Page 488 of 642
PDF/HTML Page 521 of 675
single page version
ਕਰ੍ਤਾਰਂ ਕਲਯਨ੍ਤੁ ਤਂ ਕਿਲ ਸਦਾ ਭੇਦਾਵਬੋਧਾਦਧਃ
ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਤੁ ਚ੍ਯੁਤਕਰ੍ਤ੍ਰੁਭਾਵਮਚਲਂ ਜ੍ਞਾਤਾਰਮੇਕਂ ਪਰਮ੍
ਇਨ ਮੁਨਿਯੋਂਕੀ ਭੀ ਐਸੀ ਹੀ ਐਕਾਨ੍ਤਿਕ ਮਾਨ੍ਯਤਾ ਹੁਈ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਾਣੀਕਾ ਕੋਪ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ;’’ ਤੋ ਉਨਕਾ ਯਹ ਕਥਨ ਭੀ ਮਿਥ੍ਯਾ ਹੀ ਹੈ
ਹੈ; ਔਰ ਜੋ ਭਾਵਕਰ੍ਮਰੂਪ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ ਉਨਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਤੋ ਵੇ ਮੁਨਿ ਕਰ੍ਮਕੋ ਹੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾ
ਤੋ ਅਕਰ੍ਤਾ ਹੀ ਰਹਾ ! ਤਬ ਫਿ ਰ ਵਾਣੀਕਾ ਕੋਪ ਕੈਸੇ ਮਿਟ ਗਯਾ ? ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ-
ਅਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਕੋ ਯਥਾਰ੍ਥ ਮਾਨਨਾ ਹੀ ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਕੋ ਯਥਾਰ੍ਥ ਮਾਨਨਾ ਹੈ
ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਾਮਕੋ ਕਰਨੇਸੇ
ਕਰ੍ਤਾ ਹੈ; ਔਰ ਜਬ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਤਬ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ
ਭੀ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਾਮਮੇਂ ਹੀ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਮਾਤ੍ਰ ਜ੍ਞਾਤਾ ਰਹਨੇਸੇ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਅਕਰ੍ਤਾ
ਹੈ
ਅਕ ਰ੍ਤਾ ਮਤ ਮਾਨੋ; [ਭੇਦ-ਅਵਬੋਧਾਤ੍ ਅਧਃ ] ਭੇਦਜ੍ਞਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਪੂਰ੍ਵ [ਤਂ ਕਿਲ ] ਉਸੇ [ਸਦਾ ]
ਨਿਰਨ੍ਤਰ [ਕਰ੍ਤਾਰਂ ਕਲਯਨ੍ਤੁ ] ਕ ਰ੍ਤਾ ਮਾਨੋ, [ਤੁ ] ਔਰ [ਊ ਰ੍ਧ੍ਵਂ ] ਭੇਦਜ੍ਞਾਨ ਹੋਨੇਕੇ ਬਾਦ [ਉਦ੍ਧਤ-ਬੋਧ-
ਧਾਮ-ਨਿਯਤਂ ਸ੍ਵਯਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮ੍ ਏਨਮ੍ ] ਉਦ੍ਧਤ
Page 489 of 642
PDF/HTML Page 522 of 675
single page version
ਨਿਜਮਨਸਿ ਵਿਧਤ੍ਤੇ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਭੋਕ੍ਤ੍ਰੋਰ੍ਵਿਭੇਦਮ੍
ਸ੍ਵਯਮਯਮਭਿਸ਼ਿਂਚਂਸ਼੍ਚਿਚ੍ਚਮਤ੍ਕਾਰ ਏਵ
[ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਤੁ ] ਦੇਖੋ
ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤੋ ਉਸੇ ਸਂਸਾਰ ਕੈਸਾ ? ਐਸੇ ਅਨੇਕ ਦੋਸ਼ ਏਕਾਨ੍ਤ ਮਾਨ੍ਯਤਾਮੇਂ ਆਤੇ ਹੈਂ
ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਰੂਪ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਰ੍ਤਾਭੋਕ੍ਤਾਪਨ ਹੈ ਉਸਪ੍ਰਕਾਰ ਕਹੇਂਗੇ
ਕਰਕੇ [ਨਿਜ-ਮਨਸਿ ] ਅਪਨੇ ਮਨਮੇਂ [ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ-ਭੋਕ੍ਤ੍ਰੋਃ ਵਿਭੇਦਮ੍ ਵਿਧਤ੍ਤੇ ] ਕ ਰ੍ਤਾ ਔਰ ਭੋਕ੍ਤਾਕਾ ਭੇਦ
ਕ ਰਤੇ ਹੈਂ (
[ਨਿਤ੍ਯ-ਅਮ੍ਰੁਤ-ਓਘੈਃ ] ਨਿਤ੍ਯਤਾਰੂਪ ਅਮ੍ਰੁਤਕੇ ਓਘ(
Page 490 of 642
PDF/HTML Page 523 of 675
single page version
ਸ੍ਮਰਣਪੂਰ੍ਵਕ ਪ੍ਰਤ੍ਯਭਿਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਨਿਤ੍ਯਤਾ ਬਤਲਾਤਾ ਹੈ
ਦੂਰ ਹੋ ਤੋ ਤਤ੍ਤ੍ਵ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋ, ਔਰ ਸਮਸ੍ਤ ਕ੍ਲੇਸ਼ ਮਿਟੇ
ਹੈ ਯਾ ਸਂਪੂਰ੍ਣ ਤਰ੍ਕ ਪੂਰ੍ਣ ਹੋਨੇ ਤਕ ਅਨੇਕ ਆਤ੍ਮਾ ਬਦਲ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਐਸਾ ਮਾਨਕਰ ਤਰ੍ਕ ਕਰਤਾ ਹੈ ? ਯਦਿ
ਅਨੇਕ ਆਤ੍ਮਾ ਬਦਲ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਤੋ ਤੇਰੇ ਸਂਪੂਰ੍ਣ ਤਰ੍ਕਕੋ ਤੋ ਕੋਈ ਆਤ੍ਮਾ ਸੁਨਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਤਬ ਫਿ ਰ ਤਰ੍ਕ
ਕਰਨੇਕਾ ਕ੍ਯਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਹੈ ?
ਕ ਲ੍ਪਨਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਅਨ੍ਯਃ ਕਰੋਤਿ ] ‘ਅਨ੍ਯ ਕ ਰਤਾ ਹੈ ਔਰ [ਅਨ੍ਯਃ ਭੁਂਕ੍ਤੇ ] ਅਨ੍ਯ ਭੋਗਤਾ ਹੈ’ [ਇਤਿ
ਏਕਾਨ੍ਤਃ ਮਾ ਚਕਾਸ੍ਤੁ ] ਐਸਾ ਏਕਾਨ੍ਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਮਤ ਕ ਰੋ
ਨਹੀਂ ਹੈ; ਯਦਿ ਆਤ੍ਮਾ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋ ਜਾਯੇ ਤੋ ਆਧਾਰਕੇ ਬਿਨਾ ਸਂਸ੍ਕਾਰ ਕੈਸੇ ਰਹ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਔਰ ਯਦਿ ਕਦਾਚਿਤ੍
ਏਕ ਆਤ੍ਮਾ ਸਂਸ੍ਕਾਰ ਛੋੜਤਾ ਜਾਯੇ, ਤੋ ਭੀ ਉਸ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸਂਸ੍ਕਾਰ ਦੂਸਰੇ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਹੋ ਜਾਯੇਂ
Page 491 of 642
PDF/HTML Page 524 of 675
single page version
ਸ਼ੂਨ੍ਯਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆਤਾ ਹੈ
Page 492 of 642
PDF/HTML Page 525 of 675
single page version
ਜੀਵਸ੍ਵਭਾਵਃ
ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਸਃ ਵਾ ਕਰੋਤਿ ] ‘(ਜੋ ਭੋਗਤਾ ਹੈ) ਵਹੀ ਕ ਰਤਾ ਹੈ’ [ਅਨ੍ਯਃ ਵਾ ]
ਅਥਵਾ ‘ਦੂਸਰਾ ਹੀ ਕ ਰਤਾ ਹੈ’ [ਨ ਏਕਾਨ੍ਤਃ ] ਐਸਾ ਏਕਾਨ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ (
[ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਸਃ ਵਾ ਵੇਦਯਤੇ ] ‘(ਜੋ ਕ ਰਤਾ ਹੈ) ਵਹੀ ਭੋਗਤਾ ਹੈ’ [ਅਨ੍ਯਃ ਵਾ ] ਅਥਵਾ
‘ਦੂਸਰਾ ਹੀ ਭੋਗਤਾ ਹੈ’ [ਨ ਏਕਾਨ੍ਤਃ ] ਐਸਾ ਏਕਾਨ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ (
[ਅਨਾਰ੍ਹਤਃ ] ਅਨਾਰ੍ਹਤ (
[ਅਨਾਰ੍ਹਤਃ ] ਅਨਾਰ੍ਹਤ (
ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਕਿਤਨੀ ਹੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕੋ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ
Page 493 of 642
PDF/HTML Page 526 of 675
single page version
ਅਨ੍ਯਃ ਕਰੋਤਿ ਅਨ੍ਯੋ ਵੇਦਯਤੇ ਇਤਿ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਸ ਮਿਥ੍ਯਾ
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵਸ੍ਤੁਕੇ ਅਂਸ਼ਮੇਂ ਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵਕਾ ਅਧ੍ਯਾਸ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੇ ਲੋਭਸੇ ਰੁਜੁਸੂਤ੍ਰਨਯਕੇ ਏਕਾਨ੍ਤਮੇਂ
ਰਹਕਰ ਜੋ ਯਹ ਦੇਖਤਾ
ਕ੍ਸ਼ਣਿਕਤ੍ਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨ (ਪਰ੍ਯਾਯਮਾਨ) ਜੋ ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰ (ਆਤ੍ਮਾ) ਹੈ, ਵਹ ਤੋ ਟਂਕੋਤ੍ਕੀਰ੍ਣ
(ਨਿਤ੍ਯ) ਹੀ ਅਨ੍ਤਰਂਗਮੇਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ
ਹੈ
ਅਨੁਭਵਗੋਚਰ ਨਿਤ੍ਯ ਹੈ; ਪ੍ਰਤ੍ਯਭਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਜੋ ਮੈਂ ਬਾਲਕ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਥਾ, ਵਹੀਂ ਮੈਂ ਤਰੁਣ
ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਥਾ ਔਰ ਵਹੀ ਮੈਂ ਵ੍ਰੁਦ੍ਧ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਹੂਁ
Page 494 of 642
PDF/HTML Page 527 of 675
single page version
ਕਾਲੋਪਾਧਿਬਲਾਦਸ਼ੁਦ੍ਧਿਮਧਿਕਾਂ ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਮਤ੍ਵਾ ਪਰੈਃ
ਰਾਤ੍ਮਾ ਵ੍ਯੁਜ੍ਝਿਤ ਏਸ਼ ਹਾਰਵਦਹੋ ਨਿਃਸੂਤ੍ਰਮੁਕ੍ਤੇ ਕ੍ਸ਼ਿਭਿਃ
ਮਾਨਕਰ [ਅਤਿਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਂ ਪ੍ਰਪਦ੍ਯ ] ਅਤਿਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ, [ਸ਼ੁਦ੍ਧ-ਰੁਜੁਸੂਤ੍ਰੇ ਰਤੈਃ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਰੁਜੁਸੂਤ੍ਰਨਯਮੇਂ
ਰਤ ਹੋਤੇ ਹੁਏ [ਚੈਤਨ੍ਯਂ ਕ੍ਸ਼ਣਿਕਂ ਪ੍ਰਕਲ੍ਪ੍ਯ ] ਚੈਤਨ੍ਯਕੋ ਕ੍ਸ਼ਣਿਕ ਕ ਲ੍ਪਿਤ ਕਰਕੇ, [ਅਹੋ ਏਸ਼ਃ ਆਤ੍ਮਾ
ਵ੍ਯੁਜ੍ਝਿਤਃ ] ਇਸ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਛੋੜ ਦਿਯਾ; [ਨਿਃਸੂਤ੍ਰ-ਮੁਕ੍ਤਾ-ਈਕ੍ਸ਼ਿਭਿਃ ਹਾਰਵਤ੍ ] ਜੈਸੇ ਹਾਰਕੇ ਸੂਤ੍ਰ(ਡੋਰੇ)ਕੋ
ਨ ਦੇਖਕਰ ਮੋਤਿਯੋਂਕੋ ਹੀ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਹਾਰਕੋ ਛੋੜ ਦੇਤੇ ਹੈਂ
ਕਾਲਕੀ ਉਪਾਧਿ ਲਗਨੇਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਬਹੁਤ ਬੜੀ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਿ ਲਗ ਜਾਯੇਗੀ ਔਰ ਇਸਸੇ ਅਤਿਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿ ਦੋਸ਼
ਲਗੇਗਾ
ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕੋ ਦੇਖਕਰ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਅਨਿਤ੍ਯ ਕਲ੍ਪਿਤ ਕਰਕੇ, ਰੁਜੁਸੂਤ੍ਰਨਯਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਜੋ ਵਰ੍ਤਮਾਨ-ਸਮਯਮਾਤ੍ਰ
ਕ੍ਸ਼ਣਿਕਤ੍ਵ ਹੈ, ਉਤਨਾ ਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੋ ਜੀਵ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਨਹੀਂ
ਮਾਨਤੇ
Page 495 of 642
PDF/HTML Page 528 of 675
single page version
ਕਰ੍ਤਾ ਵੇਦਯਿਤਾ ਚ ਮਾ ਭਵਤੁ ਵਾ ਵਸ੍ਤ੍ਵੇਵ ਸਂਚਿਨ੍ਤ੍ਯਤਾਮ੍
ਚ੍ਚਿਚ੍ਚਿਨ੍ਤਾਮਣਿਮਾਲਿਕੇਯਮਭਿਤੋਪ੍ਯੇਕਾ ਚਕਾਸ੍ਤ੍ਵੇਵ ਨਃ
ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ ਕਰ੍ਮ ਚ ਸਦੈਕਮਿਸ਼੍ਯਤੇ
ਕ ਰ੍ਤਾ ਔਰ ਭੋਕ੍ਤਾ ਦੋਨੋਂ ਨ ਹੋਂ; [ਵਸ੍ਤੁ ਏਵ ਸਂਚਿਨ੍ਤ੍ਯਤਾਮ੍ ] ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਕਰੋ
ਡੋਰੇਮੇਂ ਪਿਰੋਈ ਗਈ ਮਣਿਯੋਂਕੀ ਮਾਲਾ ਭੇਦੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਤੀ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਪਿਰੋਈ ਗਈ ਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪ
ਚਿਨ੍ਤਾਮਣਿਕੀ ਮਾਲਾ ਭੀ ਕਭੀ ਕਿਸੀਸੇ ਭੇਦੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਤੀ; [ਇਯਮ੍ ਏਕਾ ] ਐਸੀ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾਰੂਪ
ਮਾਲਾ ਏਕ ਹੀ, [ਨਃ ਅਭਿਤਃ ਅਪਿ ਚਕਾਸ੍ਤੁ ਏਵ ] ਹਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤਤਯਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ,
ਅਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ ਆਦਿਕੇ ਵਿਕ ਲ੍ਪ ਛੂਟਕਰ ਹਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਨਿਰ੍ਵਿਕ ਲ੍ਪ ਅਨੁਭਵ ਹੋ)
ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਭੇਦ-ਅਭੇਦ ਹੋ
ਪਰ ਭੇਦਾਭੇਦ-ਵਿਕਲ੍ਪ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਭੇਦ-ਅਭੇਦ
ਹੈ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਆਤ੍ਮਵਸ੍ਤੁਮਾਤ੍ਰਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇ ਪਰ ਵਿਕਲ੍ਪ ਨਹੀਂ ਹੈ
Page 496 of 642
PDF/HTML Page 529 of 675
single page version
ਏਕ ਮਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ
Page 497 of 642
PDF/HTML Page 530 of 675
single page version
ਤਨ੍ਮਯ (ਉਸ-ਮਯ, ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਮਯ) ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜੀਵਃ ਅਪਿ ਚ ] ਜੀਵ ਭੀ [ਕਰ੍ਮ ]
ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਾਦਿ ਪੁਦ੍ਗਲਕ ਰ੍ਮ [ਕਰੋਤਿ ] ਕ ਰਤਾ ਹੈ, [ਨ ਚ ਤਨ੍ਮਯਃ ਭਵਤਿ ] ਪਰਨ੍ਤੁ ਤਨ੍ਮਯ (ਪੁਦ੍ਗਲਕ ਰ੍ਮਮਯ)
ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
ਕ ਰਣਮਯ) ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਕਰਣੈਃ ] (ਮਨ-ਵਚਨ-ਕਾਯਰੂਪ)
ਕ ਰਣੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਕਰੋਤਿ ] (ਕ ਰ੍ਮ) ਕ ਰਤਾ ਹੈ, [ਨ ਚ ਤਨ੍ਮਯਃ ਭਵਤਿ ] ਪਰਂਤੁ ਤਨ੍ਮਯ (ਮਨ-ਵਚਨ-
ਕਾਯਰੂਪ ਕ ਰਣਮਯ) ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਕਰਣਾਨਿ ਤੁ ] ਕ ਰਣੋਂਕੋ [ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ] ਗ੍ਰਹਣ ਕ ਰਤਾ ਹੈ, [ਨ ਚ ਤਨ੍ਮਯਃ ਭਵਤਿ ]
Page 498 of 642
PDF/HTML Page 531 of 675
single page version
ਤਨ੍ਮਯ (ਖਾਨ-ਪਾਨਾਦਿਮਯ) ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਕਰ੍ਮਫਲਂ ] ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਾਦਿ
ਪੁਦ੍ਗਲਕ ਰ੍ਮਕੇ ਫਲਕੋ (ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਸੁਖਦੁਃਖਾਦਿਕੋ) [ਭੁਂਕ੍ਤੇ ] ਭੋਗਤਾ ਹੈ, [ਨ ਚ ਤਨ੍ਮਯਃ
ਭਵਤਿ ] ਪਰਨ੍ਤੁ ਤਨ੍ਮਯ (ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਸੁਖਦੁਃਖਾਦਿਮਯ) ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
[ਜੀਵਃ ਅਪਿ ਚ ] ਜੀਵ ਭੀ [ਕ ਰ੍ਮ ਕ ਰੋਤਿ ] (ਅਪਨੇ ਪਰਿਣਾਮਰੂਪ) ਕ ਰ੍ਮਕੋ ਕ ਰਤਾ ਹੈ [ਚ ] ਔਰ
[ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਅਨਨ੍ਯਃ ਭਵਤਿ ] ਉਸਸੇ ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ
ਉਸਸੇ (ਦੁਃਖਸੇ) [ਅਨਨ੍ਯਃ ਸ੍ਯਾਤ੍ ] ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ, [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਚੇਸ਼੍ਟਮਾਨਃ ] ਚੇਸ਼੍ਟਾ ਕ ਰਤਾ ਹੁਆ
(ਅਪਨੇ ਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਕ ਰ੍ਮਕੋ ਕ ਰਤਾ ਹੁਆ) [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਦੁਃਖੀ ] ਦੁਃਖੀ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਔਰ ਦੁਃਖਸੇ
ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ)
Page 499 of 642
PDF/HTML Page 532 of 675
single page version
ਕਰਣਾਨਿ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ, ਗ੍ਰਾਮਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕਂ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕਰ੍ਮਫਲਂ ਭੁਂਕ੍ਤੇ ਚ, ਨਤ੍ਵਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵੇਨ
ਤਤੋਨ੍ਯਤ੍ਵੇ ਸਤਿ ਤਨ੍ਮਯੋ ਭਵਤਿ; ਤਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨੈਮਿਤ੍ਤਿਕਭਾਵਮਾਤ੍ਰੇਣੈਵ ਤਤ੍ਰ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰ੍ਮਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁ-
ਭੋਗ੍ਯਤ੍ਵਵ੍ਯਵਹਾਰਃ; ਤਥਾਤ੍ਮਾਪਿ ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਾਦਿ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕਂ ਕਰ੍ਮ ਕਰੋਤਿ, ਕਾਯਵਾਙ੍ਮਨੋਭਿਃ
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕੈਃ ਕਰਣੈਃ ਕਰੋਤਿ, ਕਾਯਵਾਙ੍ਮਨਾਂਸਿ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕਾਨਿ ਕਰਣਾਨਿ
ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ, ਸੁਖਦੁਃਖਾਦਿ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕਂ ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਾਦਿਕਰ੍ਮਫਲਂ ਭੁਂਕ੍ਤੇ ਚ, ਨ ਤ੍ਵਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵੇਨ
ਤਤੋਨ੍ਯਤ੍ਵੇ ਸਤਿ ਤਨ੍ਮਯੋ ਭਵਤਿ; ਤਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨੈਮਿਤ੍ਤਿਕਭਾਵਮਾਤ੍ਰੇਣੈਵ ਤਤ੍ਰ
ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰ੍ਮਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਭੋਗ੍ਯਤ੍ਵਵ੍ਯਵਹਾਰਃ
ਤਨ੍ਮਯਸ਼੍ਚ ਭਵਤਿ; ਤਤਃ ਪਰਿਣਾਮਪਰਿਣਾਮਿਭਾਵੇਨ ਤਤ੍ਰੈਵ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰ੍ਮਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਭੋਗ੍ਯਤ੍ਵਨਿਸ਼੍ਚਯਃ; ਤਥਾਤ੍ਮਾਪਿ
ਚਿਕੀਰ੍ਸ਼ੁਸ਼੍ਚੇਸ਼੍ਟਾਰੂਪਮਾਤ੍ਮਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕਂ ਕਰ੍ਮ ਕਰੋਤਿ, ਦੁਃਖਲਕ੍ਸ਼ਣਮਾਤ੍ਮਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕਂ ਚੇਸ਼੍ਟਾਰੂਪਕਰ੍ਮਫਲਂ
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕ ਫਲ ਭੋਗਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣ ਉਨਸੇ (ਕਰ੍ਮ, ਕਰਣ ਆਦਿਸੇ)
ਅਨ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਤਨ੍ਮਯ (ਕਰ੍ਮਕਰਣਾਦਿਮਯ) ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤ-ਨੈਮਿਤ੍ਤਿਕਭਾਵਮਾਤ੍ਰਸੇ ਹੀ ਵਹਾਁ
ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰ੍ਮਤ੍ਵਕਾ ਔਰ ਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਭੋਗ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕ ਕਰਣ ਉਨਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਾਦਿ ਕਰ੍ਮਕਾ ਜੋ ਸੁਖ-ਦੁਃਖਾਦਿ
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕ ਫਲ ਉਸਕੋ ਭੋਗਤਾ ਹੈ, ਪਰਂਤੁ ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣ ਉਨਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ
ਤਨ੍ਮਯ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤ-ਨੈਮਿਤ੍ਤਿਕਭਾਵਮਾਤ੍ਰਸੇ ਹੀ ਵਹਾਁ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ-ਕਰ੍ਮਤ੍ਵਕਾ ਔਰ ਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁ-
ਭੋਗ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਹੈ
ਕਰਤਾ ਹੈ, ਤਥਾ ਦੁਃਖਸ੍ਵਰੂਪ ਐਸਾ ਜੋ ਚੇਸ਼੍ਟਾਰੂਪ ਕਰ੍ਮਕਾ ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕ ਫਲ ਉਸਕੋ ਭੋਗਤਾ ਹੈ
ਔਰ ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣ ਉਨਸੇ (ਕਰ੍ਮ ਔਰ ਕਰ੍ਮਫਲਸੇ) ਅਨਨ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਤਨ੍ਮਯ (ਕਰ੍ਮਮਯ ਔਰ
ਕਰ੍ਮਫਲਮਯ) ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਪਰਿਣਾਮ-ਪਰਿਣਾਮੀਭਾਵਸੇ ਵਹੀਂ ਕਰ੍ਤਾ-ਕਰ੍ਮਪਨਕਾ ਔਰ ਭੋਕ੍ਤਾ
-ਭੋਗ੍ਯਪਨਕਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
Page 500 of 642
PDF/HTML Page 533 of 675
single page version
ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰ੍ਮਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਭੋਗ੍ਯਤ੍ਵਨਿਸ਼੍ਚਯਃ
ਸ ਭਵਤਿ ਨਾਪਰਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮਿਨ ਏਵ ਭਵੇਤ੍
ਸ੍ਥਿਤਿਰਿਹ ਵਸ੍ਤੁਨੋ ਭਵਤੁ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ ਤਦੇਵ ਤਤਃ
ਤਥਾਪ੍ਯਪਰਵਸ੍ਤੁਨੋ ਵਿਸ਼ਤਿ ਨਾਨ੍ਯਵਸ੍ਤ੍ਵਨ੍ਤਰਮ੍
ਸ੍ਵਭਾਵਚਲਨਾਕੁਲਃ ਕਿਮਿਹ ਮੋਹਿਤਃ ਕ੍ਲਿਸ਼੍ਯਤੇ
ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣ ਉਨਸੇ ਅਨਨ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਤਨ੍ਮਯ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਪਰਿਣਾਮ-ਪਰਿਣਾਮੀਭਾਵਸੇ ਵਹੀਂ ਕਰ੍ਤਾ-
ਕਰ੍ਮਪਨਕਾ ਔਰ ਭੋਕ੍ਤਾ-ਭੋਗ੍ਯਪਨਕਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ
ਆਸ਼੍ਰਯਭੂਤ ਪਰਿਣਾਮੀਕਾ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਅਨ੍ਯਕਾ ਨਹੀਂ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਿਣਾਮ ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਆਸ਼੍ਰਿਤ
ਹੈਂ, ਅਨ੍ਯਕੇ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਅਨ੍ਯ ਆਸ਼੍ਰਯ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ); [ਇਹ ਕਰ੍ਮ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਸ਼ੂਨ੍ਯਮ੍ ਨ ਭਵਤਿ ] ਔਰ ਕ ਰ੍ਮ
ਕ ਰ੍ਤਾਕੇ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, [ਚ ਵਸ੍ਤੁਨਃ ਏਕਤਯਾ ਸ੍ਥਿਤਿਃ ਇਹ ਨ ] ਤਥਾ ਵਸ੍ਤੁਕੀ ਏਕਰੂਪ
(ਕੂਟਸ੍ਥ) ਸ੍ਥਿਤਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਸ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ ਬਾਧਾਸਹਿਤ
ਹੈ); [ਤਤਃ ਤਦ੍ ਏਵ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ ਭਵਤੁ ] ਇਸਲਿਯੇ ਵਸ੍ਤੁ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਅਪਨੇ ਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਕ ਰ੍ਮਕੀ ਕ ਰ੍ਤਾ ਹੈ
(
Page 501 of 642
PDF/HTML Page 534 of 675
single page version
ਯੇਨ ਤੇਨ ਖਲੁ ਵਸ੍ਤੁ ਵਸ੍ਤੁ ਤਤ੍
ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ ਹਿ ਬਹਿਰ੍ਲੁਠਨ੍ਨਪਿ
ਸਕਲਮ੍ ਏਵ ਵਸ੍ਤੁ ਸ੍ਵਭਾਵ-ਨਿਯਤਮ੍ ਇਸ਼੍ਯਤੇ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਏਁ ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ
ਹੈਂ, ਐਸਾ ਮਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ
ਕ੍ਲਿਸ਼੍ਯਤੇ ] ਕ੍ਯੋਂ ਕ੍ਲੇਸ਼ ਪਾਤਾ ਹੈ ?
ਕ੍ਲੇਸ਼ ਪਾਤਾ ਹੈ, ਯਹ ਮਹਾ ਅਜ੍ਞਾਨ ਹੈ
ਤਬ ਫਿ ਰ ਪੁਦ੍ਗਲਨੇ ਚੇਤਨਕਾ ਕ੍ਯਾ ਕਿਯਾ ? ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤਾ
Page 502 of 642
PDF/HTML Page 535 of 675
single page version
ਕਿਂਚਨਾਪਿ ਪਰਿਣਾਮਿਨਃ ਸ੍ਵਯਮ੍
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਏਕ ਵਸ੍ਤੁਕੋ ਅਨ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁਕੇ ਸਾਥ ਕੁਛ ਭੀ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ) ਹੈ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਨੇ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਕਿਯਾ ਹੈ
ਸਕਤੇ
ਯਹ ਕਹਨਾ ਭੀ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਥਨ ਹੈ
ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਥਨ ਹੈ
Page 503 of 642
PDF/HTML Page 536 of 675
single page version
Page 504 of 642
PDF/HTML Page 537 of 675
single page version
ਤੁ ] ਜ੍ਞਾਯਕ (ਜਾਨਨੇਵਾਲਾ, ਆਤ੍ਮਾ) [ਪਰਸ੍ਯ ਨ ] ਪਰਕਾ (ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ) ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਜ੍ਞਾਯਕਃ ] ਜ੍ਞਾਯਕ
[ਸਃ ਤੁ ਜ੍ਞਾਯਕਃ ] ਵਹ ਤੋ ਜ੍ਞਾਯਕ ਹੀ ਹੈ
Page 505 of 642
PDF/HTML Page 538 of 675
single page version
ਤੁ ਦਰ੍ਸ਼ਕਃ ] ਵਹ ਤੋ ਦਰ੍ਸ਼ਕ ਹੀ ਹੈ
(
ਯਹ ਤੋ ਕਲਈ ਹੀ ਹੈ, [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਤੁ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ [ਪਰਸ੍ਯ ਨ ] ਪਰਕਾ ਨਹੀਂ
ਹੈ, [ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਤਤ੍ ਤੁ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮ੍ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਵਹ ਤੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੀ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਵਹ ਤੋ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਹੀ ਹੈ
ਭਾਵੇਨ ] ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ [ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ [ਜਾਨਾਤਿ ] ਜਾਨਤਾ ਹੈ
[ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜੀਵਃ ਅਪਿ ] ਜੀਵ ਭੀ [ਸ੍ਵਕੇਨ ਭਾਵੇਨ ] ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ [ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ
Page 506 of 642
PDF/HTML Page 539 of 675
single page version
ਜੀਵਤਿ ਸੇਟਿਕਾ ਕੁਡਯਾਦੇਰ੍ਭਵਨ੍ਤੀ ਕੁਡਯਾਦਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍; ਏਵਂ ਸਤਿ ਸੇਟਿਕਾਯਾਃ
ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਚ੍ਛੇਦਃ
[ਸ੍ਵਕੇਨ ਭਾਵੇਨ ] ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ [ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ [ਵਿਜਹਾਤਿ ] ਤ੍ਯਾਗਤਾ ਹੈ
ਕ ਰਤੀ ਹੈ, [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਃ ] ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ [ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ] ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ [ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ]
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ [ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਤ੍ਤੇ ] ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਭੀ [ਏਵਮ੍ ਏਵ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਃ ] ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਏ
ਹੈ)
ਆਦਿਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਏ); ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਕਲਈਕੇ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ (ਨਾਸ਼) ਹੋ
Page 507 of 642
PDF/HTML Page 540 of 675
single page version
ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਮੀਮਾਂਸ੍ਯਤੇ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਰ੍ਭਵਨ੍ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍; ਏਵਂ ਸਤਿ ਚੇਤਯਿਤੁਃ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਚ੍ਛੇਦਃ
ਚੇਤਯਿਤਾ ਭਵਤਿ
ਕਲਈਕੀ ਹੀ ਕਲਈ ਹੈ
ਹੀ ਹੈਂ
ਹੀ ਹੈ; ‘
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਏ); ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਚੇਤਯਿਤਾਕੇ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋ
ਜਾਯੇਗਾ