Page 468 of 642
PDF/HTML Page 501 of 675
single page version
ਚ ਦੁਰ੍ਨਿਵਾਰਤ੍ਵਾਤ੍, ਕਿਨ੍ਤੁ ਕੇਵਲਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਾਤ੍ਰਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ ਤਤ੍ਸਰ੍ਵਂ ਕੇਵਲਮੇਵ ਪਸ਼੍ਯਤਿ; ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਨਮਪਿ ਸ੍ਵਯਂ
ਦ੍ਰਸ਼੍ਟ੍ਰੁਤ੍ਵਾਤ੍ ਕਰ੍ਮਣੋਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਭਕ੍ਤ ਤ੍ਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਸ੍ਤਤ੍ਕਰਣਵੇਦਨਯੋਰਸਮਰ੍ਥਤ੍ਵਾਤ੍ਕਰ੍ਮ ਨ ਕਰੋਤਿ ਨ ਵੇਦਯਤੇ ਚ,
ਕਿਨ੍ਤੁ ਕੇਵਲਂ ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਰਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਂ ਮੋਕ੍ਸ਼ਂ ਵਾ ਕਰ੍ਮੋਦਯਂ ਨਿਰ੍ਜਰਾਂ ਵਾ ਕੇਵਲਮੇਵ ਜਾਨਾਤਿ
ਅਵੇਦਕ ਹੈ, [ਚ ] ਔਰ [ਬਨ੍ਧਮੋਕ੍ਸ਼ਂ ] ਬਨ੍ਧ, ਮੋਕ੍ਸ਼, [ਕਰ੍ਮੋਦਯਂ ] ਕ ਰ੍ਮੋਦਯ [ਨਿਰ੍ਜਰਾਂ ਚ ਏਵ ] ਤਥਾ
ਨਿਰ੍ਜਰਾਕੋ [ਜਾਨਾਤਿ ] ਜਾਨਤਾ ਹੀ ਹੈ
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਯਦਿ ਨੇਤ੍ਰ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਕਰਤਾ ਔਰ ਭੋਗਤਾ ਹੋ ਤੋ ਨੇਤ੍ਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਗ੍ਨਿ ਜਲਨੀ ਚਾਹਿਏ ਔਰ
ਨੇਤ੍ਰਕੋ ਅਗ੍ਨਿਕੀ ਉਸ਼੍ਣਤਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਏ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਨੇਤ੍ਰ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥਕਾ
ਕਰ੍ਤਾ-ਭੋਕ੍ਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ)
ਕਾਰਣ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਉਸਕੇ ਕਰਨੇ-ਵੇਦਨੇ-(ਭੋਗਨੇ) ਮੇਂ ਅਸਮਰ੍ਥ ਹੋਨੇਸੇ, ਕਰ੍ਮਕੋ ਨ ਤੋ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਨ
ਵੇਦਤਾ (ਭੋਗਤਾ) ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਕੇਵਲ ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਰਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲਾ (
Page 469 of 642
PDF/HTML Page 502 of 675
single page version
ਸਕਤਾ ਹੈ ?’’ ਉਸਕਾ ਸਮਾਧਾਨ :
ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਤਯਾ ਤੋ ਕਿਸੀਕਾ ਕਰ੍ਤਾ-ਭੋਕ੍ਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਤਥਾ ਅਪਨੀ ਨਿਰ੍ਬਲਤਾਸੇ ਕਰ੍ਮਕੇ ਉਦਯਕੀ
ਬਲਵਤ੍ਤਾਸੇ ਜੋ ਕਾਰ੍ਯ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸਕਾ ਪਰਮਾਰ੍ਥਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਵਹ ਕਰ੍ਤਾ-ਭੋਕ੍ਤਾ ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਜਾਤਾ
ਹੀ ਭੇਦ ਹੈ
ਹੋਗਾ
ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵ ਕਹਾ ਹੈ
ਤਥਾਪਿ [ਸਾਮਾਨ੍ਯਜਨਵਤ੍ ] ਸਾਮਾਨ੍ਯ (ਲੌਕਿ ਕ ) ਜਨੋਂਕੀ ਭਾਁਤਿ [ਤੇਸ਼ਾਂ ਮੋਕ੍ਸ਼ਃ ਨ ] ਉਨਕੀ ਭੀ ਮੁਕ੍ਤਿ
ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
Page 470 of 642
PDF/HTML Page 503 of 675
single page version
ਕਾਯਕੇ ਜੀਵੋਂਕੋ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਕਰੋਤਿ ] ਕ ਰਤਾ ਹੋ, [ਯਦਿ ਲੋਕਸ਼੍ਰਮਣਾਨਾਮ੍ ] ਤੋ ਲੋਕ ਔਰ
ਸ਼੍ਰਮਣੋਂਕਾ [ਏਕਃ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤਃ ] ਏਕ ਸਿਦ੍ਧਾਂਤ ਹੋ ਗਯਾ, [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਃ ਨ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਤੇ ] ਉਨਮੇਂ ਕੋਈ ਅਨ੍ਤਰ ਦਿਖਾਈ
ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ; (ਕ੍ਯੋਂਕਿ) [ਲੋਕਸ੍ਯ ] ਲੋਕ ਕੇ ਮਤਮੇਂ [ਵਿਸ਼੍ਣੁਃ ] ਵਿਸ਼੍ਣੁ [ਕਰੋਤਿ ] ਕ ਰਤਾ ਹੈ ਔਰ
Page 471 of 642
PDF/HTML Page 504 of 675
single page version
ਸਮਤ੍ਵਾਤ੍
ਮਾਨ੍ਯਤਾਮੇਂ ਦੋਨੋਂ ਸਮਾਨ ਹੁਏ)
ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ) ਐਸੇ [ਲੋਕਸ਼੍ਰਮਣਾਨਾਂ ਦ੍ਵਯੇਸ਼ਾਮ੍ ਅਪਿ ] ਉਨ ਲੋਕ ਔਰ ਸ਼੍ਰਮਣ
ਔਰ ਉਨ (
ਹੈ
ਕ ਰ੍ਮਤ੍ਵਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ, [ਤਤ੍ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤਾ ਕੁਤਃ ] ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਕ ਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਕ ਹਾਁਸੇ ਹੋ
ਸਕਤਾ ਹੈ ?
Page 472 of 642
PDF/HTML Page 505 of 675
single page version
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ੨੦੦
ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਅਰ੍ਥਕੀ ਸੂਚਕ ਗਾਥਾਯੇਂ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਸਹਿਤ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
Page 473 of 642
PDF/HTML Page 506 of 675
single page version
[ਭਣਨ੍ਤਿ ] ਐਸਾ ਕ ਹਤੇ ਹੈਂ, [ਤੁ ] ਪਰਨ੍ਤੁ ਜ੍ਞਾਨੀਜਨ [ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਜਾਨਤੇੇ ਹੈਂ ਕਿ
‘[ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍ ] ਕੋਈ [ਪਰਮਾਣੁਮਾਤ੍ਰਮ੍ ਅਪਿ ] ਪਰਮਾਣੁਮਾਤ੍ਰ ਭੀ [ਨ ਚ ਮਮ ] ਮੇਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ’
ਉਸਕੇ [ਨ ਚ ਭਵਨ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੈਂ, [ਮੋਹੇਨ ਚ ] ਮੋਹਸੇ [ਸਃ ਆਤ੍ਮਾ ] ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ [ਭਣਤਿ ] ‘ਮੇਰੇ ਹੈਂ’
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਕ ਹਤਾ ਹੈ; [ਏਵਮ੍ ਏਵ ] ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਯਃ ਜ੍ਞਾਨੀ ] ਜੋ ਜ੍ਞਾਨੀ ਭੀ [ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਮਮ ] ‘ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਮੇਰਾ
ਹੈ’ [ਇਤਿ ਜਾਨਨ੍ ] ਐਸਾ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ [ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਕਰੋਤਿ ] ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਨਿਜਰੂਪ ਕ ਰਤਾ ਹੈ, [ਏਸ਼ਃ ] ਵਹ
[ਨਿਃਸਂਸ਼ਯਂ ] ਨਿਃਸਂਦੇਹ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ [ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਃ ] ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ [ਭਵਤਿ ] ਹੋਤਾ ਹੈ
ਵ੍ਯਵਸਾਯ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨਸੇ ਰਹਿਤ ਪੁਰੁਸ਼ੋਂਕਾ ਹੈ
Page 474 of 642
PDF/HTML Page 507 of 675
single page version
ਕੁਰ੍ਵਾਣੋ ਮਿਥ੍ਯਾ
ਇਤਿ ਸੁਨਿਸ਼੍ਚਿਤਂ ਜਾਨੀਯਾਤ੍
ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਏਵ ਸਕਲੋਪਿ ਯਤੋ ਨਿਸ਼ਿਦ੍ਧਃ
ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਤ੍ਵਕਰ੍ਤ੍ਰੁ ਮੁਨਯਸ਼੍ਚ ਜਨਾਸ਼੍ਚ ਤਤ੍ਤ੍ਵਮ੍
ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ, [ਤਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਵਸ੍ਤੁਭੇਦੇ ] ਜਹਾਁ ਵਸ੍ਤੁਭੇਦ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਭਿਨ੍ਨ ਵਸ੍ਤੁਏਁ ਹੈਂ ਵਹਾਁ
[ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰ੍ਮਘਟਨਾ ਅਸ੍ਤਿ ਨ ] ਕ ਰ੍ਤਾਕ ਰ੍ਮਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
Page 475 of 642
PDF/HTML Page 508 of 675
single page version
ਮਜ੍ਞਾਨਮਗ੍ਨਮਹਸੋ ਬਤ ਤੇ ਵਰਾਕਾਃ
ਕਰ੍ਤਾ ਸ੍ਵਯਂ ਭਵਤਿ ਚੇਤਨ ਏਵ ਨਾਨ੍ਯਃ
[ਅਜ੍ਞਾਨਮਗ੍ਨਮਹਸਃ ] ਜਿਨਕਾ (ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥਰੂਪ
ਭਾਵਕ ਰ੍ਮਕਾ ਕ ਰ੍ਤਾ ਚੇਤਨ ਹੀ ਸ੍ਵਯਂ ਹੋਤਾ ਹੈ, [ਅਨ੍ਯਃ ਨ ] ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਨਹੀਂ
ਹੈਂ :
Page 476 of 642
PDF/HTML Page 509 of 675
single page version
[ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਤੋ [ਤੇ ] ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਮਤਮੇਂ [ਅਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਃ ] ਅਚੇਤਨ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁ ਤਿ [ਨਨੁ ਕਾਰਕਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਾ ]
(ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਭਾਵਕੀ) ਕ ਰ੍ਤਾ ਹੋ ਗਈ ! (ਇਸਲਿਯੇ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਭਾਵ ਅਚੇਤਨ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ!)
ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ!
Page 477 of 642
PDF/HTML Page 510 of 675
single page version
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਚੇਤਨਾਨੁਸ਼ਂਗਾਤ੍
ਤੋ [ਦ੍ਵਾਭ੍ਯਾਂ ਕ੍ਰੁਤਂ ਤਤ੍ ] ਜੋ ਦੋਨੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਿਯਾ [ਤਸ੍ਯ ਫਲਮ੍ ] ਉਸਕਾ ਫਲ [ਦ੍ਵੌ ਅਪਿ ਭੁਞ੍ਜਾਤੇ ]
ਦੋਨੋਂ ਭੋਗੇਂਗੇ !
ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ ! [ਤਤ੍ ਤੁ ਨ ਖਲੁ ਮਿਥ੍ਯਾ ] ਕ੍ਯਾ ਯਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਮਿਥ੍ਯਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
ਕਰੇ ਤੋ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਚੇਤਨਤ੍ਵਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆ ਜਾਯੇਗਾ
ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਕੋ ਭੀ ਉਸ (-ਭਾਵਕਰ੍ਮ)ਕਾ ਫਲ ਭੋਗਨੇਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆ ਜਾਯੇਗਾ
ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਾਦਿ ਭਾਵਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆ ਜਾਯੇਗਾ
ਅਪਨਾ ਭਾਵਕਰ੍ਮ ਅਪਨਾ ਕਾਰ੍ਯ ਹੈ)
Page 478 of 642
PDF/HTML Page 511 of 675
single page version
ਰਜ੍ਞਾਯਾਃ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤੇਃ ਸ੍ਵਕਾਰ੍ਯਫਲਭੁਗ੍ਭਾਵਾਨੁਸ਼ਂਗਾਤ੍ਕ੍ਰੁਤਿਃ
ਜੀਵਸ੍ਯੈਵ ਚ ਕਰ੍ਮ ਤਚ੍ਚਿਦਨੁਗਂ ਜ੍ਞਾਤਾ ਨ ਯਤ੍ਪੁਦ੍ਗਲਃ
ਹੋਤਾ ਹੈ
ਪਰਿਣਾਮੀਕੀ ਭੇਦਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਮੇਂ ਅਪਨੇ ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਜੀਵ ਹੀ ਹੈ
ਦੋਨੋਂਕੀ ਕ੍ਰੁ ਤਿ ਹੋ, [ਅਜ੍ਞਾਯਾਃ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤੇਃ ਸ੍ਵ-ਕਾਰ੍ਯ-ਫਲ-ਭੁਗ੍-ਭਾਵ-ਅਨੁਸ਼ਂਗਾਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਯਦਿ ਵਹ
ਦੋਨੋਂਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਹੋ ਤੋ ਜ੍ਞਾਨਰਹਿਤ (ਜੜ) ਪ੍ਰਕ੍ਰੁ ਤਿਕੋ ਭੀ ਅਪਨੇ ਕਾਰ੍ਯਕਾ ਫਲ ਭੋਗਨੇਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆ
ਜਾਯੇਗਾ
ਅਨ੍ਵਯਰੂਪ (
ਪੁਦ੍ਗਲਕਾ ਕ ਰ੍ਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ)
Page 479 of 642
PDF/HTML Page 512 of 675
single page version
ਕਰ੍ਤਾਤ੍ਮੈਸ਼ ਕਥਂਚਿਦਿਤ੍ਯਚਲਿਤਾ ਕੈਸ਼੍ਚਿਚ੍ਛ੍ਰੁਤਿਃ ਕੋਪਿਤਾ
ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਪ੍ਰਤਿਬਨ੍ਧਲਬ੍ਧਵਿਜਯਾ ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਥਿਤਿਃ ਸ੍ਤੂਯਤੇ
ਕ ਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕੋ ਉੜਾਕਰ, ‘[ਏਸ਼ਃ ਆਤ੍ਮਾ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਕ ਰ੍ਤਾ ] ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਕ ਥਂਚਿਤ੍ ਕ ਰ੍ਤਾ ਹੈ’ [ਇਤਿ
ਅਚਲਿਤਾ ਸ਼੍ਰੁਤਿਃ ਕੋਪਿਤਾ ] ਐਸਾ ਕ ਹਨੇਵਾਲੀ ਅਚਲਿਤ ਸ਼੍ਰੁਤਿਕੋ ਕੋਪਿਤ ਕ ਰਤੇ ਹੈਂ (
ਬੁਦ੍ਧਿ ਤੀਵ੍ਰ ਮੋਹਸੇ ਮੁਦ੍ਰਿਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਐਸੇ ਉਨ ਆਤ੍ਮਘਾਤਕੋਂਕੇ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਸਂਸ਼ੁਦ੍ਧਿਕੇ ਲਿਯੇ
(ਨਿਮ੍ਨਲਿਖਿਤ ਗਾਥਾਓਂ ਦ੍ਵਾਰਾ) [ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਥਿਤਿਃ ਸ੍ਤੂਯਤੇ ] ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਥਿਤਿ ਕ ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ
ਜੋ ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਥਿਤਿ ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਰੂਪ ਨਿਯਮਸੇ ਨਿਰ੍ਬਾਧਤਯਾ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤੀ ਹੈ)
ਕਹਤੀ ਹੈ
Page 480 of 642
PDF/HTML Page 513 of 675
single page version
Page 481 of 642
PDF/HTML Page 514 of 675
single page version
Page 482 of 642
PDF/HTML Page 515 of 675
single page version
ਹੈਂ [ਤਥਾ ਏਵ ] ਉਸੀ ਤਰਹ [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ਜਾਗਰ੍ਯਤੇ ] ਕ ਰ੍ਮ ਜਗਾਤੇ ਹੈਂ, [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ਸੁਖੀ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ] ਕ ਰ੍ਮ ਸੁਖੀ
ਕ ਰਤੇ ਹੈਂ [ਤਥਾ ਏਵ ] ਉਸੀ ਤਰਹ [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ਦੁਃਖੀ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ] ਕ ਰ੍ਮ ਦੁਃਖੀ ਕ ਰਤੇ ਹੈਂ, [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ਚ
ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਂ ਨੀਯਤੇ ] ਕ ਰ੍ਮ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਾਤੇ ਹੈਂ [ਚ ਏਵ ] ਔਰ [ਅਸਂਯਮਂ ਨੀਯਤੇ ] ਕ ਰ੍ਮ
ਅਸਂਯਮਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਾਤੇ ਹੈਂ, [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ] ਕ ਰ੍ਮ [ਊ ਰ੍ਧ੍ਵਮ੍ ਅਧਃ ਚ ਅਪਿ ਤਿਰ੍ਯਗ੍ਲੋਕਂ ਚ ] ਊ ਰ੍ਧ੍ਵਲੋਕ ,
ਅਧੋਲੋਕ ਔਰ ਤਿਰ੍ਯਗ੍ਲੋਕ ਮੇਂ [ਭ੍ਰਾਮ੍ਯਤੇ ] ਭ੍ਰਮਣ ਕਰਾਤੇ ਹੈਂ, [ਯਤ੍ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍ ਯਾਵਤ੍ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਂ ] ਜੋ ਕੁਛ
ਭੀ ਜਿਤਨਾ ਸ਼ੁਭ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭ ਹੈ ਵਹ ਸਬ [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ਚ ਏਵ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ] ਕ ਰ੍ਮ ਹੀ ਕ ਰਤੇ ਹੈਂ
[ਸਰ੍ਵਜੀਵਾਃ ] ਸਭੀ ਜੀਵ [ਅਕਾਰਕਾਃ ਆਪਨ੍ਨਾਃ ਭਵਨ੍ਤਿ ] ਅਕਾਰਕ (ਅਕ ਰ੍ਤਾ) ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤੇ ਹੈਂ
ਤੁ ] ਹਮਾਰੇ ਉਪਦੇਸ਼ਮੇਂ [ਕਃ ਅਪਿ ਜੀਵਃ ] ਕੋਈ ਭੀ ਜੀਵ [ਅਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ ਨ ] ਅਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ,
Page 483 of 642
PDF/HTML Page 516 of 675
single page version
[ਇਤਿ ਭਣਿਤਮ੍ ] ਐਸਾ ਕਹਾ ਹੈ
[ਕਃ ਅਪਿ ਜੀਵਃ ] ਕੋਈ ਭੀ ਜੀਵ [ਉਪਘਾਤਕਃ ਨ ਅਸ੍ਤਿ ] ਉਪਘਾਤਕ (ਮਾਰਨੇਵਾਲਾ) ਨਹੀਂ ਹੈ,
[ਯਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ [ਕਰ੍ਮ ਚ ਏਵ ਹਿ ] ਕ ਰ੍ਮ ਹੀ [ਕਰ੍ਮ ਹਨ੍ਤਿ ] ਕ ਰ੍ਮਕੋ ਮਾਰਤਾ ਹੈ [ਇਤਿ ਭਣਿਤਮ੍ ]
ਐਸਾ ਕਹਾ ਹੈ
ਉਨਕੇ ਮਤਮੇਂ [ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਃ ਕਰੋਤਿ ] ਪ੍ਰਕ੍ਰੁ ਤਿ ਹੀ ਕ ਰਤੀ ਹੈ [ਆਤ੍ਮਾਨਃ ਚ ਸਰ੍ਵੇ ] ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਤੋ ਸਬ
[ਅਕਾਰਕਾਃ ] ਅਕਾਰਕ ਹੈਂ ਐਸਾ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ !
[ਕਰੋਤਿ ] ਕ ਰਤਾ ਹੈ’, [ਏਤਤ੍ ਜਾਨਤਃ ਤਵ ] ਤੋ ਐਸਾ ਜਾਨਨੇਵਾਲੇਕਾ
ਤੁ ] ਬਤਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ, [ਤਤਃ ] ਉਸਸੇ [ਸਃ ] ਵਹ [ਹੀਨਃ ਅਧਿਕਃ ਚ ] ਹੀਨ ਯਾ ਅਧਿਕ [ਕਰ੍ਤੁਂ ਨ
Page 484 of 642
PDF/HTML Page 517 of 675
single page version
ਜੀਵਰੂਪ [ਖਲੁ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ [ਲੋਕਮਾਤ੍ਰਂ ਜਾਨੀਹਿ ] ਲੋਕ ਮਾਤ੍ਰ ਜਾਨੋ; [ਤਤਃ ] ਉਸਸੇ [ਕਿਂ ਸਃ ਹੀਨਃ
ਅਧਿਕਃ ਵਾ ] ਕ੍ਯਾ ਵਹ ਹੀਨ ਅਥਵਾ ਅਧਿਕ ਹੋਤਾ ਹੈ ? [ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ ਕਥਂ ਕਰੋਤਿ ] ਤਬ ਫਿ ਰ (ਆਤ੍ਮਾ)
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਆਤ੍ਮਾਕੋ) ਕੈਸੇ ਕ ਰਤਾ ਹੈ ?
ਆਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਯਂ [ਆਤ੍ਮਨਃ ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਤੁ ] ਅਪਨੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਨ ਕਰੋਤਿ ] ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ !
ਜਿਸਸੇ ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਕੇ ਸਾਥ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਆਤਾ
ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ ਹੈ; ਕਰ੍ਮ ਹੀ ਸੁਲਾਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਨਿਦ੍ਰਾ ਨਾਮਕ ਕਰ੍ਮਕੇ ਉਦਯਕੇ ਬਿਨਾ ਉਸਕੀ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ
ਹੈ; ਕਰ੍ਮ ਹੀ ਜਗਾਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਨਿਦ੍ਰਾ ਨਾਮਕ ਕਰ੍ਮਕੇ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਕੇ ਬਿਨਾ ਉਸਕੀ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ ਹੈ; ਕਰ੍ਮ
ਹੀ ਸੁਖੀ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਾਤਾਵੇਦਨੀਯ ਨਾਮਕ ਕਰ੍ਮਕੇ ਉਦਯਕੇ ਬਿਨਾ ਉਸਕੀ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ ਹੈ; ਕਰ੍ਮ
Page 485 of 642
PDF/HTML Page 518 of 675
single page version
ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੁਮਃ
ਪ੍ਰਤਿਸ਼ੇਧਾਤ੍, ਤਥਾ ਯਤ੍ਪਰਂ ਹਨ੍ਤਿ, ਯੇਨ ਚ ਪਰੇਣ ਹਨ੍ਯਤੇ ਤਤ੍ਪਰਘਾਤਕਰ੍ਮੇਤਿ ਵਾਕ੍ਯੇਨ ਕਰ੍ਮਣ ਏਵ
ਕਰ੍ਮਘਾਤਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਸਮਰ੍ਥਨੇਨ ਜੀਵਸ੍ਯ ਘਾਤਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਪ੍ਰਤਿਸ਼ੇਧਾਚ੍ਚ ਸਰ੍ਵਥੈਵਾਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਜ੍ਞਾਪਨਾਤ੍
ਕਰ੍ਮ ਹੀ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਕਰ੍ਮਕੇ ਉਦਯਕੇ ਬਿਨਾ ਉਸਕੀ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ ਹੈ; ਕਰ੍ਮ
ਹੀ ਅਸਂਯਮੀ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਚਾਰਿਤ੍ਰਮੋਹ ਨਾਮਕ ਕਰ੍ਮਕੇ ਉਦਯਕੇ ਬਿਨਾ ਉਸਕੀ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ ਹੈ;
ਕਰ੍ਮ ਹੀ ਊ ਰ੍ਧ੍ਵਲੋਕਮੇਂ, ਅਧੋਲੋਕਮੇਂ ਔਰ ਤਿਰ੍ਯਗ੍ਲੋਕਮੇਂ ਭ੍ਰਮਣ ਕਰਾਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਆਨੁਪੂਰ੍ਵੀ ਨਾਮਕ
ਕਰ੍ਮਕੇ ਉਦਯਕੇ ਬਿਨਾ ਉਸਕੀ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ ਹੈ; ਦੂਸਰਾ ਭੀ ਜੋ ਕੁਛ ਜਿਤਨਾ ਸ਼ੁਭ
ਹੈ
ਕਰ੍ਮ ਸ੍ਤ੍ਰੀਕੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਸ੍ਤ੍ਰੀਵੇਦ ਨਾਮਕ ਕਰ੍ਮ ਪੁਰੁਸ਼ਕੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਕਰਤਾ ਹੈ’ ਇਸ
ਵਾਕ੍ਯਸੇ ਕਰ੍ਮਕੋ ਹੀ ਕਰ੍ਮਕੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾਕੇ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕੇ ਸਮਰ੍ਥਨ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜੀਵਕੋ ਅਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰ੍ਯਕੇ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕਾ
ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਤਥਾ ‘ਜੋ ਪਰਕੋ ਹਨਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜੋ ਪਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹ ਪਰਘਾਤਕਰ੍ਮ
ਹੈ’ ਇਸ ਵਾਕ੍ਯਸੇ ਕਰ੍ਮਕੋ ਹੀ ਕਰ੍ਮਕੇ ਘਾਤਕਾ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਹੋਨੇਕੇ ਸਮਰ੍ਥਨ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜੀਵਕੋ ਘਾਤਕੇ
ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਔਰ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (ਅਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰ੍ਯਕੇ ਤਥਾ ਘਾਤਕੇ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕੇ ਨਿਸ਼ੇਧ ਦ੍ਵਾਰਾ)
ਜੀਵਕਾ ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਬਤਲਾਤੀ ਹੈ
Page 486 of 642
PDF/HTML Page 519 of 675
single page version
ਪਰਿਹਰ੍ਤੁਮ੍
ਕਾਰ੍ਯਤ੍ਵਂ, ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸਂਕੋਚਨਵਿਕਾਸ਼ਨਯੋਰਪਿ ਸ਼ੁਸ਼੍ਕਾਰ੍ਦ੍ਰਚਰ੍ਮਵਤ੍ਪ੍ਰਤਿਨਿਯਤਨਿਜਵਿਸ੍ਤਾਰਾਦ੍ਧੀਨਾਧਿਕਸ੍ਯ ਤਸ੍ਯ
ਕਰ੍ਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍
ਵਾਣੀਕੀ ਵਿਰਾਧਨਾ ਹੋਤੀ ਹੈ)
ਹੈ
ਆਕਰ੍ਸ਼ਣ ਦ੍ਵਾਰਾ ਭੀ ਕਾਰ੍ਯਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਬਨ ਸਕਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕਾ ਪ੍ਰਕ੍ਸ਼ੇਪਣ ਤਥਾ ਆਕਰ੍ਸ਼ਣ ਹੋ ਤੋ
ਉਸਕੇ ਏਕਤ੍ਵਕਾ ਵ੍ਯਾਘਾਤ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ
ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਲਾ ਏਕ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਅਪਨੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕੋ ਨਿਕਾਲ ਨਹੀਂ ਸਕਤਾ ਤਥਾ ਅਧਿਕ
ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕੋ ਲੇ ਨਹੀਂ ਸਕਤਾ
ਸਂਕੋਚ-ਵਿਕਾਸ ਦ੍ਵਾਰਾ ਭੀ ਕਾਰ੍ਯਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਬਨ ਸਕਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕੇ ਸਂਕੋਚ-ਵਿਸ੍ਤਾਰ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ,
ਸੂਖੇ-ਗੀਲੇ ਚਮੜੇਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਨਿਜ ਵਿਸ੍ਤਾਰਕੇ ਕਾਰਣ ਉਸੇ (
ਹੈ ਔਰ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਥਿਤ ਰਹਤਾ ਹੁਆ, ਜ੍ਞਾਯਕਤ੍ਵ ਔਰ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਰੁਦ੍ਧਤਾ ਹੋਨੇਸੇ,
Page 487 of 642
PDF/HTML Page 520 of 675
single page version
ਭਵਤਿ, ਭਵਨ੍ਤਿ ਚ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਾਦਿਭਾਵਾਃ, ਤਤਸ੍ਤੇਸ਼ਾਂ ਕਰ੍ਮੈਵ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ ਪ੍ਰਰੂਪ੍ਯਤ ਇਤਿ ਵਾਸਨੋਨ੍ਮੇਸ਼ਃ
ਸ ਤੁ ਨਿਤਰਾਮਾਤ੍ਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਕਰੋਤੀਤ੍ਯਭ੍ਯੁਪਗਮਮੁਪਹਨ੍ਤ੍ਯੇਵ
ਤ੍ਵਜ੍ਞਾਨਰੂਪਸ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਕਰਣਾਤ੍ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਨੁਮਨ੍ਤਵ੍ਯਂ; ਤਾਵਦ੍ਯਾਵਤ੍ਤਦਾਦਿਜ੍ਞੇਯਜ੍ਞਾਨਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ-
ਪੂਰ੍ਣਤ੍ਵਾਦਾਤ੍ਮਾਨਮੇਵਾਤ੍ਮੇਤਿ ਜਾਨਤੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾਪਿ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪੇਣੈਵ ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਾਮੇਨ ਪਰਿਣਮਮਾਨਸ੍ਯ ਕੇਵਲਂ
ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਤ੍ਵਾਤ੍ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਦਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਂ ਸ੍ਯਾਤ੍
ਕਰ੍ਮ ਹੀ ਹੈ, ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਰੂਪਿਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ’’
ਹੀ ਹੈ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਦਾ ਹੀ ਜ੍ਞਾਯਕ ਮਾਨਨੇਸੇ ਆਤ੍ਮਾ ਅਕਰ੍ਤਾ ਹੀ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ)
ਹੋਨੇਸੇ, ਪਰਕੋ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਯਕਭਾਵ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਜ੍ਞਾਨਰੂਪ
ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਾਮਕੋ ਕਰਤਾ ਹੈ (
ਤਕ ਕੀ ਜਬ ਤਕ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੇ ਪ੍ਰਾਰਮ੍ਭਸੇ ਜ੍ਞੇਯ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਪੂਰ੍ਣ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ
ਸਹਿਤ) ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਯਕਭਾਵ), ਵਿਸ਼ੇਸ਼
ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਭੀ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਹੀ ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਾਮਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ (
ਜਾਗਨਾ, ਸੁਖ, ਦੁਃਖ, ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵ, ਅਸਂਯਮ, ਚਾਰ ਗਤਿਯੋਂਮੇਂ ਭ੍ਰਮਣ