)
ਏਕਸ਼੍ਚਿਤਸ਼੍ਚਿਨ੍ਮਯ ਏਵ ਭਾਵੋ
ਭਾਵਾਃ ਪਰੇ ਯੇ ਕਿਲ ਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਮ੍
.
ਗ੍ਰਾਹ੍ਯਸ੍ਤਤਸ਼੍ਚਿਨ੍ਮਯ ਏਵ ਭਾਵੋ
ਭਾਵਾਃ ਪਰੇ ਸਰ੍ਵਤ ਏਵ ਹੇਯਾਃ
..੧੮੪..
ਤੋ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪਕੇ ਅਭਾਵਸੇ (ਵਹ ਚੇਤਨਾ) [ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮ੍ ਏਵ ਤ੍ਯਜੇਤ੍ ] ਅਪਨੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੋ
ਛੋੜ ਦੇਗੀ; ਔਰ [ਤਤ੍-ਤ੍ਯਾਗੇ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਚੇਤਨਾ ਅਪਨੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੋ ਛੋੜਨੇ ਪਰ, (੧) [ਚਿਤਃ ਅਪਿ
ਜਡਤਾ ਭਵਤਿ ]
ਚੇਤਨਕੇ ਜੜਤ੍ਵ ਆ ਜਾਯੇਗਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਤ੍ਮਾ ਜੜ ਹੋ ਜਾਯ, [ਚ ] ਔਰ (੨)
[ਵ੍ਯਾਪਕਾਤ੍ ਵਿਨਾ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯਃ ਆਤ੍ਮਾ ਅਨ੍ਤਮ੍ ਉਪੈਤਿ ] ਵ੍ਯਾਪਕ (ਚੇਤਾਨਾ)ਕੇ ਬਿਨਾ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਜੋ ਆਤ੍ਮਾ
ਵਹ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ (
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦੋ ਦੋਸ਼ ਆਤੇ ਹੈਂ)
. [ਤੇਨ ਚਿਤ੍ ਨਿਯਤਂ ਦ੍ਰੁਗ੍ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਰੂਪਾ ਅਸ੍ਤੁ ]
ਇਸਲਿਯੇ ਚੇਤਨਾ ਨਿਯਮਸੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਹੀ ਹੋ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਐਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਏ ਉਨ੍ਹੇਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਨੇਵਾਲੀ ਚੇਤਨਾ
ਭੀ ਸਾਮਾਨ੍ਯਪ੍ਰਤਿਭਾਸਰੂਪ (ਦਰ੍ਸ਼ਨਰੂਪ) ਔਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਰੂਪ (ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ) ਹੋਨੀ ਚਾਹਿਏ . ਯਦਿ
ਚੇਤਨਾ ਅਪਨੀ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਰੂਪਤਾਕੋ ਛੋੜ ਦੇ ਤੋ ਚੇਤਨਾਕਾ ਹੀ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਯਾ ਚੇਤਨ ਆਤ੍ਮਾਕੋ
(ਅਪਨੇ ਚੇਤਨਾ ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ) ਜੜਤ੍ਵ ਆ ਜਾਯਗਾ, ਅਥਵਾ ਤੋ ਵ੍ਯਾਪਕਕੇ ਅਭਾਵਸੇ
ਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਐਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ
. (ਚੇਤਨਾ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਰ੍ਵ ਅਵਸ੍ਥਾਓਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ
ਵ੍ਯਾਪਕ ਹੈ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਚੇਤਨ ਹੋਨੇਸੇ ਚੇਤਨਾਕਾ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਹੈ . ਇਸਲਿਏ ਚੇਤਨਾਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ
ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਭੀ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ .) ਇਸਲਿਯੇ ਚੇਤਨਾਕੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਮਾਨਨਾ ਚਾਹਿਏ .
ਯਹਾਁ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯ ਯਹ ਹੈ ਕਿਸਾਂਖ੍ਯਮਤਾਵਲਮ੍ਬੀ ਆਦਿ ਕਿਤਨੇ ਹੀ ਲੋਗ ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਚੇਤਨਾਕੋ ਹੀ
ਮਾਨਕਰ ਏਕਾਨ੍ਤ ਕਥਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਉਨਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਏ ਯਹਾਁ ਯਹ ਬਤਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਕਿ
‘ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪ ਹੈ, ਇਸਲਿਏ ਚੇਤਨਾਕੋ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪ ਅਂਗੀਕਾਰ ਕਰਨਾ
ਚਾਹਿਏ’
.੧੮੩.
ਅਬ ਆਗਾਮੀ ਕਥਨਕਾ ਸੂਚਕ ਸ਼੍ਲੋਕ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਚਿਤਃ ] ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ (ਆਤ੍ਮਾਕਾ) ਤੋ [ਏਕਃ ਚਿਨ੍ਮਯਃ ਏਵ ਭਾਵਃ ] ਏਕ
ਚਿਨ੍ਮਯ ਹੀ ਭਾਵ ਹੈ, ਔਰ [ਯੇ ਪਰੇ ਭਾਵਾਃ ] ਜੋ ਅਨ੍ਯ ਭਾਵ ਹੈਂ [ਤੇ ਕਿਲ ਪਰੇਸ਼ਾਮ੍ ] ਵੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ
ਦੂਸਰੋਂਕੇ ਭਾਵ ਹੈਂ; [ਤਤ : ] ਇਸਲਿਏ [ਚਿਨ੍ਮਯਃ ਭਾਵਃ ਏਵ ਗ੍ਰਾਹ੍ਯਃ ] (ਏਕ) ਚਿਨ੍ਮਯ ਭਾਵ ਹੀ ਗ੍ਰਹਣ
ਕ ਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ, [ਪਰੇ ਭਾਵਾਃ ਸਰ੍ਵਤਃ ਏਵ ਹੇਯਾਃ ] ਅਨ੍ਯ ਭਾਵ ਸਰ੍ਵਥਾ ਤ੍ਯਾਜ੍ਯ ਹੈਂ
.੧੮੪.
ਅਬ ਇਸ ਉਪਦੇਸ਼ਕੀ ਗਾਥਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :

Page 441 of 642
PDF/HTML Page 474 of 675
single page version

ਕੋ ਣਾਮ ਭਣਿਜ੍ਜ ਬੁਹੋ ਣਾਦੁਂ ਸਵ੍ਵੇ ਪਰਾਇਏ ਭਾਵੇ .
ਮਜ੍ਝਮਿਣਂ ਤਿ ਯ ਵਯਣਂ ਜਾਣਂਤੋ ਅਪ੍ਪਯਂ ਸੁਦ੍ਧਂ ..੩੦੦..
ਕੋ ਨਾਮ ਭਣੇਦ੍ਬੁਧਃ ਜ੍ਞਾਤ੍ਵਾ ਸਰ੍ਵਾਨ੍ ਪਰਕੀਯਾਨ੍ ਭਾਵਾਨ੍ .
ਮਮੇਦਮਿਤਿ ਚ ਵਚਨਂ ਜਾਨਨ੍ਨਾਤ੍ਮਾਨਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਮ੍ ..੩੦੦..
ਯੋ ਹਿ ਪਰਾਤ੍ਮਨੋਰ੍ਨਿਯਤਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਵਿਭਾਗਪਾਤਿਨ੍ਯਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਜ੍ਞਾਨੀ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਸ ਖਲ੍ਵੇਕਂ
ਚਿਨ੍ਮਾਤ੍ਰਂ ਭਾਵਮਾਤ੍ਮੀਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਸ਼ੇਸ਼ਾਂਸ਼੍ਚ ਸਰ੍ਵਾਨੇਵ ਭਾਵਾਨ੍ ਪਰਕੀਯਾਨ੍ ਜਾਨਾਤਿ . ਏਵਂ ਚ
ਜਾਨਨ੍ ਕਥਂ ਪਰਭਾਵਾਨ੍ਮਮਾਮੀ ਇਤਿ ਬ੍ਰੂਯਾਤ੍ ? ਪਰਾਤ੍ਮਨੋਰ੍ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧਸ੍ਯਾਸਮ੍ਭਵਾਤ੍ .
ਅਤਃ ਸਰ੍ਵਥਾ ਚਿਦ੍ਭਾਵ ਏਵ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ, ਸ਼ੇਸ਼ਾਃ ਸਰ੍ਵੇ ਏਵ ਭਾਵਾਃ ਪ੍ਰਹਾਤਵ੍ਯਾ ਇਤਿ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤਃ .
56
ਸਬ ਭਾਵ ਜੋ ਪਰਕੀਯ ਜਾਨੇ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਜਾਨੇ ਆਤ੍ਮਕੋ .
ਵਹ ਕੌਨ ਜ੍ਞਾਨੀ ‘ਮੇਰਾ ਹੈ ਯਹ’ ਯੋਂ ਵਚਨ ਬੋਲੇ ਅਹੋ ? ੩੦੦..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਸਰ੍ਵਾਨ੍ ਭਾਵਾਨ੍ ] ਸਰ੍ਵ ਭਾਵੋਂਕੋ [ਪਰਕੀਯਾਨ੍ ] ਦੂਸਰੋਂਕੇ [ਜ੍ਞਾਤ੍ਵਾ ] ਜਾਨਕਰ
[ਕਃ ਨਾਮ ਬੁਧਃ ] ਕੌਨ ਜ੍ਞਾਨੀ, [ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ] ਅਪਨੇਕੋ [ਸ਼ੁਦ੍ਧਮ੍ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ [ਜਾਨਨ੍ ] ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ,
[ਇਦਮ੍ ਮਮ ] ‘ਯਹ ਮੇਰਾ ਹੈ’ (
‘ਯਹ ਭਾਵ ਮੇਰੇ ਹੈਂ’) [ਇਤਿ ਚ ਵਚਨਮ੍ ] ਐਸਾ ਵਚਨ
[ਭਣੇਤ੍ ] ਬੋਲੇਗਾ ?
ਟੀਕਾ :ਜੋ (ਪੁਰੁਸ਼) ਪਰਕੇ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਨਿਯਤ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਕੇ ਵਿਭਾਗਮੇਂ ਪੜਨੇਵਾਲੀ
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜ੍ਞਾਨੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਏਕ ਚਿਨ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭਾਵਕੋ ਅਪਨਾ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਔਰ ਸ਼ੇਸ਼ ਸਰ੍ਵ
ਭਾਵੋਂਕੋ ਦੂਸਰੋਂਕੇ ਜਾਨਤਾ ਹੈ
. ਐਸਾ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ (ਵਹ ਪੁਰੁਸ਼) ਪਰਭਾਵੋਂਕੋ ‘ਯਹ ਮੇਰੇ ਹੈਂ’ ਐਸਾ ਕ੍ਯੋਂ
ਕਹੇਗਾ ? (ਨਹੀਂ ਕਹੇਗਾ;) ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਮੇਂ ਔਰ ਅਪਨੇਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਾ ਅਸਮ੍ਭਵ ਹੈ .
ਇਸਲਿਯੇ, ਸਰ੍ਵਥਾ ਚਿਦ੍ਭਾਵ ਹੀ (ਏਕਮਾਤ੍ਰ) ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ, ਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਸ੍ਤ ਭਾਵ ਛੋੜਨੇ ਯੋਗ੍ਯ
ਹੈਂ
ਐਸਾ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਲੋਕਮੇਂ ਭੀ ਯਹ ਨ੍ਯਾਯ ਹੈ ਕਿਜੋ ਸੁਬੁਦ੍ਧਿ ਔਰ ਨ੍ਯਾਯਵਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਦੂਸਰੇਕੇ
ਧਨਾਦਿਕੋ ਅਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕਹਤਾ . ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨੀ ਹੈ, ਵਹ ਸਮਸ੍ਤ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਅਪਨਾ ਨਹੀਂ
ਮਾਨਤਾ . ਕਿਨ੍ਤੁ ਅਪਨੇ ਨਿਜਭਾਵਕੋ ਹੀ ਅਪਨਾ ਜਾਨਕਰ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੈ ..੩੦੦..
ਅਬ ਇਸ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :

Page 442 of 642
PDF/HTML Page 475 of 675
single page version

(ਸ਼ਾਰ੍ਦੂਲਵਿਕ੍ਰੀਡਿਤ)
ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤੋਯਮੁਦਾਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਚਰਿਤੈਰ੍ਮੋਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥਿਭਿਃ ਸੇਵ੍ਯਤਾਂ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਂ ਚਿਨ੍ਮਯਮੇਕਮੇਵ ਪਰਮਂ ਜ੍ਯੋਤਿਃ ਸਦੈਵਾਸ੍ਮ੍ਯਹਮ੍
.
ਏਤੇ ਯੇ ਤੁ ਸਮੁਲ੍ਲਸਨ੍ਤਿ ਵਿਵਿਧਾ ਭਾਵਾਃ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਲਕ੍ਸ਼ਣਾ-
ਸ੍ਤੇਹਂ ਨਾਸ੍ਮਿ ਯਤੋਤ੍ਰ ਤੇ ਮਮ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਮਗ੍ਰਾ ਅਪਿ
..੧੮੫..
(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗ੍ਰਹਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ ਬਧ੍ਯੇਤੈਵਾਪਰਾਧਵਾਨ੍ .
ਬਧ੍ਯੇਤਾਨਪਰਾਧੋ ਨ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਸਂਵ੍ਰੁਤੋ ਯਤਿਃ ..੧੮੬..
ਥੇਯਾਦੀ ਅਵਰਾਹੇ ਜੋ ਕੁਵ੍ਵਦਿ ਸੋ ਉ ਸਂਕਿਦੋ ਭਮਦਿ .
ਮਾ ਬਜ੍ਝੇਜ੍ਜਂ ਕੇਣ ਵਿ ਚੋਰੋ ਤ੍ਤਿ ਜਣਮ੍ਹਿ ਵਿਯਰਂਤੋ ..੩੦੧..
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਉਦਾਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਚਰਿਤੈਃ ਮੋਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥਿਭਿਃ ] ਜਿਨਕੇ ਚਿਤ੍ਤਕਾ ਚਰਿਤ੍ਰ ਉਦਾਤ੍ਤ (ਉਦਾਰ,
ਉਚ੍ਚ, ਉਜ੍ਜ੍ਵਲ) ਹੈ ਐਸੇ ਮੋਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥੀ [ਅਯਮ੍ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤਃ ] ਇਸ ਸਿਦ੍ਧਾਂਤਕਾ [ਸੇਵ੍ਯਤਾਮ੍ ] ਸੇਵਨ ਕਰੇਂ ਕਿ
[ਅਹਮ੍ ਸ਼ੁਦ੍ਧਂ ਚਿਨ੍ਮਯਮ੍ ਏਕਮ੍ ਪਰਮਂ ਜ੍ਯੋਤਿਃ ਏਵ ਸਦਾ ਏਵ ਅਸ੍ਮਿ ] ਮੈਂ ਤੋ ਸਦਾ ਹੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯਮਯ
ਏਕ ਪਰਮ ਜ੍ਯੋਤਿ ਹੀ ਹੂਁ; [ਤੁ] ਔਰ [ਏਤੇ ਯੇ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਲਕ੍ਸ਼ਣਾਃ ਵਿਵਿਧਾਃ ਭਾਵਾਃ ਸਮੁਲ੍ਲਸਨ੍ਤਿ ਤੇ ਅਹਂ ਨ ਅਸ੍ਮਿ ]
ਜੋ ਯਹ ਭਿਨ੍ਨ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੇ ਵਿਵਿਧ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਵੇ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਹੂਁ, [ਯਤਃ ਅਤ੍ਰ ਤੇ ਸਮਗ੍ਰਾਃ
ਅਪਿ ਮਮ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍
] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਸਭੀ ਮੇਰੇ ਲਿਏ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂ ’ .੧੮੫.
ਅਬ ਆਗਾਮੀ ਕਥਨਕਾ ਸੂਚਕ ਸ਼੍ਲੋਕ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗ੍ਰਹਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ ] ਜੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕ ਰਤਾ ਹੈ [ਅਪਰਾਧਵਾਨ੍ ] ਵਹ
ਅਪਰਾਧੀ ਹੈ, [ਬਧ੍ਯੇਤ ਏਵ] ਇਸਲਿਯੇ ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਪੜਤਾ ਹੈ, ਔਰ [ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਸਂਵ੍ਰੁਤਃ ਯਤਿਃ ] ਜੋ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਹੀ
ਸਂਵ੍ਰੁਤ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੋ ਅਪਨੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਹੀ ਗੁਪ੍ਤ ਹੈ
ਮਗ੍ਨ ਹੈਸਂਤੁਸ਼੍ਟ ਹੈ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ)
ਐਸਾ ਯਤਿ [ਅਨਪਰਾਧਃ ] ਨਿਰਪਰਾਧੀ ਹੈ, [ਨ ਬਧ੍ਯੇਤ ] ਇਸਲਿਯੇ ਬਁਧਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ .੧੮੬.
ਅਬ ਇਸ ਕਥਨਕੋ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਪੂਰ੍ਵਕ ਗਾਥਾ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਅਪਰਾਧ ਚੌਰ੍ਯਾਦਿਕ ਕਰੇ ਜੋ ਪੁਰੁਸ਼ ਵਹ ਸ਼ਂਕਿਤ ਫਿ ਰੇ .
ਕੋ ਲੋਕਮੇਂ ਫਿ ਰਤੇ ਹੁਏਕੋ, ਚੋਰ ਜਾਨ ਜੁ ਬਾਂਧ ਲੇ ..੩੦੧..

Page 443 of 642
PDF/HTML Page 476 of 675
single page version

ਜੋ ਣ ਕੁ ਣਦਿ ਅਵਰਾਹੇ ਸੋ ਣਿਸ੍ਸਂਕੋ ਦੁ ਜਣਵਦੇ ਭਮਦਿ .
ਣ ਵਿ ਤਸ੍ਸ ਬਜ੍ਝਿਦੁਂ ਜੇ ਚਿਂਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਦਿ ਕਯਾਇ ..੩੦੨..
ਏਵਮ੍ਹਿ ਸਾਵਰਾਹੋ ਬਜ੍ਝਾਮਿ ਅਹਂ ਤੁ ਸਂਕਿਦੋ ਚੇਦਾ .
ਜਇ ਪੁਣ ਣਿਰਾਵਰਾਹੋ ਣਿਸ੍ਸਂਕੋਹਂ ਣ ਬਜ੍ਝਾਮਿ ..੩੦੩..
ਸ੍ਤੇਯਾਦੀਨਪਰਾਧਾਨ੍ ਯਃ ਕਰੋਤਿ ਸ ਤੁ ਸ਼ਙ੍ਕਿਤੋ ਭ੍ਰਮਤਿ .
ਮਾ ਬਧ੍ਯੇ ਕੇਨਾਪਿ ਚੌਰ ਇਤਿ ਜਨੇ ਵਿਚਰਨ੍ ..੩੦੧..
ਯੋ ਨ ਕਰੋਤ੍ਯਪਰਾਧਾਨ੍ ਸ ਨਿਸ਼੍ਸ਼ਙ੍ਕਸ੍ਤੁ ਜਨਪਦੇ ਭ੍ਰਮਤਿ .
ਨਾਪਿ ਤਸ੍ਯ ਬਦ੍ਧੁਂ ਯਚ੍ਚਿਨ੍ਤੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ਕਦਾਚਿਤ੍ ..੩੦੨..
ਏਵਮਸ੍ਮਿ ਸਾਪਰਾਧੋ ਬਧ੍ਯੇਹਂ ਤੁ ਸ਼ਙ੍ਕਿਤਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ .
ਯਦਿ ਪੁਨਰ੍ਨਿਰਪਰਾਧੋ ਨਿਸ਼੍ਸ਼ਙ੍ਕੋਹਂ ਨ ਬਧ੍ਯੇ ..੩੦੩..
ਯਥਾਤ੍ਰ ਲੋਕੇ ਯ ਏਵ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗ੍ਰਹਣਲਕ੍ਸ਼ਣਮਪਰਾਧਂ ਕਰੋਤਿ ਤਸ੍ਯੈਵ ਬਨ੍ਧਸ਼ਂਕਾ ਸਮ੍ਭਵਤਿ, ਯਸ੍ਤੁ
ਅਪਰਾਧ ਜੋ ਕਰਤਾ ਨਹੀਂ, ਨਿਃਸ਼ਂਕ ਲੋਕਵਿਸ਼ੈ ਫਿ ਰੇ .
‘ਬਁਧ ਜਾਉਁਗਾ’ ਐਸੀ ਕਭੀ, ਚਿਂਤਾ ਨ ਉਸਕੋ ਹੋਯ ਹੈ ..੩੦੨..
ਤ੍ਯੋਂ ਆਤਮਾ ਅਪਰਾਧੀ ‘ਮੈਂ ਬਁਧਤਾ ਹੂਁ’ ਯੋਂ ਹਿ ਸਸ਼ਂਕ ਹੈ .
ਅਰੁ ਨਿਰਪਰਾਧੀ ਆਤਮਾ, ‘ਨਾਹੀ ਬਁਧੂਁ’ ਨਿਃਸ਼ਂਕ ਹੈ ..੩੦੩..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਯਃ ] ਜੋ ਪੁਰੁਸ਼ [ਸ੍ਤੇਯਾਦੀਨ੍ ਅਪਰਾਧਾਨ੍ ] ਚੋਰੀ ਆਦਿਕੇ ਅਪਰਾਧ [ਕਰੋਤਿ ]
ਕਰਤਾ ਹੈ, [ਸਃ ਤੁ ] ਵਹ ‘[ਜਨੇ ਵਿਚਰਨ੍ ] ਲੋਕ ਮੇਂ ਘੂਮਤਾ ਹੁਆ [ਕੇਨ ਅਪਿ ] ਮੁਝੇ ਕੋਈ [ਚੌਰਃ ਇਤਿ ]
ਚੋਰ ਸਮਝਕਰ [ਮਾ ਬਧ੍ਯੇ ] ਪਕੜ ਨ ਲੇ’, ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਸ਼ਙ੍ਕਿਤਃ ਭ੍ਰਮਤਿ ] ਸ਼ਂਕਿ ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਘੂਮਤਾ
ਹੈ; [ਯਃ ] ਜੋ ਪੁਰੁਸ਼ [ਅਪਰਾਧਾਨ੍ ] ਅਪਰਾਧ [ਨ ਕਰੋਤਿ ] ਨਹੀਂ ਕ ਰਤਾ [ਸਃ ਤੁ ] ਵਹ [ਜਨਪਦੇ ]
ਲੋਕ ਮੇਂ [ਨਿਸ਼੍ਸ਼ਙ੍ਕਃ ਭ੍ਰਮਤਿ ] ਨਿਃਸ਼ਂਕ ਘੂਮਤਾ ਹੈ, [ਯਦ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ [ਤਸ੍ਯ ] ਉਸੇ [ਬਦ੍ਧੁਂ ਚਿਨ੍ਤਾ ]
ਬਁਧਨੇਕੀ ਚਿਨ੍ਤਾ [ਕਦਾਚਿਤ੍ ਅਪਿ ] ਭੀ ਭੀ [ਨ ਉਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
. [ਏਵਮ੍ ] ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
[ਚੇਤਯਿਤਾ ] ਅਪਰਾਧੀ ਆਤ੍ਮਾ ‘[ਸਾਪਰਾਧਃ ਅਸ੍ਮਿ ] ਮੈਂ ਅਪਰਾਧੀ ਹੂਁ, [ਬਧ੍ਯੇ ਤੁ ਅਹਮ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ ਮੈਂ
ਬਁਧੂਁਗਾ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਸ਼ਙ੍ਕਿਤਃ ] ਸ਼ਂਕਿ ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, [ਯਦਿ ਪੁਨਃ ] ਔਰ ਯਦਿ [ਨਿਰਪਰਾਧਃ ] ਅਪਰਾਧ ਰਹਿਤ
(ਆਤ੍ਮਾ) ਹੋ ਤੋ ‘[ਅਹਂ ਨ ਬਧ੍ਯੇ ] ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਬਁਧੂਁਗਾ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਨਿਸ਼੍ਸ਼ਂਙ੍ਕਃ ] ਨਿਃਸ਼ਂਕ ਹੋਤਾ ਹੈ
.
ਟੀਕਾ :ਜੈਸੇ ਇਸ ਜਗਤਮੇਂ ਜੋ ਪੁਰੁਸ਼, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ ਅਪਰਾਧ
ਕਰਤਾ ਹੈ ਉਸੀਕੋ ਬਨ੍ਧਕੀ ਸ਼ਂਕਾ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਔਰ ਜੋ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਉਸੇ ਬਨ੍ਧਕੀ ਸ਼ਂਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ;

Page 444 of 642
PDF/HTML Page 477 of 675
single page version

ਤਂ ਨ ਕਰੋਤਿ ਤਸ੍ਯ ਸਾ ਨ ਸਮ੍ਭਵਤਿ; ਤਥਾਤ੍ਮਾਪਿ ਯ ਏਵਾਸ਼ੁਦ੍ਧਃ ਸਨ੍ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗ੍ਰਹਣਲਕ੍ਸ਼ਣਮਪਰਾਧਂ
ਕਰੋਤਿ ਤਸ੍ਯੈਵ ਬਨ੍ਧਸ਼ਂਕਾ ਸਮ੍ਭਵਤਿ, ਯਸ੍ਤੁ ਸ਼ੁਦ੍ਧਃ ਸਂਸ੍ਤਂ ਨ ਕਰੋਤਿ ਤਸ੍ਯ ਸਾ ਨ ਸਮ੍ਭਵਤੀਤਿ
ਨਿਯਮਃ
. ਅਤਃ ਸਰ੍ਵਥਾ ਸਰ੍ਵਪਰਕੀਯਭਾਵਪਰਿਹਾਰੇਣ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾ ਗ੍ਰੁਹੀਤਵ੍ਯਃ, ਤਥਾ ਸਤ੍ਯੇਵ
ਨਿਰਪਰਾਧਤ੍ਵਾਤ੍ .
ਕੋ ਹਿ ਨਾਮਾਯਮਪਰਾਧਃ ?
ਸਂਸਿਦ੍ਧਿਰਾਧਸਿਦ੍ਧਂ ਸਾਧਿਯਮਾਰਾਧਿਯਂ ਚ ਏਯਟ੍ਠਂ .
ਅਵਗਦਰਾਧੋ ਜੋ ਖਲੁ ਚੇਦਾ ਸੋ ਹੋਦਿ ਅਵਰਾਧੋ ..੩੦੪..
ਜੋ ਪੁਣ ਣਿਰਾਵਰਾਧੋ ਚੇਦਾ ਣਿਸ੍ਸਂਕਿਓ ਉ ਸੋ ਹੋਇ .
ਆਰਾਹਣਾਇ ਣਿਚ੍ਚਂ ਵਟ੍ਟੇਇ ਅਹਂ ਤਿ ਜਾਣਂਤੋ ..੩੦੫..
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾ ਭੀ ਜੋ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ ਅਪਰਾਧ
ਕਰਤਾ ਹੈ ਉਸੀਕੋ ਬਨ੍ਧਕੀ ਸ਼ਁਕਾ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਤਥਾ ਜੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਉਸੇ ਬਨ੍ਧਕੀ
ਸ਼ਁਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਐਸਾ ਨਿਯਮ ਹੈ . ਇਸਲਿਏ ਸਰ੍ਵਥਾ ਸਮਸ੍ਤ ਪਰਕੀਯ ਭਾਵੋਂਕੇ ਪਰਿਹਾਰ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਰ੍ਵ ਭਾਵੋਂਕੋ ਛੋੜਕਰ) ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਹੀ
ਨਿਰਪਰਾਧਤਾ ਹੋਤੀ ਹੈ
..੩੦੦ ਸੇ ੩੦੩..
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਯਦਿ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਚੋਰੀ ਆਦਿ ਅਪਰਾਧ ਕਰੇ ਤੋ ਉਸੇ ਬਨ੍ਧਨਕੀ ਸ਼ਁਕਾ ਹੋ; ਨਿਰਪਰਾਧਕੋ
ਸ਼ਁਕਾ ਕ੍ਯੋਂ ਹੋਗੀ ? ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਯਦਿ ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਗ੍ਰਹਣਰੂਪ ਅਪਰਾਧ ਕਰੇ ਤੋ ਉਸੇ ਬਨ੍ਧਕੀ ਸ਼ਁਕਾ
ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੋਗੀ; ਯਦਿ ਅਪਨੇਕੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਨੁਭਵ ਕਰੇ, ਪਰਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਨ ਕਰੇ, ਤੋ ਬਨ੍ਧਕੀ ਸ਼ਁਕਾ ਕ੍ਯੋਂ ਹੋਗੀ ?
ਇਸਲਿਏ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਛੋੜਕਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ
. ਤਭੀ ਨਿਰਪਰਾਧ ਹੁਆ ਜਾਤਾ ਹੈ .
ਅਬ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਯਹ ‘ਅਪਰਾਧ’ ਕ੍ਯਾ ਹੈ ? ਉਸਕੇ ਉਤ੍ਤਰਮੇਂ ਅਪਰਾਧਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਤੇ
ਹੈਂ :
ਸਂਸਿਦ੍ਧਿ, ਸਿਦ੍ਧਿ ਜੁ ਰਾਧ, ਅਰੁ ਸਾਧਿਤ, ਅਰਾਧਿਤਏਕ ਹੈ .
ਉਸ ਰਾਧਸੇ ਜੋ ਰਹਿਤ ਹੈ, ਵਹ ਆਤਮਾ ਅਪਰਾਧ ਹੈ ..੩੦੪..
ਅਰੁ ਆਤਮਾ ਜੋ ਨਿਰਪਰਾਧੀ, ਹੋਯ ਹੈ ਨਿਃਸ਼ਙ੍ਕ ਸੋ .
ਵਰ੍ਤੇ ਸਦਾ ਆਰਾਧਨਾਸੇ, ਜਾਨਤਾ ‘ਮੈਂ’ ਆਤ੍ਮਕੋ ..੩੦੫..

Page 445 of 642
PDF/HTML Page 478 of 675
single page version

ਸਂਸਿਦ੍ਧਿਰਾਧਸਿਦ੍ਧਂ ਸਾਧਿਤਮਾਰਾਧਿਤਂ ਚੈਕਾਰ੍ਥਮ੍ .
ਅਪਗਤਰਾਧੋ ਯਃ ਖਲੁ ਚੇਤਯਿਤਾ ਸ ਭਵਤ੍ਯਪਰਾਧਃ ..੩੦੪..
ਯਃ ਪੁਨਰ੍ਨਿਰਪਰਾਧਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ ਨਿਸ਼੍ਸ਼ਙ੍ਕਿਤਸ੍ਤੁ ਸ ਭਵਤਿ .
ਆਰਾਧਨਯਾ ਨਿਤ੍ਯਂ ਵਰ੍ਤਤੇ ਅਹਮਿਤਿ ਜਾਨਨ੍ ..੩੦੫..
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਹਾਰੇਣ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨਃ ਸਿਦ੍ਧਿਃ ਸਾਧਨਂ ਵਾ ਰਾਧਃ . ਅਪਗਤੋ ਰਾਧੋ ਯਸ੍ਯ
ਚੇਤਯਿਤੁਃ ਸੋਪਰਾਧਃ . ਅਥਵਾ ਅਪਗਤੋ ਰਾਧੋ ਯਸ੍ਯ ਭਾਵਸ੍ਯ ਸੋਪਰਾਧਃ, ਤੇਨ ਸਹ ਯਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ
ਵਰ੍ਤਤੇ ਸ ਸਾਪਰਾਧਃ . ਸ ਤੁ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗ੍ਰਹਣਸਦ੍ਭਾਵੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸਿਦ੍ਧਯਭਾਵਾਦ੍ਬਨ੍ਧਸ਼ਂਕਾਸਮ੍ਭਵੇ
ਸਤਿ ਸ੍ਵਯਮਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਨਾਰਾਧਕ ਏਵ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਯਸ੍ਤੁ ਨਿਰਪਰਾਧਃ ਸ ਸਮਗ੍ਰਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਹਾਰੇਣ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸਿਦ੍ਧਿਸਦ੍ਭਾਵਾਦ੍ਬਨ੍ਧਸ਼ਂਕਾਯਾ ਅਸਮ੍ਭਵੇ ਸਤਿ ਉਪਯੋਗੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮੈਕ ਏਵਾਹਮਿਤਿ
ਰਾਧ = ਆਰਾਧਨਾ; ਪ੍ਰਸਨ੍ਨਤਾ; ਕ੍ਰੁਪਾ; ਸਿਦ੍ਧਿ; ਪੂਰ੍ਣਤਾ; ਸਿਦ੍ਧਿ ਕਰਨਾ; ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਨਾ .
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਸਂਸਿਦ੍ਧਿਰਾਧਸਿਦ੍ਧਮ੍ ] ਸਂਸਿਦ੍ਧਿ, ਰਾਧ, ਸਿਦ੍ਧ, [ਸਾਧਿਤਮ੍ ਆਰਾਧਿਤਂ ਚ ]
ਸਾਧਿਤ ਔਰ ਆਰਾਧਿਤ[ਏਕਾਰ੍ਥਮ੍ ] ਯੇ ਏਕਾਰ੍ਥਵਾਚੀ ਸ਼ਬ੍ਦ ਹੈਂ; [ਯਃ ਖਲੁ ਚੇਤਯਿਤਾ ] ਜੋ
ਆਤ੍ਮਾ [ਅਪਗਤਰਾਧਃ ] ‘ਅਪਗਤਰਾਧ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਰਾਧਸੇ ਰਹਿਤ ਹੈ, [ਸਃ ] ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ [ਅਪਰਾਧਃ ]
ਅਪਰਾਧ [ਭਵਤਿ ] ਹੈ
.
[ਪੁਨਃ ] ਔਰ [ਯਃ ਚੇਤਯਿਤਾ ] ਜੋ ਆਤ੍ਮਾ [ਨਿਰਪਰਾਧਃ ] ਨਿਰਪਰਾਧ ਹੈ [ਸਃ ਤੁ ] ਵਹ
[ਨਿਸ਼੍ਸ਼ਙ੍ਕਿਤਃ ਭਵਤਿ ] ਨਿਃਸ਼ਂਕ ਹੋਤਾ ਹੈ; [ਅਹਮ੍ ਇਤਿ ਜਾਨਨ੍ ] ‘ਜੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ ਸੋ ਹੀ ਮੈਂ
ਹੂਁ ’ ਐਸਾ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ [ਆਰਾਧਨਯਾ ] ਆਰਾਧਨਾਸੇ [ਨਿਤ੍ਯਂ ਵਰ੍ਤਤੇ ] ਸਦਾ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ
.
ਟੀਕਾ :ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰਿਹਾਰਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਅਥਵਾ ਸਾਧਨ ਸੋ ਰਾਧ ਹੈ . ਜੋ
ਆਤ੍ਮਾ ‘ਅਪਗਤਰਾਧ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਰਾਧ ਰਹਿਤ ਹੋ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ ਅਪਰਾਧ ਹੈ . ਅਥਵਾ (ਦੂਸਰਾ ਸਮਾਸਵਿਗ੍ਰਹ
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :) ਜੋ ਭਾਵ ਰਾਧ ਰਹਿਤ ਹੋ ਵਹ ਭਾਵ ਅਪਰਾਧ ਹੈ; ਉਸ ਅਪਰਾਧਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਜੋ ਆਤ੍ਮਾ
ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੋ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ ਸਾਪਰਾਧ ਹੈ
. ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਗ੍ਰਹਣਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ
ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਬਨ੍ਧਕੀ ਸ਼ਂਕਾ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਸ੍ਵਯਂ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋਨੇਸੇ,
ਅਨਾਰਾਧਕ ਹੀ ਹੈ
. ਔਰ ਜੋ ਆਤ੍ਮਾ ਨਿਰਪਰਾਧ ਹੈ ਵਹ, ਸਮਗ੍ਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰਿਹਾਰਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ
ਸਿਦ੍ਧਿਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਬਨ੍ਧਕੀ ਸ਼ਂਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ, ਇਸਲਿਯੇ ‘ਉਪਯੋਗ ਹੀ ਜਿਸਕਾ ਏਕ
ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ ਏਕ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਮੈਂ ਹੂਁ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ

Page 446 of 642
PDF/HTML Page 479 of 675
single page version

ਨਿਸ਼੍ਚਿਨ੍ਵਨ੍ ਨਿਤ੍ਯਮੇਵ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸਿਦ੍ਧਿਲਕ੍ਸ਼ਣਯਾਰਾਧਨਯਾ ਵਰ੍ਤਮਾਨਤ੍ਵਾਦਾਰਾਧਕ ਏਵ ਸ੍ਯਾਤ੍ .
(ਮਾਲਿਨੀ)
ਅਨਵਰਤਮਨਨ੍ਤੈਰ੍ਬਧ੍ਯਤੇ ਸਾਪਰਾਧਃ
ਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਤਿ ਨਿਰਪਰਾਧੋ ਬਨ੍ਧਨਂ ਨੈਵ ਜਾਤੁ
.
ਨਿਯਤਮਯਮਸ਼ੁਦ੍ਧਂ ਸ੍ਵਂ ਭਜਨ੍ਸਾਪਰਾਧੋ
ਭਵਤਿ ਨਿਰਪਰਾਧਃ ਸਾਧੁ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸੇਵੀ
..੧੮੭..
ਨਨੁ ਕਿਮਨੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਾਸਨਪ੍ਰਯਾਸੇਨ ? ਯਤਃ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣਾਦਿਨੈਵ ਨਿਰਪਰਾਧੋ
ਭਵਤ੍ਯਾਤ੍ਮਾ; ਸਾਪਰਾਧਸ੍ਯਾਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣਾਦੇਸ੍ਤਦਨਪੋਹਕਤ੍ਵੇਨ ਵਿਸ਼ਕੁਮ੍ਭਤ੍ਵੇ ਸਤਿ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣਾ-
ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸੀ ਆਰਾਧਨਾ ਪੂਰ੍ਵਕ ਸਦਾ ਹੀ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ, ਆਰਾਧਕ ਹੀ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਸਂਸਿਦ੍ਧਿ, ਰਾਧ, ਸਿਦ੍ਧਿ, ਸਾਧਿਤ ਔਰ ਆਰਾਧਿਤਇਨ ਸ਼ਬ੍ਦੋਂਕਾ ਏਕ ਹੀ ਅਰ੍ਥ
ਹੈ . ਯਹਾਁ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਅਥਵਾ ਸਾਧਨਕਾ ਨਾਮ ‘ਰਾਧ’ ਹੈ . ਜਿਨਕੇ ਵਹ ਰਾਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ਵਹ
ਆਤ੍ਮਾ ਸਾਪਰਾਧ ਹੈ ਔਰ ਜਿਸਕੇ ਵਹ ਰਾਧ ਹੈ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ ਨਿਰਪਰਾਧ ਹੈ . ਜੋ ਸਾਪਰਾਧ ਹੈ ਉਸੇ ਬਨ੍ਧਕੀ
ਸ਼ਂਕਾ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਸ੍ਵਯਂ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋਨੇਸੇ ਅਨਾਰਾਧਕ ਹੈ; ਔਰ ਜੋ ਨਿਰਪਰਾਧ ਹੈ ਵਹ ਨਿਃਸ਼ਂਕ
ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਅਪਨੇ ਉਪਯੋਗਮੇਂ ਲੀਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਬਨ੍ਧਕੀ ਸ਼ਂਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ, ਇਸਲਿਯੇ ‘ਜੋ
ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ ਵਹੀ ਮੈਂ ਹੂਁ’ ਐਸੇ ਨਿਸ਼੍ਚਯਪੂਰ੍ਵਕ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਜ੍ਞਾਨ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਔਰ ਤਪਕੇ
ਏਕ ਭਾਵਰੂਪ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਆਰਾਧਨਾਕਾ ਆਰਾਧਕ ਹੀ ਹੈ
..੩੦੪-੩੦੫..
ਅਬ ਇਸੀ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਸਾਪਰਾਧਃ ] ਸਾਪਰਾਧ ਆਤ੍ਮਾ [ਅਨਵਰਤਮ੍ ] ਨਿਰਨ੍ਤਰ [ਅਨਨ੍ਤੈਃ ] ਅਨਂਤ
ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਮਾਣੁਰੂਪ ਕ ਰ੍ਮੋਂਸੇ [ਬਧ੍ਯਤੇ ] ਬਁਧਤਾ ਹੈ; [ਨਿਰਪਰਾਧਃ ] ਨਿਰਪਰਾਧ ਆਤ੍ਮਾ [ਬਨ੍ਧਨਮ੍ ]
ਬਨ੍ਧਨਕੋ [ਜਾਤੁ ] ਕ ਦਾਪਿ [ਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਤਿ ਨ ਏਵ ] ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ
. [ਅਯਮ੍ ] ਜੋ ਸਾਪਰਾਧ ਆਤ੍ਮਾ
ਹੈ ਵਹ ਤੋ [ਨਿਯਤਮ੍ ] ਨਿਯਮਸੇ [ਸ੍ਵਮ੍ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਂ ਭਜਨ੍ ] ਅਪਨੇਕੋ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਸੇਵਨ ਕਰਤਾ ਹੁਆ
[ਸਾਪਰਾਧਃ ] ਸਾਪਰਾਧ ਹੈ; [ਨਿਰਪਰਾਧਃ ] ਨਿਰਪਰਾਧ ਆਤ੍ਮਾ ਤੋ [ਸਾਧੁ ] ਭਲੀਭਾਁਤਿ [ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸੇਵੀ
ਭਵਤਿ ]
ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਹੋਤਾ ਹੈ
.੧੮੭.
(ਯਹਾਁ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਾਵਲਮ੍ਬੀ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੋ ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਤਰ੍ਕ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਕਿ :) ‘‘ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਉਪਾਸਨਾਕਾ ਯਹ ਪ੍ਰਯਾਸ ਕਰਨੇਕਾ ਕ੍ਯਾ ਕਾਮ ਹੈ ? ਕ੍ਯੋਂਕਿ
ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣ ਆਦਿਸੇ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾ ਨਿਰਪਰਾਧ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਾਪਰਾਧਕੇ, ਜੋ ਅਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣ ਆਦਿ
ਹੈਂ ਵੇ, ਅਪਰਾਧਕੋ ਦੂਰ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਨ ਹੋਨੇਸੇ, ਵਿਸ਼ਕੁਮ੍ਭ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਜੋ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣਾਦਿ ਹੈਂ ਵੇ,

Page 447 of 642
PDF/HTML Page 480 of 675
single page version

ਦੇਸ੍ਤਦਪੋਹਕਤ੍ਵੇਨਾਮ੍ਰੁਤਕੁਮ੍ਭਤ੍ਵਾਤ੍ . ਉਕ੍ਤਂ ਚ ਵ੍ਯਵਹਾਰਾਚਾਰਸੂਤ੍ਰੇ‘‘ਅਪ੍ਪਡਿਕਮਣਮਪ੍ਪਡਿਸਰਣਂ
ਅਪ੍ਪਰਿਹਾਰੋ ਅਧਾਰਣਾ ਚੇਵ . ਅਣਿਯਤ੍ਤੀ ਯ ਅਣਿਂਦਾਗਰਹਾਸੋਹੀ ਯ ਵਿਸਕੁਂਭੋ ..੧..
ਪਡਿਕਮਣਂ ਪਡਿਸਰਣਂ ਪਰਿਹਾਰੋ ਧਾਰਣਾ ਣਿਯਤ੍ਤੀ ਯ . ਣਿਂਦਾ ਗਰਹਾ ਸੋਹੀ ਅਟ੍ਠਵਿਹੋ
ਅਮਯਕੁਂਭੋ ਦੁ ..੨..’’
ਅਤ੍ਰੋਚ੍ਯਤੇ
੧. ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣ = ਕ੍ਰੁਤ ਦੋਸ਼ੋਂਕਾ ਨਿਰਾਕਰਣ .
੨. ਪ੍ਰਤਿਸਰਣ = ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾਦਿ ਗੁਣੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾ .
੩. ਪਰਿਹਾਰ = ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਾਦਿ ਦੋਸ਼ੋਂਕਾ ਨਿਵਾਰਣ .
੪. ਧਾਰਣਾ = ਪਂਚਨਮਸ੍ਕਾਰਾਦਿ ਮਂਤ੍ਰ, ਪ੍ਰਤਿਮਾ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਬਾਹ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਆਲਮ੍ਬਨ ਦ੍ਵਾਰਾ ਚਿਤ੍ਤਕੋ ਸ੍ਥਿਰ ਕਰਨਾ .
੫. ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ = ਬਾਹ੍ਯ ਵਿਸ਼ਯਕਸ਼ਾਯਾਦਿ ਇਚ੍ਛਾਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਚਿਤ੍ਤਕੋ ਹਟਾ ਲੇਨਾ .
੬. ਨਿਨ੍ਦਾ = ਆਤ੍ਮਸਾਕ੍ਸ਼ੀਪੂਰ੍ਵਕ ਦੋਸ਼ੋਂਕਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨਾ .
੭. ਗਰ੍ਹਾ = ਗੁਰੁਸਾਕ੍ਸ਼ੀਸੇ ਦੋਸ਼ੋਂਕਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨਾ .
੮. ਸ਼ੁਦ੍ਧਿ = ਦੋਸ਼ ਹੋਨੇ ਪਰ ਪ੍ਰਾਯਸ਼੍ਚਿਤ੍ਤ ਲੇਕਰ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿ ਕਰਨਾ .
ਅਪਰਾਧਕੋ ਦੂਰ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ, ਅਮ੍ਰੁਤਕੁਮ੍ਭ ਹੈਂ . ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਕਥਨ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਆਚਾਰਸੂਤ੍ਰਮੇਂ ਭੀ
ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ :
ਅਪ੍ਪਡਿਕਮਣਮਪਡਿਸਰਣਂ ਅਪ੍ਪਡਿਹਾਰੋ ਅਧਾਰਣਾ ਚੇਵ .
ਅਣਿਯਤ੍ਤੀ ਯ ਅਣਿਂਦਾਗਰਹਾਸੋਹੀ ਯ ਵਿਸਕੁਮ੍ਭੋ ..੧..
ਪਡਿਕਮਣਂ ਪਡਿਸਰਣਂ ਪਰਿਹਾਰੋ ਧਾਰਣਾ ਣਿਯਤ੍ਤੀ ਯ .
ਣਿਂਦਾ ਗਰਹਾ ਸੋਹੀ ਅਟ੍ਠਵਿਹੋ ਅਮਯਕੁਮ੍ਭੋ ਦੁ ..੨..
[ਅਰ੍ਥ :ਅਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣ, ਅਪ੍ਰਤਿਸਰਣ, ਅਪਰਿਹਾਰ, ਅਧਾਰਣਾ, ਅਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ, ਅਨਿਨ੍ਦਾ, ਅਗਰ੍ਹਾ ਔਰ
ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਿਯਹ (ਆਠ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ) ਵਿਸ਼ਕੁਮ੍ਭ ਹੈ .੧.
ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣ, ਪ੍ਰਤਿਸਰਣ, ਪਰਿਹਾਰ, ਧਾਰਣਾ, ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ, ਨਿਨ੍ਦਾ, ਗਰ੍ਹਾ ਔਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧਿਯਹ
ਆਠ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਅਮ੍ਰੁਤਕੁਮ੍ਭ ਹੈ .੨.]
ਉਪਰੋਕ੍ਤ ਤਰ੍ਕਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ (ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਕੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾਸੇ) ਗਾਥਾ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ :