Samaysar-Hindi (Punjabi transliteration). Kalash: 215-221 ; Gatha: 366-382.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 28 of 34

 

Page 508 of 642
PDF/HTML Page 541 of 675
single page version

ਖਲ੍ਵਨ੍ਯਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ ਚੇਤਯਿਤੁਃ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼ਾਵੇਵਾਨ੍ਯੌ . ਕਿਮਤ੍ਰ ਸਾਧ੍ਯਂ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼-
ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ? ਨ ਕਿਮਪਿ . ਤਰ੍ਹਿ ਨ ਕਸ੍ਯਾਪਿ ਜ੍ਞਾਯਕਃ, ਜ੍ਞਾਯਕੋ ਜ੍ਞਾਯਕ ਏਵੇਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਃ .
ਕਿਂਚ ਸੇਟਿਕਾਤ੍ਰ ਤਾਵਚ੍ਛਵੇਤਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਤਸ੍ਯ ਤੁ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਸ਼੍ਵੈਤ੍ਯਂ
ਕੁਡਯਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਅਥਾਤ੍ਰ ਕੁਡਯਾਦੇਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ਼੍ਵੈਤ੍ਯਸ੍ਯ ਸ਼੍ਵੇਤਯਿਤ੍ਰੀ ਸੇਟਿਕਾ ਕਿਂ ਭਵਤਿ
ਕਿਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਤਦੁਭਯਤਤ੍ਤ੍ਵਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਮੀਮਾਂਸ੍ਯਤੇ — ਯਦਿ ਸੇਟਿਕਾ ਕੁਡਯਾਦੇਰ੍ਭਵਤਿ ਤਦਾ
ਯਸ੍ਯ ਯਦ੍ਭਵਤਿ ਤਤ੍ਤਦੇਵ ਭਵਤਿ ਯਥਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਦਾਤ੍ਮੈਵ ਭਵਤੀਤਿ ਤਤ੍ਤ੍ਵਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ ਜੀਵਤਿ
ਸੇਟਿਕਾ ਕੁਡਯਾਦੇਰ੍ਭਵਨ੍ਤੀ ਕੁਡਯਾਦਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍; ਏਵਂ ਸਤਿ ਸੇਟਿਕਾਯਾਃ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਚ੍ਛੇਦਃ .
ਨ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਸਂਕ੍ਰ ਮਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵਮੇਵ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸ੍ਤ੍ਯੁਚ੍ਛੇਦਃ . ਤਤੋ ਨ ਭਵਤਿ ਸੇਟਿਕਾ
ਕੁਡਯਾਦੇਃ . ਯਦਿ ਨ ਭਵਤਿ ਸੇਟਿਕਾ ਕੁਡਯਾਦੇਸ੍ਤਰ੍ਹਿ ਕਸ੍ਯ ਸੇਟਿਕਾ ਭਵਤਿ ? ਸੇਟਿਕਾਯਾ
ਏਵ ਸੇਟਿਕਾ ਭਵਤਿ . ਨਨੁ ਕਤਰਾਨ੍ਯਾ ਸੇਟਿਕਾ ਸੇਟਿਕਾਯਾਃ ਯਸ੍ਯਾਃ ਸੇਟਿਕਾ ਭਵਤਿ ? ਨ ਖਲ੍ਵਨ੍ਯਾ
ਨਹੀਂ ਹੈ . (ਅਬ ਆਗੇ ਔਰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : — ) ਯਦਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੋ ਚੇਤਯਿਤਾ
ਕਿਸਕਾ ਹੈ ? ਚੇਤਯਿਤਾਕਾ ਹੀ ਚੇਤਯਿਤਾ ਹੈ . (ਇਸ) ਚੇਤਯਿਤਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਐਸਾ ਦੂਸਰਾ ਕੌਨਸਾ ਚੇਤਯਿਤਾ
ਹੈ ਕਿ ਜਿਸਕਾ (ਯਹ) ਚੇਤਯਿਤਾ ਹੈ ? (ਇਸ) ਚੇਤਯਿਤਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਚੇਤਯਿਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ
ਵੇ ਦੋ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ ਅਂਸ਼ ਹੀ ਹੈਂ . ਯਹਾਁ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ ਅਂਸ਼ੋਂਕੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਕ੍ਯਾ ਸਾਧ੍ਯ ਹੈ ? ਕੁਛ
ਭੀ ਸਾਧ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਤਬ ਫਿ ਰ ਜ੍ਞਾਯਕ ਕਿਸੀਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜ੍ਞਾਯਕ ਜ੍ਞਾਯਕ ਹੀ ਹੈ — ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ .
(ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹਾਁ ਯਹ ਬਤਾਯਾ ਹੈ ਕਿ : ‘ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ’ — ਯਹ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਥਨ
ਹੈਂ; ‘ਆਤ੍ਮਾ ਅਪਨੇਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ’ — ਇਸ ਕਥਨਮੇਂ ਭੀ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਅਂਸ਼ਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਹੈ; ‘ਜ੍ਞਾਯਕ ਜ੍ਞਾਯਕ
ਹੀ ਹੈ’ — ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ .)
ਔਰ (ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਯਕਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ-ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਪੂਰ੍ਵਕ ਕਹਾ ਹੈ) ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦਰ੍ਸ਼ਕਕੇ
ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ਇਸ ਜਗਤਮੇਂ ਕਲਈ ਹੈ ਵਹ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ .
ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਉਸ ਕਲਈਕਾ ਸ਼੍ਵੈਤ੍ਯ (ਕਲਈਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼੍ਵੇਤ ਕਿਯੇ ਜਾਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥ)
ਹੈ . ਅਬ, ‘ਸ਼੍ਵੇਤ ਕਰਨੇਵਾਲੀ ਕਲਈ, ਸ਼੍ਵੇਤ ਕਰਾਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਹੈ ਯਾ ਨਹੀਂ ?’ —
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ ਦੋਨੋਂਕੇ ਤਾਤ੍ਤ੍ਵਿਕ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਾ ਯਹਾਁ ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ਯਦਿ ਕਲਈ ਦੀਵਾਰ ਆਦਿ
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਹੋ ਤੋ ਕ੍ਯਾ ਹੋ ਯਹ ਪ੍ਰਥਮ ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : — ‘ਜਿਸਕਾ ਜੋ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਵਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ,
ਜੈਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞਾਨ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਹੈ; — ਐਸਾ ਤਾਤ੍ਤ੍ਵਿਕ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਜੀਵਨ੍ਤ ( – ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ)
ਹੋਨੇਸੇ, ਕਲਈ ਯਦਿ ਦੀਵਾਰ – ਆਦਿਕੀ ਹੋ ਤੋ ਕਲਈ ਉਨ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਹੀ ਹੋਨੀ ਚਾਹਿਏ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਲਈ
ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਹੋਨੀ ਚਾਹਿਏ); ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਕਲਈਕੇ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋ ਜਾਯਗਾ .
ਕਿਨ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਮੇਂ ਸਂਕ੍ਰਮਣ ਹੋਨੇਕਾ ਤੋ

Page 509 of 642
PDF/HTML Page 542 of 675
single page version

ਸੇਟਿਕਾ ਸੇਟਿਕਾਯਾਃ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼ਾਵੇਵਾਨ੍ਯੌ . ਕਿਮਤ੍ਰ ਸਾਧ੍ਯਂ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ? ਨ
ਕਿਮਪਿ . ਤਰ੍ਹਿ ਨ ਕਸ੍ਯਾਪਿ ਸੇਟਿਕਾ, ਸੇਟਿਕਾ ਸੇਟਿਕੈਵੇਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਃ . ਯਥਾਯਂ
ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਸ੍ਤਥਾਯਂ ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਿਕਃ — ਚੇਤਯਿਤਾਤ੍ਰ ਤਾਵਦ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਤਸ੍ਯ ਤੁ
ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਦ੍ਰਸ਼੍ਯਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਅਥਾਤ੍ਰ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਦ੍ਰਸ਼੍ਯਸ੍ਯ ਦਰ੍ਸ਼ਕਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ
ਕਿਂ ਭਵਤਿ ਕਿਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਤਦੁਭਯਤਤ੍ਤ੍ਵਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਮੀਮਾਂਸ੍ਯਤੇ — ਯਦਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਰ੍ਭਵਤਿ
ਤਦਾ ਯਸ੍ਯ ਯਦ੍ਭਵਤਿ ਤਤ੍ਤਦੇਵ ਭਵਤਿ ਯਥਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਦਾਤ੍ਮੈਵ ਭਵਤੀਤਿ ਤਤ੍ਤ੍ਵਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ
ਜੀਵਤਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਰ੍ਭਵਨ੍ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍; ਏਵਂ ਸਤਿ ਚੇਤਯਿਤੁਃ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਚ੍ਛੇਦਃ .
ਨ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਸਂਕ੍ਰ ਮਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵਮੇਵ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸ੍ਤ੍ਯੁਚ੍ਛੇਦਃ . ਤਤੋ ਨ ਭਵਤਿ ਚੇਤਯਿਤਾ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਃ . ਯਦਿ ਨ ਭਵਤਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਸ੍ਤਰ੍ਹਿ ਕਸ੍ਯ ਚੇਤਯਿਤਾ ਭਵਤਿ ? ਚੇਤਯਿਤੁਰੇਵ
ਚੇਤਯਿਤਾ ਭਵਤਿ . ਨਨੁ ਕਤਰੋਨ੍ਯਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ ਚੇਤਯਿਤੁਰ੍ਯਸ੍ਯ ਚੇਤਯਿਤਾ ਭਵਤਿ ? ਨ ਖਲ੍ਵਨ੍ਯਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ
ਚੇਤਯਿਤੁਃ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼ਾਵੇਵਾਨ੍ਯੌ . ਕਿਮਤ੍ਰ ਸਾਧ੍ਯਂ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ? ਨ ਕਿਮਪਿ .
ਪਹਲੇ ਹੀ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ (ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ) ਕਲਈ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ .
(ਆਗੇ ਔਰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ :) ਯਦਿ ਕਲਈ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੋ ਕਲਈ ਕਿਸਕੀ ਹੈ ?
ਕਲਈਕੀ ਹੀ ਕਲਈ ਹੈ . (ਇਸ) ਕਲਈਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਐਸੀ ਦੂਸਰੀ ਕੌਨਸੀ ਕਲਈ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸਕੀ (ਯਹ)
ਕਲਈ ਹੈ ? (ਇਸ) ਕਲਈਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਕਲਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਵੇ ਦੋ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ ਅਂਸ਼
ਹੀ ਹੈਂ . ਯਹਾਁ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ ਅਂਸ਼ੋਂਕੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਕ੍ਯਾ ਸਾਧ੍ਯ ਹੈ ? ਕੁਛ ਭੀ ਸਾਧ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਤਬ ਫਿ ਰ
ਕਲਈ ਕਿਸੀਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਲਈ ਕਲਈ ਹੀ ਹੈ — ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ . ਜੈਸੇ ਯਹ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹ
ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਹੈ : — ਇਸ ਜਗਤਮੇਂ ਚੇਤਯਿਤਾ ਹੈ ਵਹ ਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ . ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਉਸੇ ਚੇਤਯਿਤਾਕਾ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ ਹੈ . ਅਬ, ‘ਦਰ੍ਸ਼ਕ (ਦੇਖਨੇਵਾਲਾ ਯਾ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ)
ਚੇਤਯਿਤਾ, ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ (ਦੇਖਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਯਾ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ) ਜੋ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਸਕਾ ਹੈ ਯਾ
ਨਹੀਂ ?’ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ ਦੋਨੋਂਕੇ ਤਾਤ੍ਤ੍ਵਿਕ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਾ ਯਹਾਁ ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : — ਯਦਿ ਚੇਤਯਿਤਾ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਹੋ ਤੋ ਕ੍ਯਾ ਹੋ ਯਹ ਪਹਲੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : — ‘ਜਿਸਕਾ ਜੋ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਵਹੀ ਹੋਤਾ
ਹੈ, ਜੈਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞਾਨ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਹੈ;’ — ਐਸਾ ਤਾਤ੍ਤ੍ਵਿਕ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਜੀਵਨ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ,
ਚੇਤਯਿਤਾ ਯਦਿ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਹੋ ਤੋ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਹੀ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਚੇਤਯਿਤਾ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਏ); ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਚੇਤਯਿਤਾਕੇ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋ ਜਾਯਗਾ . ਕਿਨ੍ਤੁ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਮੇਂ ਸਂਕ੍ਰਮਣ ਹੋਨੇਕਾ ਤੋ ਪਹਲੇ
ਹੀ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਰ ਦਿਯਾ ਹੈ . ਇਸਸੇ (ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ) ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ . (ਆਗੇ ਔਰ
ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ :) ਚੇਤਯਿਤਾ ਯਦਿ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੋ ਚੇਤਯਿਤਾ ਕਿਸਕਾ ਹੈ ? ਚੇਤਯਿਤਾਕਾ ਹੀ

Page 510 of 642
PDF/HTML Page 543 of 675
single page version

ਤਰ੍ਹਿ ਨ ਕਸ੍ਯਾਪਿ ਦਰ੍ਸ਼ਕਃ, ਦਰ੍ਸ਼ਕੋ ਦਰ੍ਸ਼ਕ ਏਵੇਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਃ .
ਅਪਿ ਚ ਸੇਟਿਕਾਤ੍ਰ ਤਾਵਚ੍ਛਵੇਤਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਤਸ੍ਯ ਤੁ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ
ਸ਼੍ਵੈਤ੍ਯਂ ਕੁਡਯਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਅਥਾਤ੍ਰ ਕੁਡਯਾਦੇਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ਼੍ਵੈਤ੍ਯਸ੍ਯ ਸ਼੍ਵੇਤਯਿਤ੍ਰੀ ਸੇਟਿਕਾ ਕਿਂ ਭਵਤਿ
ਕਿਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਤਦੁਭਯਤਤ੍ਤ੍ਵਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਮੀਮਾਂਸ੍ਯਤੇ — ਯਦਿ ਸੇਟਿਕਾ ਕੁਡਯਾਦੇਰ੍ਭਵਤਿ ਤਦਾ
ਯਸ੍ਯ ਯਦ੍ਭਵਤਿ ਤਤ੍ਤਦੇਵ ਭਵਤਿ ਯਥਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਦਾਤ੍ਮੈਵ ਭਵਤੀਤਿ ਤਤ੍ਤ੍ਵਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ ਜੀਵਤਿ
ਸੇਟਿਕਾ ਕੁਡਯਾਦੇਰ੍ਭਵਨ੍ਤੀ ਕੁਡਯਾਦਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍, ਏਵਂ ਸਤਿ ਸੇਟਿਕਾਯਾਃ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਚ੍ਛੇਦਃ . ਨ ਚ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਸਂਕ੍ਰ ਮਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵਮੇਵ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸ੍ਤ੍ਯੁਚ੍ਛੇਦਃ . ਤਤੋ ਨ ਭਵਤਿ ਸੇਟਿਕਾ ਕੁਡਯਾਦੇਃ .
ਯਦਿ ਨ ਭਵਤਿ ਸੇਟਿਕਾ ਕੁਡਯਾਦੇਸ੍ਤਰ੍ਹਿ ਕਸ੍ਯ ਸੇਟਿਕਾ ਭਵਤਿ ? ਸੇਟਿਕਾਯਾ ਏਵ ਸੇਟਿਕਾ
ਭਵਤਿ . ਨਨੁ ਕਤਰਾਨ੍ਯਾ ਸੇਟਿਕਾ ਸੇਟਿਕਾਯਾ ਯਸ੍ਯਾਃ ਸੇਟਿਕਾ ਭਵਤਿ ? ਨ ਖਲ੍ਵਨ੍ਯਾ
ਚੇਤਯਿਤਾ ਹੈ . (ਇਸ) ਚੇਤਯਿਤਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਦੂਸਰਾ ਐਸਾ ਕੌਨਸਾ ਚੇਤਯਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸਕਾ (ਯਹ) ਚੇਤਯਿਤਾ
ਹੈ ? (ਇਸ) ਚੇਤਯਿਤਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਚੇਤਯਿਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਵੇ ਦੋ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ ਅਂਸ਼ ਹੀ
ਹੈਂ . ਯਹਾਁ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ ਅਂਸ਼ੋਂਕੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਕ੍ਯਾ ਸਾਧ੍ਯ ਹੈ? ਕੁਛ ਭੀ ਸਾਧ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਤਬ ਫਿ ਰ ਦਰ੍ਸ਼ਕ
ਕਿਸੀਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਦਰ੍ਸ਼ਕ ਦਰ੍ਸ਼ਕ ਹੀ ਹੈ — ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ .
(ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹਾਁ ਯਹ ਬਤਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਕਿ : ‘ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਅਥਵਾ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਕਰਤਾ
ਹੈ’ — ਯਹ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਥਨ ਹੈ . ‘ਆਤ੍ਮਾ ਅਪਨੇਕੋ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਅਥਵਾ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਕਰਤਾ ਹੈ’ — ਇਸ ਕਥਨਮੇਂ
ਭੀ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿ-ਅਂਸ਼ਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਹੈ; ‘ਦਰ੍ਸ਼ਕ ਦਰ੍ਸ਼ਕ ਹੀ ਹੈ’ — ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ .)
ਔਰ (ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਯਕ ਤਥਾ ਦਰ੍ਸ਼ਕਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਦ੍ਰੁਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ-ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਸੇ ਕਹਾ ਹੈ) ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
ਅਪੋਹਕ (ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਨੇਵਾਲੇ)ਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; — ਇਸ ਜਗਤਮੇਂ ਕਲਈ ਹੈ ਵਹ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਸੇ
ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ . ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਉਸ ਕਲਈਕਾ ਸ਼੍ਵੈਤ੍ਯ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਕਲਈ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼੍ਵੇਤ ਕਿਯੇ ਜਾਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈ) . ਅਬ, ਸ਼੍ਵੇਤ ਕਰਨੇਵਾਲੀ ਕਲਈ, ਸ਼੍ਵੇਤ ਕੀ ਜਾਨੇ ਯੋਗ੍ਯ
ਜੋ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਸਕੀ ਹੈ ਯਾ ਨਹੀਂ ?’ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ ਦੋਨੋਂਕੇ ਤਾਤ੍ਤ੍ਵਿਕ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਾ ਯਹਾਁ
ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ਯਦਿ ਕਲਈ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਹੋ ਤੋ ਕ੍ਯਾ ਹੋ ਸੋ ਪਹਲੇ ਵਿਚਾਰ
ਕਰਤੇ ਹੈਂ : – ‘ਜਿਸਕਾ ਜੋ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਵਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਜੈਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਹੈ;’ —
ਐਸਾ ਤਾਤ੍ਤ੍ਵਿਕ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਜੀਵਨ੍ਤ (ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ) ਹੋਨੇਸੇ, ਕਲਈ ਯਦਿ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿਕੀ ਹੋ ਤੋ ਕਲਈ ਵਹ
ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਹੀ ਹੋਨੀ ਚਾਹਿਏ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਲਈ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਹੋਨੀ ਚਾਹਿਏ); ਐਸਾ ਹੋਨੇ
ਪਰ, ਕਲਈਕੇ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ . ਪਰਨ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਏਕ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਮੇਂ ਸਂਕ੍ਰਮਣ ਹੋਨੇਕਾ ਤੋ ਪਹਲੇ ਹੀ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ (ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ
ਹੁਆ ਕਿ) ਕਲਈ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ . (ਆਗੇ ਔਰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ :) ਯਦਿ ਕਲਈ ਦੀਵਾਰ-

Page 511 of 642
PDF/HTML Page 544 of 675
single page version

ਸੇਟਿਕਾ ਸੇਟਿਕਾਯਾਃ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼ਾਵੇਵਾਨ੍ਯੌ . ਕਿਮਤ੍ਰ ਸਾਧ੍ਯਂ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ? ਨ
ਕਿਮਪਿ . ਤਰ੍ਹਿ ਨ ਕਸ੍ਯਾਪਿ ਸੇਟਿਕਾ, ਸੇਟਿਕਾ ਸੇਟਿਕੈਵੇਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਃ . ਯਥਾਯਂ
ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਸ੍ਤਥਾਯਂ ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਿਕ : — ਚੇਤਯਿਤਾਤ੍ਰ ਤਾਵਦ੍ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਪਰਾਪੋਹਨਾਤ੍ਮਕ-
ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਤਸ੍ਯ ਤੁ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣਾਪੋਹ੍ਯਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਅਥਾਤ੍ਰ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾ-
ਪੋਹ੍ਯਸ੍ਯਾਪੋਹਕਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ ਕਿਂ ਭਵਤਿ ਕਿਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਤਦੁਭਯਤਤ੍ਤ੍ਵਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਮੀਮਾਂਸ੍ਯਤੇ —
ਯਦਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਰ੍ਭਵਤਿ ਤਦਾ ਯਸ੍ਯ ਯਦ੍ਭਵਤਿ ਤਤ੍ਤਦੇਵ ਭਵਤਿ ਯਥਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਨਂ
ਭਵਦਾਤ੍ਮੈਵ ਭਵਤੀਤਿ ਤਤ੍ਤ੍ਵਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ ਜੀਵਤਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਰ੍ਭਵਨ੍ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍; ਏਵਂ
ਸਤਿ ਚੇਤਯਿਤੁਃ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਚ੍ਛੇਦਃ . ਨ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਸਂਕ੍ਰ ਮਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵਮੇਵ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸ੍ਤ੍ਯੁਚ੍ਛੇਦਃ .
ਤਤੋ ਨ ਭਵਤਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਃ . ਯਦਿ ਨ ਭਵਤਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦੇਸ੍ਤਰ੍ਹਿ ਕਸ੍ਯ
ਚੇਤਯਿਤਾ ਭਵਤਿ ? ਚੇਤਯਿਤੁਰੇਵ ਚੇਤਯਿਤਾ ਭਵਤਿ . ਨਨੁ ਕਤਰੋਨ੍ਯਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ ਚੇਤਯਿਤੁਰ੍ਯਸ੍ਯ
ਚੇਤਯਿਤਾ ਭਵਤਿ ? ਨ ਖਲ੍ਵਨ੍ਯਸ਼੍ਚੇਤਯਿਤਾ ਚੇਤਯਿਤੁਃ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼ਾਵੇਵਾਨ੍ਯੌ . ਕਿਮਤ੍ਰ
ਆਦਿਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੋ ਕਲਈ ਕਿਸਕੀ ਹੈ ? ਕਲਈਕੀ ਹੀ ਕਲਈ ਹੈ . (ਇਸ) ਕਲਈਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਐਸੀ ਦੂਸਰੀ
ਕੌਨਸੀ ਕਲਈ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸਕੀ (ਯਹ) ਕਲਈ ਹੈ ? (ਇਸ) ਕਲਈਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਕਲਈ ਨਹੀਂ
ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਵੇ ਦੋ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ ਅਂਸ਼ ਹੀ ਹੈਂ . ਯਹਾਁ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ ਅਂਸ਼ੋਂਕੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਕ੍ਯਾ ਸਾਧ੍ਯ
ਹੈ ? ਕੁਛ ਭੀ ਸਾਧ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਤਬ ਫਿ ਰ ਕਲਈ ਕਿਸੀਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਲਈ ਕਲਈ ਹੀ ਹੈ — ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ
ਹੈ . ਜੈਸੇ ਯਹ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹ ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਦਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ਇਸ ਜਗਤਮੇਂ ਜੋ ਚੇਤਯਿਤਾ ਹੈ ਵਹ,
ਜਿਸਕਾ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ, ਪਰਕੇ ਅਪੋਹਨਸ੍ਵਰੂਪ (ਤ੍ਯਾਗਸ੍ਵਰੂਪ) ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਐਸਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ .
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਉਸ ਚੇਤਯਿਤਾਕਾ ਅਪੋਹ੍ਯ (ਤ੍ਯਾਜ੍ਯ) ਹੈ . ਅਬ, ‘ਅਪੋਹਕ ( – ਤ੍ਯਾਗ
ਕਰਨੇਵਾਲਾ) ਚੇਤਯਿਤਾ, ਅਪੋਹ੍ਯ (ਤ੍ਯਾਜ੍ਯ) ਜੋ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਸਕਾ ਹੈ ਯਾ ਨਹੀਂ ?’ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ
ਉਨ ਦੋਨੋਂਕੇ ਤਾਤ੍ਤ੍ਵਿਕ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਾ ਯਹਾਁ ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ਯਦਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਹੋ
ਤੋ ਕ੍ਯਾ ਹੋ ਯਹ ਪਹਲੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : ‘ਜਿਸਕਾ ਜੋ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਵਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਜੈਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ
ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞਾਨ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਹੈ :’ — ਐਸਾ ਤਾਤ੍ਤ੍ਵਿਕ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਜੀਵਨ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ, ਚੇਤਯਿਤਾ ਯਦਿ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਹੋ ਤੋ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਹੀ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਏ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ
ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਏ); ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਚੇਤਯਿਤਾਕੇ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ . ਪਰਨ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਤੋ
ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਮੇਂ ਸਂਕ੍ਰਮਣ ਹੋਨੇਕਾ ਪਹਲੇ ਹੀ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਿਯਾ ਹੈ .
ਇਸਲਿਯੇ (ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ) ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ . (ਆਗੇ ਔਰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ :)
ਯਦਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੋ ਚੇਤਯਿਤਾ ਕਿਸਕਾ ਹੈ ? ਚੇਤਯਿਤਾਕਾ ਹੀ ਚੇਤਯਿਤਾ ਹੈ . (ਇਸ)
ਚੇਤਯਿਤਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਐਸਾ ਦੂਸਰਾ ਕੌਨਸਾ ਚੇਤਯਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸਕਾ (ਯਹ) ਚੇਤਯਿਤਾ ਹੈ ? (ਇਸ) ਚੇਤਯਿਤਾਸੇ
ਭਿਨ੍ਨ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਚੇਤਯਿਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਵੇ ਦੋ ਸ੍ਵ-ਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ ਅਂਸ਼ ਹੀ ਹੈਂ . ਯਹਾਁ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮਿਰੂਪ

Page 512 of 642
PDF/HTML Page 545 of 675
single page version

ਸਾਧ੍ਯਂ ਸ੍ਵਸ੍ਵਾਮ੍ਯਂਸ਼ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ? ਨ ਕਿਮਪਿ . ਤਰ੍ਹਿ ਨ ਕਸ੍ਯਾਪ੍ਯਪੋਹਕਃ, ਅਪੋਹਕੋਪੋਹਕ
ਏਵੇਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਃ .
ਅਥ ਵ੍ਯਵਹਾਰਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍ —
ਯਥਾ ਚ ਸੈਵ ਸੇਟਿਕਾ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਾ ਸ੍ਵਯਂ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪਰਿਣਮਮਾਨਾ
ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪਰਿਣਮਯਨ੍ਤੀ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨਃ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰ-
ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸੇਟਿਕਾਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ
ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਸ਼੍ਵੇਤਯਤੀਤਿ ਵ੍ਯਵਹ੍ਰਿਯਤੇ, ਤਥਾ ਚੇਤਯਿਤਾਪਿ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣ-
ਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਃ ਸ੍ਵਯਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪਰਿਣਮਮਾਨਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾ-
ਪਰਿਣਮਯਨ੍ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਃ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚੇਤਯਿਤ੍ਰੁਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ
ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਵ੍ਯਵਹ੍ਰਿਯਤੇ
.
ਅਂਸ਼ੋਂਕੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਕ੍ਯਾ ਸਾਧ੍ਯ ਹੈ ? ਕੁਛ ਭੀ ਸਾਧ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਤਬ ਫਿ ਰ ਅਪੋਹਕ ( – ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਨੇਵਾਲਾ)
ਕਿਸੀਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਪੋਹਕ ਅਪੋਹਕ ਹੀ ਹੈ — ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ .
(ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹਾਁ ਯਹ ਬਤਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਕਿ : ‘ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਤ੍ਯਾਗਤਾ ਹੈ’ — ਯਹ ਵ੍ਯਵਹਾਰ
ਕਥਨ ਹੈ ; ‘ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਮਯ ਐਸੇ ਨਿਜਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੈ’ — ਐਸਾ ਕਹਨੇਮੇਂ ਭੀ ਸ੍ਵ-
ਸ੍ਵਾਮਿਅਂਸ਼ਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਹੈ; ‘ਅਪੋਹਕ ਅਪੋਹਕ ਹੀ ਹੈ’ — ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ .)
ਅਬ, ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਵਿਵੇਚਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : —
ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੀ ਵਹੀ ਕਲਈ, ਸ੍ਵਯਂ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ
ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਔਰ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ
ਕਰਤੀ ਹੁਈ, ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈਂ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ
ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੁਈ, ਕਲਈ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ( – ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿਕੇ – )
ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ, ਅਪਨੇ ( – ਕਲਈਕੇ) ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ
ਸ਼੍ਵੇਤ ਕਰਤੀ ਹੈ, — ਐਸਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲਾ
ਚੇਤਯਿਤਾ ਭੀ, ਸ੍ਵਯਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ ਕਰਾਤਾ ਹੁਆ, ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈਂ ਐਸੇ
ਅਪਨੇ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਚੇਤਯਿਤਾ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ
ਐਸੇ ਅਪਨੇ ( – ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕੇ – ) ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ,
ਅਪਨੇ ( – ਚੇਤਯਿਤਾਕੇ – ) ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੈ — ਐਸਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .

Page 513 of 642
PDF/HTML Page 546 of 675
single page version

ਕਿਂਚ — ਯਥਾ ਚ ਸੈਵ ਸੇਟਿਕਾ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਾ ਸ੍ਵਯਂ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾ-
ਪਰਿਣਮਮਾਨਾ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪਰਿਣਮਯਨ੍ਤੀ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨਃ
ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸੇਟਿਕਾਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ
ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਸ਼੍ਵੇਤਯਤੀਤਿ ਵ੍ਯਵਹ੍ਰਿਯਤੇ, ਤਥਾ ਚੇਤਯਿਤਾਪਿ ਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣ-
ਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਃ ਸ੍ਵਯਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪਰਿਣਮਮਾਨਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾ-
ਪਰਿਣਮਯਨ੍ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਃ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚੇਤਯਿਤ੍ਰੁਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ
ਪਸ਼੍ਯਤੀਤਿ ਵ੍ਯਵਹ੍ਰਿਯਤੇ
.
ਅਪਿ ਚ — ਯਥਾ ਚ ਸੈਵ ਸੇਟਿਕਾ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਾ ਸ੍ਵਯਂ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ-
ਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪਰਿਣਮਮਾਨਾ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪਰਿਣਮਯਨ੍ਤੀ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਮਿਤ੍ਤ-
ਕੇਨਾਤ੍ਮਨਃ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾ ਕੁਡਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸੇਟਿਕਾਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨਃ
65
ਔਰ (ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਕਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਹਾ ਹੈ) ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਕਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਹਾ
ਜਾਤਾ ਹੈ : — ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੀ ਵਹੀ ਕਲਈ, ਸ੍ਵਯਂ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ
ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਔਰ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ
ਕਰਾਤੀ ਹੁਈ, ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈਂ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ
ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੁਈ, ਕਲਈ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ( – ਦਿਵਾਰ-ਆਦਿਕੇ – ) ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ
ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ ( – ਕਲਈਕੇ) ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਸ਼੍ਵੇਤ ਕਰਤੀ
ਹੈ — ਐਸਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲਾ ਚੇਤਯਿਤਾ ਭੀ, ਸ੍ਵਯਂ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ
ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ ਕਰਾਤਾ ਹੁਆ, ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈਂ ਐਸੇ ਅਪਨੇ
ਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਚੇਤਯਿਤਾ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ
ਅਪਨੇ ( – ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕੇ – ) ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ
( – ਚੇਤਯਿਤਾਕੇ – ) ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਅਥਵਾ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਕਰਤਾ ਹੈ — ਐਸਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .
ਔਰ (ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ-ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਗੁਣਕਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਹਾ ਹੈ) ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਚਾਰਿਤ੍ਰਗੁਣਕਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ
ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ਜੈਸੇ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੀ ਵਹੀ ਕਲਈ, ਸ੍ਵਯਂ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ
ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਔਰ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ
ਕਰਾਤੀ ਹੁਈ, ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ਸ਼੍ਵੇਤਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਪਰਿਣਾਮ
ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੁਈ, ਕਲਈ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ( – ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿਕੇ — ) ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ

Page 514 of 642
PDF/HTML Page 547 of 675
single page version

ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਸ਼੍ਵੇਤਯਤੀਤਿ ਵ੍ਯਵਹ੍ਰਿਯਤੇ, ਤਥਾ ਚੇਤਯਿਤਾਪਿ
ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰਪਰਾਪੋਹਨਾਤ੍ਮਕਸ੍ਵਭਾਵਃ ਸ੍ਵਯਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪਰਿਣਮਮਾਨਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ-
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪਰਿਣਮਯਨ੍ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਨਿਰ੍ਭਰ-
ਪਰਾਪੋਹਨਾਤ੍ਮਕਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚੇਤਯਿਤ੍ਰੁਨਿਮਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ
ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਪੋਹਤੀਤਿ ਵ੍ਯਵਹ੍ਰਿਯਤੇ
.
ਏਵਮਯਮਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਚਾਰਿਤ੍ਰਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਨਿਸ਼੍ਚਯਵ੍ਯਵਹਾਰਪ੍ਰਕਾਰਃ . ਏਵਮੇਵਾਨ੍ਯੇਸ਼ਾਂ ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਮਪਿ
ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਵ੍ਯਃ .
ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਦੀਵਾਰ-ਆਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ ( – ਕਲਈ – )ਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਸ਼੍ਵੇਤ ਕਰਤੀ
ਹੈ — ਐਸਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜਿਸਕਾ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ, ਪਰਕੇ ਅਪੋਹਨਸ੍ਵਰੂਪ
ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਐਸਾ ਚੇਤਯਿਤਾ ਭੀ, ਸ੍ਵਯਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਹੁਆ
ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨ ਕਰਾਤਾ ਹੁਆ, ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜਿਸਕੋ
ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਪਰ-ਅਪੋਹਨਾਤ੍ਮਕ ( – ਪਰਕੇ ਤ੍ਯਾਗਸ੍ਵਰੂਪ) ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ
ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਚੇਤਯਿਤਾ ਜਿਸਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ( – ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਕੇ – )
ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਪਨੇ ( – ਚੇਤਯਿਤਾਕੇ – ) ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ
ਅਪੋਹਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਤਾ ਹੈ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹ, ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਜ੍ਞਾਨ-ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ-ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਨ੍ਯ ਸਮਸ੍ਤ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਭੀ ਨਿਸ਼੍ਚਯ-ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਏ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਏਕ ਚੇਤਨਾਮਾਤ੍ਰ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ . ਉਸਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਜਾਨਨਾ,
ਦੇਖਨਾ, ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਕਰਨਾ, ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੋਨਾ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਹੈਂ . ਵਹਾਁ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾਕੋ
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਜ੍ਞਾਯਕ ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ, ਦਰ੍ਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ, ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਕਹਾ
ਜਾ ਸਕਤਾ, ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਕੋਈ
ਭੀ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ, ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ, ਤ੍ਯਾਗ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਭਾਵ ਹੈਂ, ਵੇ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਹੈਂ; ਭਾਵ-ਭਾਵਕਕਾ
ਭੇਦ ਕਹਨਾ ਵਹ ਭੀ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਹੈ, ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਭਾਵ ਔਰ ਭਾਵ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਅਬ, ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ . ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਜ੍ਞਾਤਾ, ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾ, ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ
ਕਰਨੇਵਾਲਾ, ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤ-ਨੈਮਿਤ੍ਤਿਕਭਾਵ ਹੈ .
ਜ੍ਞਾਨਾਦਿ ਭਾਵੋਂਕਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰੀਜਨ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ
ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਦੇਖਤਾ ਹੈ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਤਾ ਹੈ .
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯ-ਵ੍ਯਵਹਾਰਕੇ ਪ੍ਰਕਾਰਕੋ ਜਾਨਕਰ ਯਥਾਵਤ੍ (ਜੈਸਾ ਕਹਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ) ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ
ਕਰਨਾ ..੩੫੬ ਸੇ ੩੬੫..

Page 515 of 642
PDF/HTML Page 548 of 675
single page version

(ਸ਼ਾਰ੍ਦੂਲਵਿਕ੍ਰੀਡਿਤ)
ਸ਼ੁਦ੍ਧਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਰੂਪਣਾਰ੍ਪਿਤਮਤੇਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵਂ ਸਮੁਤ੍ਪਸ਼੍ਯਤੋ
ਨੈਕਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤਂ ਚਕਾਸ੍ਤਿ ਕਿਮਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਂ ਜਾਤੁਚਿਤ੍ .
ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞੇਯਮਵੈਤਿ ਯਤ੍ਤੁ ਤਦਯਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸ੍ਵਭਾਵੋਦਯਃ
ਕਿਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਚੁਮ੍ਬਨਾਕੁਲਧਿਯਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵਾਚ੍ਚ੍ਯਵਨ੍ਤੇ ਜਨਾਃ ..੨੧੫..
(ਮਨ੍ਦਾਕ੍ਰਾਨ੍ਤਾ)
ਸ਼ੁਦ੍ਧਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰਸਭਵਨਾਤ੍ਕਿਂ ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਸ਼ੇਸ਼-
ਮਨ੍ਯਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ ਯਦਿ ਵਾ ਤਸ੍ਯ ਕਿਂ ਸ੍ਯਾਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵਃ .
ਜ੍ਯੋਤ੍ਸ੍ਨਾਰੂਪਂ ਸ੍ਨਪਯਤਿ ਭੁਵਂ ਨੈਵ ਤਸ੍ਯਾਸ੍ਤਿ ਭੂਮਿ-
ਰ੍ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞੇਯਂ ਕਲਯਤਿ ਸਦਾ ਜ੍ਞੇਯਮਸ੍ਯਾਸ੍ਤਿ ਨੈਵ ..੨੧੬..
ਅਬ, ਇਸ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਸ਼ੁਦ੍ਧ-ਦ੍ਰਵ੍ਯ-ਨਿਰੂਪਣ-ਅਰ੍ਪਿਤ-ਮਤੇਃ ਤਤ੍ਤ੍ਵਂ ਸਮੁਤ੍ਪਸ਼੍ਯਤਃ ] ਜਿਸਨੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਨਿਰੂਪਣਮੇਂ ਬੁਦ੍ਧਿਕੋ ਲਗਾਯਾ ਹੈ, ਔਰ ਜੋ ਤਤ੍ਤ੍ਵਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਪੁਰੁਸ਼ਕੋ [ਏਕ-
ਦ੍ਰਵ੍ਯ-ਗਤਂ ਕਿਮ੍-ਅਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ-ਅਨ੍ਤਰਂ ਜਾਤੁਚਿਤ੍ ਨ ਚਕਾਸ੍ਤਿ ] ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਭੀਤਰ ਕੋਈ ਭੀ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਰਹਤਾ ਹੁਆ ਕ ਦਾਪਿ ਭਾਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . [ਯਤ੍ ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞੇਯਮ੍ ਅਵੈਤਿ ਤਤ੍ ਅਯਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧ-ਸ੍ਵਭਾਵ-ਉਦਯਃ ]
ਜ੍ਞਾਨ ਜ੍ਞੇਯਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਵਹ ਤੋ ਯਹ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਉਦਯ ਹੈ . [ਜਨਾਃ ] ਜਬ ਕਿ ਐਸਾ ਹੈ
ਤਬ ਫਿ ਰ ਲੋਗ [ਦ੍ਰਵ੍ਯ-ਅਨ੍ਤਰ-ਚੁਮ੍ਬਨ-ਆਕੁਲ-ਧਿਯਃ ] ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਹੋਨੇਕੀ
ਮਾਨ੍ਯਤਾਸੇ ਆਕੁਲ ਬੁਦ੍ਧਿਵਾਲੇ ਹੋਤੇ ਹੁਏ [ਤਤ੍ਤ੍ਵਾਤ੍ ] ਤਤ੍ਤ੍ਵਸੇ (ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ) [ਕਿਂ ਚ੍ਯਵਨ੍ਤੇ ] ਕ੍ਯੋਂ
ਚ੍ਯੁਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ?
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੀ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਤਤ੍ਤ੍ਵਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੇ ਪਰ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਨ੍ਯ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ . ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਸੋ ਤੋ ਯਹ ਜ੍ਞਾਨਕੀ
ਸ੍ਵਚ੍ਛਤਾਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ; ਕਹੀਂ ਜ੍ਞਾਨ ਉਨ੍ਹੇਂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਅਥਵਾ ਵੇ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਤੇ . ਐਸਾ
ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ ਦੇਖਕਰ ਯਹ ਲੋਗ ਐਸਾ ਮਾਨਤੇ ਹੁਏ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਚ੍ਯੁਤ
ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ‘ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਪਰਜ੍ਞੇਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਪਰਮਾਰ੍ਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਹੈ’; ਯਹ ਉਨਕਾ ਅਜ੍ਞਾਨ ਹੈ . ਉਨ ਪਰ ਕਰੁਣਾ
ਕਰਕੇ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ਯਹ ਲੋਗ ਤਤ੍ਤ੍ਵਸੇ ਕ੍ਯੋਂ ਚ੍ਯੁਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹੈਂ ? .੨੧੫.
ਪੁਨਃ ਇਸੀ ਅਰ੍ਥਕੋ ਦ੍ਰੁਢ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਸ਼ੁਦ੍ਧ-ਦ੍ਰਵ੍ਯ-ਸ੍ਵਰਸ-ਭਵਨਾਤ੍ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ (ਆਤ੍ਮਾ ਆਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ)

Page 516 of 642
PDF/HTML Page 549 of 675
single page version

(ਮਨ੍ਦਾਕ੍ਰਾਨ੍ਤਾ)
ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਦ੍ਵਯਮੁਦਯਤੇ ਤਾਵਦੇਤਨ੍ਨ ਯਾਵਦ੍
ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤਿ ਨ ਪੁਨਰ੍ਬੋਧ੍ਯਤਾਂ ਯਾਤਿ ਬੋਧ੍ਯਮ੍ .
ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤੁ ਤਦਿਦਂ ਨ੍ਯਕ੍ਕ੍ਰੁਤਾਜ੍ਞਾਨਭਾਵਂ
ਭਾਵਾਭਾਵੌ ਭਵਤਿ ਤਿਰਯਨ੍ ਯੇਨ ਪੂਰ੍ਣਸ੍ਵਭਾਵਃ ..੨੧੭..
ਨਿਜਰਸਰੂਪ (-ਜ੍ਞਾਨਾਦਿ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ) ਪਰਿਣਮਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ, [ਸ਼ੇਸ਼ਮ੍ ਅਨ੍ਯਤ੍-ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਕਿਂ
ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਭਵਤਿ ] ਕ੍ਯਾ ਸ਼ੇਸ਼ ਕੋਈ ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਸ ( – ਜ੍ਞਾਨਾਦਿ) ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ?
(ਨਹੀਂ .) [ਯਦਿ ਵਾ ਸ੍ਵਭਾਵਃ ਕਿਂ ਤਸ੍ਯ ਸ੍ਯਾਤ੍ ] ਅਥਵਾ ਕ੍ਯਾ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਨਾਦਿ)ਸ੍ਵਭਾਵ ਕਿਸੀ
ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? (ਨਹੀਂ . ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ
ਹੈ .) [ਜ੍ਯੋਤ੍ਸ੍ਨਾਰੂਪਂ ਭੁਵਂ ਸ੍ਨਪਯਤਿ ] ਚਾਁਂਦਨੀਕਾ ਰੂਪ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਕੋ ਉਜ੍ਜ੍ਵਲ ਕ ਰਤਾ ਹੈ [ਭੂਮਿਃ ਤਸ੍ਯ
ਨ ਏਵ ਅਸ੍ਤਿ ] ਤਥਾਪਿ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ ਚਾਁਦਨੀਕੀ ਕਦਾਪਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ; [ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞੇਯਂ ਸਦਾ ਕਲਯਤਿ ]
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਜ੍ਞੇਯਕੋ ਸਦਾ ਜਾਨਤਾ ਹੈ [ਜ੍ਞੇਯਮ੍ ਅਸ੍ਯ ਅਸ੍ਤਿ ਨ ਏਵ ] ਤਥਾਪਿ ਜ੍ਞੇਯ ਜ੍ਞਾਨਕਾ
ਕਦਾਪਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੀ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਕਿਸੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਕਿਸੀ ਅਨ੍ਯ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . ਜੈਸੇ ਚਾਁਦਨੀ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਕੋ ਉਜ੍ਜ੍ਵਲ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ ਚਾਁਦਨੀਕੀ
ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਜ੍ਞੇਯਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਜ੍ਞੇਯ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ
ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕੀ ਸ੍ਵਚ੍ਛਤਾਮੇਂ ਜ੍ਞੇਯ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਝਲਕਤਾ
ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਉਨ ਜ੍ਞੇਯੋਂਕਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .੨੧੬.
ਅਬ, ਆਗੇਕੀ ਗਾਥਾਓਂਕਾ ਸੂਚਕ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਤਾਵਤ੍ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼-ਦ੍ਵਯਮ੍ ਉਦਯਤੇ ] ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ਕਾ ਦ੍ਵਨ੍ਦ੍ਵ ਤਬ ਤਕ ਉਦਯਕੋ
ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ [ਯਾਵਦ੍ ਏਤਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਨ ਭਵਤਿ ] ਕਿ ਜਬ ਤਕ ਯਹ ਜ੍ਞਾਨ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਨ ਹੋ
[ਪੁਨਃ ਬੋਧ੍ਯਮ੍ ਬੋਧ੍ਯਤਾਂ ਨ ਯਾਤਿ ] ਔਰ ਜ੍ਞੇਯ ਜ੍ਞੇਯਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨ ਹੋ . [ਤਤ੍ ਇਦਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਨ੍ਯਕ੍ਕ੍ਰੁਤ-
ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤੁ ] ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਜ੍ਞਾਨ, ਅਜ੍ਞਾਨ-ਭਾਵਕੋ ਦੂਰ ਕ ਰਕੇ, ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਹੋ — [ਯੇਨ
ਭਾਵ-ਅਭਾਵੌ ਤਿਰਯਨ੍ ਪੂਰ੍ਣਸ੍ਵਭਾਵਃ ਭਵਤਿ ] ਕਿ ਜਿਸਸੇ ਭਾਵ-ਅਭਾਵ(ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼)ਕੋ ਰੋਕਤਾ ਹੁਆ
ਪੂਰ੍ਣਸ੍ਵਭਾਵ (ਪ੍ਰਗਟ) ਹੋ ਜਾਯੇ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜਬ ਤਕ ਜ੍ਞਾਨ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਨ ਹੋ, ਜ੍ਞੇਯ ਜ੍ਞੇਯਰੂਪ ਨ ਹੋ, ਤਬ ਤਕ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼
ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਜ੍ਞਾਨ, ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵਕੋ ਦੂਰ ਕਰਕੇ, ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਹੋਓ, ਕਿ ਜਿਸਸੇ
ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਜੋ ਭਾਵ ਔਰ ਅਭਾਵਰੂਪ ਦੋ ਅਵਸ੍ਥਾਐਂ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਵੇ ਮਿਟ ਜਾਯੇਂ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ ਪੂਰ੍ਣਸ੍ਵਭਾਵਕੋ
ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋ ਜਾਯੇ . ਯਹ ਪ੍ਰਾਰ੍ਥਨਾ ਹੈ .੨੧੭.

Page 517 of 642
PDF/HTML Page 550 of 675
single page version

ਦਂਸਣਣਾਣਚਰਿਤ੍ਤਂ ਕਿਂਚਿ ਵਿ ਣਤ੍ਥਿ ਦੁ ਅਚੇਦਣੇ ਵਿਸਏ .
ਤਮ੍ਹਾ ਕਿਂ ਘਾਦਯਦੇ ਚੇਦਯਿਦਾ ਤੇਸੁ ਵਿਸਏਸੁ ..੩੬੬..
ਦਂਸਣਣਾਣਚਰਿਤ੍ਤਂ ਕਿਂਚਿ ਵਿ ਣਤ੍ਥਿ ਦੁ ਅਚੇਦਣੇ ਕਮ੍ਮੇ .
ਤਮ੍ਹਾ ਕਿਂ ਘਾਦਯਦੇ ਚੇਦਯਿਦਾ ਤਮ੍ਹਿ ਕਮ੍ਮਮ੍ਹਿ ..੩੬੭..
ਦਂਸਣਣਾਣਚਰਿਤ੍ਤਂ ਕਿਂਚਿ ਵਿ ਣਤ੍ਥਿ ਦੁ ਅਚੇਦਣੇ ਕਾਏ .
ਤਮ੍ਹਾ ਕਿਂ ਘਾਦਯਦੇ ਚੇਦਯਿਦਾ ਤੇਸੁ ਕਾਏਸੁ ..੩੬੮..
ਣਾਣਸ੍ਸ ਦਂਸਣਸ੍ਸ ਯ ਭਣਿਦੋ ਘਾਦੋ ਤਹਾ ਚਰਿਤ੍ਤਸ੍ਸ .
ਣ ਵਿ ਤਹਿਂ ਪੋਗ੍ਗਲਦਵ੍ਵਸ੍ਸ ਕੋ ਵਿ ਘਾਦੋ ਦੁ ਣਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ..੩੬੯..
ਜੀਵਸ੍ਸ ਜੇ ਗੁਣਾ ਕੇਇ ਣਤ੍ਥਿ ਖਲੁ ਤੇ ਪਰੇਸੁ ਦਵ੍ਵੇਸੁ .
ਤਮ੍ਹਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਣਤ੍ਥਿ ਰਾਗੋ ਦੁ ਵਿਸਏਸੁ ..੩੭੦..
‘ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਜ੍ਞੇਯ ਸਰ੍ਵਥਾ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈ, ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਾਦਿ ਕੋਈ ਗੁਣ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈ’
ਐਸਾ ਜਾਨਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੋ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਰਾਗ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਔਰ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿ ਜੜ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਭੀ
ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ; ਵੇ ਮਾਤ੍ਰ ਅਜ੍ਞਾਨਦਸ਼ਾਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਜੀਵਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ . — ਇਸ ਅਰ੍ਥਕੀ ਗਾਥਾਏਁ ਅਬ ਕਹਤੇ
ਹੈਂ : —
ਚਾਰਿਤ੍ਰ-ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍ ਨਹਿਂ ਅਚੇਤਨ ਵਿਸ਼ਯਮੇਂ .
ਇਸ ਹੇਤੁਸੇ ਯਹ ਆਤਮਾ ਕ੍ਯਾ ਹਨ ਸਕੇ ਉਨ ਵਿਸ਼ਯਮੇਂ ? ..੩੬੬..
ਚਾਰਿਤ੍ਰ-ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍ ਨਹਿਂ ਅਚੇਤਨ ਕਰ੍ਮਮੇਂ .
ਇਸ ਹੇਤੁਸੇ ਯਹ ਆਤਮਾ ਕ੍ਯਾ ਹਨ ਸਕੇ ਉਨ ਕਰ੍ਮਮੇਂ ? ..੩੬੭..
ਚਾਰਿਤ੍ਰ-ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍ ਨਹਿਂ ਅਚੇਤਨ ਕਾਯਮੇਂ .
ਇਸ ਹੇਤੁਸੇ ਯਹ ਆਤਮਾ ਕ੍ਯਾ ਹਨ ਸਕੇ ਉਨ ਕਾਯਮੇਂ ? ..੩੬੮..
ਹੈ ਜ੍ਞਾਨਕਾ, ਸਮ੍ਯਕ੍ਤਕਾ, ਉਪਘਾਤ ਚਾਰਿਤਕਾ ਕਹਾ .
ਵਹਾਁ ਔਰ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹਿਂ ਕਹਾ ਉਪਘਾਤ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ..੩੬੯..
ਜੋ ਜੀਵਕੇ ਗੁਣ ਹੈਂ ਨਿਯਤ ਵੇ ਕੋਈ ਨਹਿਂ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ .
ਇਸ ਹੇਤੁਸੇ ਸਦ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜੀਵਕੋ ਰਾਗ ਨਹਿਂ ਹੈ ਵਿਸ਼ਯਮੇਂ ..੩੭੦..

Page 518 of 642
PDF/HTML Page 551 of 675
single page version

ਰਾਗੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ ਜੀਵਸ੍ਸੇਵ ਯ ਅਣਣ੍ਣਪਰਿਣਾਮਾ .
ਏਦੇਣ ਕਾਰਣੇਣ ਦੁ ਸਦ੍ਦਾਦਿਸੁ ਣਤ੍ਥਿ ਰਾਗਾਦੀ ..੩੭੧..
ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਂ ਕਿਞ੍ਚਿਦਪਿ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤ੍ਵਚੇਤਨੇ ਵਿਸ਼ਯੇ .
ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਕਿਂ ਹਨ੍ਤਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਤੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ..੩੬੬..
ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਂ ਕਿਞ੍ਚਿਦਪਿ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤ੍ਵਚੇਤਨੇ ਕਰ੍ਮਣਿ .
ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਕਿਂ ਹਨ੍ਤਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਤਤ੍ਰ ਕਰ੍ਮਣਿ ..੩੬੭..
ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਂ ਕਿਞ੍ਚਿਦਪਿ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤ੍ਵਚੇਤਨੇ ਕਾਯੇ .
ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਕਿਂ ਹਨ੍ਤਿ ਚੇਤਯਿਤਾ ਤੇਸ਼ੁ ਕਾਯੇਸ਼ੁ ..੩੬੮..
ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਯ ਚ ਭਣਿਤੋ ਘਾਤਸ੍ਤਥਾ ਚਾਰਿਤ੍ਰਸ੍ਯ .
ਨਾਪਿ ਤਤ੍ਰ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਕੋਪਿ ਘਾਤਸ੍ਤੁ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਃ ..੩੬੯..
ਅਰੁ ਰਾਗ, ਦ੍ਵੇਸ਼, ਵਿਮੋਹ ਤੋ ਜੀਵਕੇ ਅਨਨ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ .
ਇਸ ਹੇਤੁਸੇ ਸ਼ਬ੍ਦਾਦਿ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਨਹੀਂ ਰਾਗਾਦਿ ਹੈਂ ..੩੭੧..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — [ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਮ੍ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰ [ਅਚੇਤਨੇ ਵਿਸ਼ਯੇ ਤੁ ] ਅਚੇਤਨ
ਵਿਸ਼ਯਮੇਂ [ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍ ਅਪਿ ] ਕਿਂਚਿਤ੍ ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ [ਨ ਅਸ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਚੇਤਯਿਤਾ ]
ਆਤ੍ਮਾ [ਤੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ] ਉਨ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ [ਕਿਂ ਹਨ੍ਤਿ ] ਕ੍ਯਾ ਘਾਤ ਕਰੇਗਾ ?
[ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਮ੍ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰ [ਅਚੇਤਨੇ ਕਰ੍ਮਣਿ ਤੁ ] ਅਚੇਤਨ ਕਰ੍ਮਮੇਂ [ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍
ਅਪਿ ] ਕਿਂਚਿਤ੍ ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ [ਨ ਅਸ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਚੇਤਯਿਤਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਤਤ੍ਰ
ਕਰ੍ਮਣਿ ] ਉਨ ਕ ਰ੍ਮਮੇਂ [ਕਿਂ ਹਨ੍ਤਿ ] ਕ੍ਯਾ ਘਾਤ ਕਰੇਗਾ ? (ਕੁਛ ਭੀ ਘਾਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤਾ .)
[ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਮ੍ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰ [ਅਚੇਤਨੇ ਕਾਯੇ ਤੁ ] ਅਚੇਤਨ ਕਾਯਮੇਂ [ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍
ਅਪਿ ] ਕਿਂਚਿਤ੍ ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ [ਨ ਅਸ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਚੇਤਯਿਤਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਤੇਸ਼ੁ
ਕਾਯੇਸ਼ੁ ] ਉਨ ਕਾਯੋਂਮੇਂ [ਕਿਂ ਹਨ੍ਤਿ ] ਕ੍ਯਾ ਘਾਤ ਕਰੇਗਾ ? (ਕੁਛ ਭੀ ਘਾਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤਾ .)
[ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ] ਜ੍ਞਾਨਕਾ, [ਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਯ ਚ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨਕਾ [ਤਥਾ ਚਾਰਿਤ੍ਰਸ੍ਯ ] ਤਥਾ ਚਾਰਿਤ੍ਰਕਾ [ਘਾਤਃ
ਭਣਿਤਃ ] ਘਾਤ ਕ ਹਾ ਹੈ, [ਤਤ੍ਰ ] ਵਹਾਁ [ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ] ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ [ਘਾਤਃ ਤੁ ] ਘਾਤ [ਕਃ ਅਪਿ ]
ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ [ਨ ਅਪਿ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਃ ] ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਹੈ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰਕੇ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਘਾਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .)

Page 519 of 642
PDF/HTML Page 552 of 675
single page version

ਜੀਵਸ੍ਯ ਯੇ ਗੁਣਾਃ ਕੇਚਿਨ੍ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਖਲੁ ਤੇ ਪਰੇਸ਼ੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ .
ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰਸ਼੍ਟੇਰ੍ਨਾਸ੍ਤਿ ਰਾਗਸ੍ਤੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ..੩੭੦..
ਰਾਗੋ ਦ੍ਵੇਸ਼ੋ ਮੋਹੋ ਜੀਵਸ੍ਯੈਵ ਚਾਨਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਃ .
ਏਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤੁ ਸ਼ਬ੍ਦਾਦਿਸ਼ੁ ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਰਾਗਾਦਯਃ ..੩੭੧..
ਯਦ੍ਧਿ ਯਤ੍ਰ ਭਵਤਿ ਤਤ੍ਤਦ੍ਘਾਤੇ ਹਨ੍ਯਤ ਏਵ, ਯਥਾ ਪ੍ਰਦੀਪਘਾਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ੋ ਹਨ੍ਯਤੇ; ਯਤ੍ਰ ਚ
ਯਦ੍ਭਵਤਿ ਤਤ੍ਤਦ੍ਘਾਤੇ ਹਨ੍ਯਤ ਏਵ, ਯਥਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਘਾਤੇ ਪ੍ਰਦੀਪੋ ਹਨ੍ਯਤੇ . ਯਤ੍ਤੁ ਯਤ੍ਰ ਨ ਭਵਤਿ
ਤਤ੍ਤਦ੍ਘਾਤੇ ਨ ਹਨ੍ਯਤੇ, ਯਥਾ ਘਟਘਾਤੇ ਘਟਪ੍ਰਦੀਪੋ ਨ ਹਨ੍ਯਤੇ; ਯਤ੍ਰ ਚ ਯਨ੍ਨ ਭਵਤਿ ਤਤ੍ਤਦ੍ਘਾਤੇ
ਨ ਹਨ੍ਯਤੇ, ਯਥਾ ਘਟਪ੍ਰਦੀਪਘਾਤੇ ਘਟੋ ਨ ਹਨ੍ਯਤੇ . ਅਥਾਤ੍ਮਨੋ ਧਰ੍ਮਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਾਣਿ
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਘਾਤੇਪਿ ਨ ਹਨ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਨ ਚ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਾਣਾਂ ਘਾਤੇਪਿ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਹਨ੍ਯਤੇ;
ਏਵਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਾਣਿ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਨ ਭਵਨ੍ਤੀਤ੍ਯਾਯਾਤਿ; ਅਨ੍ਯਥਾ ਤਦ੍ਘਾਤੇ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯ-
(ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ) [ਯੇ ਕੇਚਿਤ੍ ] ਜੋ ਕੋਈ [ਜੀਵਸ੍ਯ ਗੁਣਾਃ ] ਜੀਵਕੇ ਗੁਣ ਹੈਂ, [ਤੇ ਖਲੁ ] ਵੇ
ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਪਰੇਸ਼ੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ ] ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ [ਨ ਸਨ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੈਂ; [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟੇਃ ]
ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ [ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ] ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤਿ [ਰਾਗਃ ਤੁ ] ਰਾਗ [ਨ ਅਸ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੈ .
[ਚ ] ਔਰ [ਰਾਗਃ ਦ੍ਵੇਸ਼ਃ ਮੋਹਃ ] ਰਾਗ, ਦ੍ਵੇਸ਼ ਔਰ ਮੋਹ [ਜੀਵਸ੍ਯ ਏਵ ] ਜੀਵਕੇ ਹੀ
[ਅਨਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮਾਃ ] ਅਨਨ੍ਯ (ਏਕ ਰੂਪ) ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ, [ਏਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤੁ ] ਇਸ ਕਾਰਣਸੇ [ਰਾਗਾਦਯਃ ]
ਰਾਗਾਦਿਕ [ਸ਼ਬ੍ਦਾਦਿਸ਼ੁ ] ਸ਼ਬ੍ਦਾਦਿ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ (ਭੀ) [ਨ ਸਨ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੈਂ .
(ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿ ਨ ਤੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਹੈਂ ਔਰ ਨ ਜੜ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ, ਵੇ ਮਾਤ੍ਰ ਅਜ੍ਞਾਨਦਸ਼ਾਮੇਂ
ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਜੀਵਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ .)
ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜੋ ਜਿਸਮੇਂ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਉਸਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਹੀ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਆਧਾਰਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਆਧੇਯਕਾ ਘਾਤ ਹੋ ਹੀ ਜਾਤਾ ਹੈ), ਜੈਸੇ ਦੀਪਕਕੇ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ (ਉਸਮੇਂ
ਰਹਨੇਵਾਲਾ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਤਥਾ ਜਿਸਮੇਂ ਜੋ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਉਸਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਨੇ ਪਰ ਅਵਸ਼੍ਯ
ਨਸ਼੍ਟ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਧੇਯਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਆਧਾਰਕਾ ਘਾਤ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੀ ਹੈ), ਜੈਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾ
ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਦੀਪਕਕਾ ਘਾਤ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਜੋ ਜਿਸਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਵਹ ਉਸਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ
ਨਸ਼੍ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਜੈਸੇ ਘੜੇਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਨੇ ਪਰ ੧ਘਟ-ਪ੍ਰਦੀਪਕਾ ਨਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਤਥਾ ਜਿਸਮੇਂ ਜੋ ਨਹੀਂ
ਹੋਤਾ ਵਹ ਉਸਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਨਸ਼੍ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਜੈਸੇ ਘਟ-ਪ੍ਰਦੀਪਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਘਟਕਾ ਨਾਸ਼ ਨਹੀਂ
ਹੋਤਾ . (ਇਸਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਨ੍ਯਾਯ ਕਹਾ ਹੈ .) ਅਬ, ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਧਰ੍ਮ — ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਚਾਰਿਤ੍ਰ —
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਨਸ਼੍ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ ਔਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ
੧ਘਟ-ਪ੍ਰਦੀਪ = ਘੜੇਮੇਂ ਰਖਾ ਹੁਆ ਦੀਪਕ . (ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ ਦੀਪਕ ਘੜੇਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਘੜੇਮੇਂ ਤੋ ਘੜੇਕੇ ਹੀ ਗੁਣ ਹੈਂ) .

Page 520 of 642
PDF/HTML Page 553 of 675
single page version

ਘਾਤਸ੍ਯ, ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਘਾਤੇ ਤਦ੍ਘਾਤਸ੍ਯ ਦੁਰ੍ਨਿਵਾਰਤ੍ਵਾਤ੍ . ਯਤ ਏਵਂ ਤਤੋ ਯੇ ਯਾਵਨ੍ਤਃ
ਕੇਚਨਾਪਿ ਜੀਵਗੁਣਾਸ੍ਤੇ ਸਰ੍ਵੇਪਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ ਨ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਯਕ੍ ਪਸ਼੍ਯਾਮਃ, ਅਨ੍ਯਥਾ
ਅਤ੍ਰਾਪਿ ਜੀਵਗੁਣਘਾਤੇ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਘਾਤਸ੍ਯ, ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਘਾਤੇ ਜੀਵਗੁਣਘਾਤਸ੍ਯ ਚ ਦੁਰ੍ਨਿਵਾਰਤ੍ਵਾਤ੍ .
ਯਦ੍ਯੇਵਂ ਤਰ੍ਹਿ ਕੁਤਃ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰਸ਼੍ਟੇਰ੍ਭਵਤਿ ਰਾਗੋ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ? ਨ ਕੁਤੋਪਿ . ਤਰ੍ਹਿ ਰਾਗਸ੍ਯ ਕਤਰਾ
ਖਾਨਿਃ ? ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਾ ਹਿ ਜੀਵਸ੍ਯੈਵਾਜ੍ਞਾਨਮਯਾਃ ਪਰਿਣਾਮਾਃ, ਤਤਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਾਦ੍ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ਨ
ਸਨ੍ਤਿ, ਅਜ੍ਞਾਨਾਭਾਵਾਤ੍ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰਸ਼੍ਟੌ ਤੁ ਨ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਏਵਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼੍ਵਸਨ੍ਤਃ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰਸ਼੍ਟੇਰ੍ਨ ਭਵਨ੍ਤੋ,
ਨ ਭਵਨ੍ਤ੍ਯੇਵ .
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਨਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ (ਯਹ ਤੋ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਹੈ); ਇਸਲਿਯੇ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ –
‘ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈਂ’ ਕ੍ਯੋਂਕਿ, ਯਦਿ ਐਸਾ ਨ ਹੋ ਤੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰਕਾ ਘਾਤ
ਹੋਨੇ ਪਰ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਘਾਤ, ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰਕਾ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੀ
ਘਾਤ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ. ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਜੀਵਕੇ ਜੋ ਜਿਤਨੇ ਗੁਣ ਹੈਂ ਵੇ ਸਬ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਯਹ ਇਸ
ਭਲੀਭਾਂਤਿ ਦੇਖਤੇ-ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ, ਯਦਿ ਐਸਾ ਨ ਹੋ ਤੋ, ਯਹਾਁ ਭੀ ਜੀਵਕੇ ਗੁਣੋਂਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਘਾਤ, ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਜੀਵਕੇ ਗੁਣਕਾ ਘਾਤ ਹੋਨਾ ਅਨਿਵਾਰ੍ਯ ਹੋ ਜਾਯ.
(ਕਿਨ੍ਤੁ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਇਸਸੇ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ ਜੀਵਕੇ ਕੋਈ ਗੁਣ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈਂ.)
ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ : — ਯਦਿ ਐਸਾ ਹੈ ਤੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੋ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਰਾਗ ਕਿਸ ਕਾਰਣਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ? ਉਤ੍ਤਰ : —
ਕਿਸੀ ਭੀ ਕਾਰਣਸੇ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ. (ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ : — ) ਤਬ ਫਿ ਰ ਰਾਗਕੀ ਖਾਨ (ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਸ੍ਥਾਨ) ਕੌਨਸੀ ਹੈ ?
(ਉਤ੍ਤਰ : — ) ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼-ਮੋਹ, ਜੀਵਕੇ ਹੀ ਅਜ੍ਞਾਨਮਯ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੀਵਕਾ ਅਜ੍ਞਾਨ ਹੀ
ਰਾਗਾਦਿਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਕੀ ਖਾਨ ਹੈ); ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼-ਮੋਹ, ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਿਸ਼ਯ
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂ, ਔਰ ਵੇ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਮੇਂ (ਭੀ) ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਸਕੇ ਅਜ੍ਞਾਨਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਗ-
ਦ੍ਵੇਸ਼-ਮੋਹ, ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ (ਭੀ) ਨ ਹੋਨੇਸੇ, (ਵੇ) ਹੈਂ ਹੀ ਨਹੀਂ.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਅਜ੍ਞਾਨਮਯ ਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼-ਮੋਹ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਆਤ੍ਮਾਕੇ
ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰਾਦਿ ਗੁਣੋਂਕਾ ਘਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਗੁਣੋਂਕੇ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਅਚੇਤਨ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ
ਘਾਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਘਾਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰਾਦਿਕਾ ਘਾਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ
ਜੀਵਕੇ ਕੋਈ ਭੀ ਗੁਣ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈਂ. ਐਸਾ ਜਾਨਤੇ ਹੁਏ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੋ ਅਚੇਤਨ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ
ਰਾਗਾਦਿਕ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ. ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼-ਮੋਹ, ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਵੇ ਜੀਵਕੇ ਹੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮੇਂ ਅਜ੍ਞਾਨਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੋਤੇ ਹੈਂ; ਜਬ ਅਜ੍ਞਾਨਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਤਬ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ
ਹੈਂ. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼-ਮੋਹ ਨ ਤੋ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਹੈਂ ਔਰ ਨ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਮੇਂ ਭੀ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਦ੍ਰਵ੍ਯਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਵੇ ਹੈਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਵੇ ਜੀਵਕੋ ਅਜ੍ਞਾਨ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ
ਹੈਂ. ਐਸਾ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਯੇ..੩੬੬ ਸੇ ੩੭੧..

Page 521 of 642
PDF/HTML Page 554 of 675
single page version

(ਮਨ੍ਦਾਕ੍ਰਾਨ੍ਤਾ)
ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਵਿਹ ਹਿ ਭਵਤਿ ਜ੍ਞਾਨਮਜ੍ਞਾਨਭਾਵਾਤ੍
ਤੌ ਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵਪ੍ਰਣਿਹਿਤਦ੍ਰਸ਼ਾ ਦ੍ਰਸ਼੍ਯਮਾਨੌ ਨ ਕਿਂਚਿਤ੍ .
ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਃ ਕ੍ਸ਼ਪਯਤੁ ਤਤਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵਦ੍ਰਸ਼੍ਟਯਾ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਤੌ
ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿਰ੍ਜ੍ਵਲਤਿ ਸਹਜਂ ਯੇਨ ਪੂਰ੍ਣਾਚਲਾਰ੍ਚਿਃ ..੨੧੮..
(ਸ਼ਾਲਿਨੀ)
ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ੋਤ੍ਪਾਦਕਂ ਤਤ੍ਤ੍ਵਦ੍ਰਸ਼੍ਟਯਾ
ਨਾਨ੍ਯਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵੀਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ਕਿਂਚਨਾਪਿ .
ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਰਨ੍ਤਸ਼੍ਚਕਾਸ੍ਤਿ
ਵ੍ਯਕ੍ਤਾਤ੍ਯਨ੍ਤਂ ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਯਸ੍ਮਾਤ੍ ..੨੧੯..
66
ਅਬ, ਇਸ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਇਹ ਜ੍ਞਾਨਮ੍ ਹਿ ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵਾਤ੍ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ੌ ਭਵਤਿ ] ਇਸ ਜਗਤਮੇਂ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ
ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵਸੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; [ਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵ-ਪ੍ਰਣਿਹਿਤ-ਦਸ਼ਾ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਮਾਨੌ ਤੋ ਕਿਂਚਿਤ੍ ਨ ]
ਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵਮੇਂ ਸ੍ਥਾਪਿਤ ( – ਏਕਾਗ੍ਰ ਕੀ ਗਈ) ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ), ਵੇ ਰਾਗ
-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ( – ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਵਸ੍ਤੁ ਨਹੀਂ ਹੈਂ). [ਤਤਃ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਃ ਤਤ੍ਤ੍ਵਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਯਾ ਤੌ ਸ੍ਫੁ ਟਂ
ਕ੍ਸ਼ਪਯਤੁ ] ਇਸਲਿਯੇ (ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ) ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਪੁਰੁਸ਼ ਤਤ੍ਤ੍ਵਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਉਨ੍ਹੇਂ (ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ਕੋ)
ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਤਯਾ ਕ੍ਸ਼ਯ ਕਰੋ, [ਯੇਨ ਪੂਰ੍ਣ-ਅਚਲ-ਅਰ੍ਚਿਃ ਸਹਜਂ ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿਃ ਜ੍ਵਲਤਿ ] ਕਿ ਜਿਸਸੇ, ਪੂਰ੍ਣ ਔਰ
ਅਚਲ ਜਿਸਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੈ ਐਸੀ (ਦੈਦੀਪ੍ਯਮਾਨ) ਸਹਜ ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਕੋਈ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਵੇ (ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮ) ਜੀਵਕੇ
ਅਜ੍ਞਾਨਭਾਵਸੇ ਹੋਤੇ ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਹੋਕਰ ਤਤ੍ਤ੍ਵਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਵੇ (ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼) ਕੁਛ ਭੀ
ਵਸ੍ਤੁ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਐਸਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਘਾਤਿਕਰ੍ਮੋਂਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਕਰ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ..੨੧੮..
ਅਬ, ਆਗੇਕੀ ਗਾਥਾਮੇਂ ਯਹ ਕਹੇਂਗੇ ਕਿ ‘ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਗੁਣ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਕਰ
ਸਕਤਾ’ ਇਸਕਾ ਸੂਚਕ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਤਤ੍ਤ੍ਵਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਯਾ ] ਤਤ੍ਤ੍ਵਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯੇ ਤੋ, [ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼-ਉਤ੍ਪਾਦਕਂ ਅਨ੍ਯਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ
ਕਿਂਚਨ ਅਪਿ ਨ ਵੀਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ] ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ
ਦੇਤਾ, [ਯਸ੍ਮਾਤ੍ ਸਰ੍ਵ-ਦ੍ਰਵ੍ਯ-ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਃ ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਅਨ੍ਤਃ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤਂ ਵ੍ਯਕ੍ਤਾ ਚਕਾਸ੍ਤਿ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਰ੍ਵ
ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਅਨ੍ਤਰਂਗਮੇਂ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਪ੍ਰਗਟ (ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਤੀ ਹੈ.

Page 522 of 642
PDF/HTML Page 555 of 675
single page version

ਅਣ੍ਣਦਵਿਏਣ ਅਣ੍ਣਦਵਿਯਸ੍ਸ ਣੋ ਕੀਰਏ ਗੁਣੁਪ੍ਪਾਓ .
ਤਮ੍ਹਾ ਦੁ ਸਵ੍ਵਦਵ੍ਵਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਂਤੇ ਸਹਾਵੇਣ ..੩੭੨..
ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਨ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਗੁਣੋਤ੍ਪਾਦਃ .
ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਤੁ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣ੍ਯੁਤ੍ਪਦ੍ਯਨ੍ਤੇ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ..੩੭੨..
ਨ ਚ ਜੀਵਸ੍ਯ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਰਾਗਾਦੀਨੁਤ੍ਪਾਦਯਤੀਤਿ ਸ਼ਂਕ੍ਯਮ੍; ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣੋਤ੍ਪਾਦ-
ਕਰਣਸ੍ਯਾਯੋਗਾਤ੍; ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨੈਵੋਤ੍ਪਾਦਾਤ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਕੁਮ੍ਭਭਾਵੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾ
ਕਿਂ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਸ੍ਵਭਾਵੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ, ਕਿਂ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ? ਯਦਿ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਸ੍ਵਭਾਵੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ਤਦਾ
ਕੁਮ੍ਭਕਰਣਾਹਂਕਾਰਨਿਰ੍ਭਰਪੁਰੁਸ਼ਾਧਿਸ਼੍ਠਿਤਵ੍ਯਾਪ੍ਰੁਤਕਰਪੁਰੁਸ਼ਸ਼ਰੀਰਾਕਾਰਃ ਕੁਮ੍ਭਃ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਨ ਚ ਤਥਾਸ੍ਤਿ,
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਚੇਤਨਕੇ ਹੀ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ. ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ
ਕਰਾ ਸਕਤਾ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਅਨ੍ਯ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ..੨੧੯..
ਅਬ, ਇਸੀ ਅਰ੍ਥਕੋ ਗਾਥਾ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਦੂਸਰੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਹਿਂ ਗੁਣਕਾ ਕਰੇ.
ਇਸ ਹੇਤੁਸੇ ਸਬ ਹੀ ਦਰਬ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਆਪ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ..੩੭੨..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — [ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ] ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ [ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ] ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ [ਗੁਣੋਤ੍ਪਾਦਃ ]
ਗੁਣਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ [ਨ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ] ਨਹੀਂ ਕੀ ਜਾ ਸਕਤੀ; [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਤੁ ] ਇਸਸੇ (ਯਹ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤ ਹੁਆ ਕਿ)
[ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ] ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ] ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ [ਉਤ੍ਪਦ੍ਯਂਤੇ ] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ.
ਟੀਕਾ : — ਔਰ ਭੀ ਐਸੀ ਸ਼ਂਕਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹਿਯੇ ਕਿ – ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜੀਵਕੋ ਰਾਗਾਦਿ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਕਰਤੇ ਹੈਂ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਗੁਣੋਂਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਕੀ ਅਯੋਗ੍ਯਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ
ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਤਾ ਹੈ. ਯਹ ਬਾਤ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਪੂਰ੍ਵਕ ਸਮਝਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ : —
ਮਿਟ੍ਟੀ ਘਟਭਾਵਰੂਪਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਕੁਮ੍ਹਾਰਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ ਯਾ ਮਿਟ੍ਟੀਕੇ ?
ਯਦਿ ਕੁਮ੍ਹਾਰਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੋ ਤੋ ਜਿਸਮੇਂ ਘਟਕੋ ਬਨਾਨੇਕੇ ਅਹਂਕਾਰਸੇ ਭਰਾ ਹੁਆ
ਪੁਰੁਸ਼ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈ ਔਰ ਜਿਸਕਾ ਹਾਥ (ਘੜਾ ਬਨਾਨੇਕਾ) ਵ੍ਯਾਪਾਰ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਐਸੇ ਪੁਰੁਸ਼ਕੇ
ਸ਼ਰੀਰਾਕਾਰ ਘਟ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ. ਪਰਨ੍ਤੁ ਐਸਾ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਕਿਸੀ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਦੇਖਨੇਮੇਂ ਨਹੀਂ ਆਤਾ. ਯਦਿ ਐਸਾ ਹੈ ਤੋ ਫਿ ਰ ਮਿਟ੍ਟੀ ਕੁਮ੍ਹਾਰਕੇ

Page 523 of 642
PDF/HTML Page 556 of 675
single page version

ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮੋਤ੍ਪਾਦਸ੍ਯਾਦਰ੍ਸ਼ਨਾਤ੍ . ਯਦ੍ਯੇਵਂ ਤਰ੍ਹਿ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਸ੍ਵਭਾਵੇਨ
ਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਸ੍ਵਭਾਵੇਨੈਵ, ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮੋਤ੍ਪਾਦਸ੍ਯ ਦਰ੍ਸ਼ਨਾਤ੍ . ਏਵਂ ਚ
ਸਤਿ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯਾਃ ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵਾਨਤਿਕ੍ਰਮਾਨ੍ਨ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਃ ਕੁਮ੍ਭਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਕ ਏਵ; ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕੈਵ
ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਸ੍ਵਭਾਵਮਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਨ੍ਤੀ ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਕੁਮ੍ਭਭਾਵੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ . ਏਵਂ ਸਰ੍ਵਾਣ੍ਯਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ
ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਪਰ੍ਯਾਯੇਣੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਨਿ ਕਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਸ੍ਵਭਾਵੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਕਿਂ ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ?
ਯਦਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਸ੍ਵਭਾਵੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਨ੍ਤੇ ਤਦਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਕਾਰਸ੍ਤਤ੍ਪਰਿਣਾਮਃ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਨ
ਚ ਤਥਾਸ੍ਤਿ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਮੋਤ੍ਪਾਦਸ੍ਯਾਦਰ੍ਸ਼ਨਾਤ੍ . ਯਦ੍ਯੇਵਂ ਤਰ੍ਹਿ ਨ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ
ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨੈਵ, ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮੋਤ੍ਪਾਦਸ੍ਯ
ਦਰ੍ਸ਼ਨਾਤ੍ . ਏਵਂ ਚ ਸਤਿ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵਾਨਤਿਕ੍ਰਮਾਨ੍ਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਾਣਿ
ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਕਾਨ੍ਯੇਵ; ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣ੍ਯੇਵ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਸ੍ਵਭਾਵਮਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਨ੍ਤਿ ਸ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨ
ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਭਾਵੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਅਤੋ ਨ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਜੀਵਸ੍ਯ ਰਾਗਾਦੀਨਾਮੁਤ੍ਪਾਦਕਮੁਤ੍ਪਸ਼੍ਯਾਮੋ ਯਸ੍ਮੈ
ਕੁਪ੍ਯਾਮਃ .
ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ; ਪਰਨ੍ਤੁ ਮਿਟ੍ਟੀਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ)
ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਦੇਖਾ ਜਾਤਾ ਹੈ. ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਮਿਟ੍ਟੀ ਅਪਨੇ
ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ ਇਸਲਿਯੇ, ਕੁਮ੍ਹਾਰ ਘੜੇਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ; ਮਿਟ੍ਟੀ
ਹੀ, ਕੁਮ੍ਹਾਰਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਨ ਕਰਤੀ ਹੁਈ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਕੁਮ੍ਭਭਾਵਰੂਪਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੋਤੀ ਹੈ.
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ — ਸਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਪਰ੍ਯਾਯਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਪਨੇ ਪਰਿਣਾਮਭਾਵਰੂਪਸੇ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੋਤੇ ਹੁਏ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ? ਯਦਿ
ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੋਂ ਤੋ ਉਨਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ
ਆਕਾਰਕੇ ਹੋਨੇ ਚਾਹਿਏ. ਪਰਨ੍ਤੁ ਐਸਾ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪਸੇ ਕਿਸੀ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ. ਜਬ ਕਿ ਐਸਾ ਹੈ ਤੋ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ
ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ) ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਦੇਖਨੇਮੇਂ ਆਤਾ ਹੈ.
ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨ ਕਰਤੇ ਹੋਨੇਸੇ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਅਪਨੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ) ਪਰਿਣਾਮੋਂਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਹੈਂ ਹੀ ਨਹੀਂ; ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ
ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ, ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਅਪਨੇ ਪਰਿਣਾਮਭਾਵਰੂਪਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੋਤੇ ਹੈਂ.

Page 524 of 642
PDF/HTML Page 557 of 675
single page version

(ਮਾਲਿਨੀ)
ਯਦਿਹ ਭਵਤਿ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਦੋਸ਼ਪ੍ਰਸੂਤਿਃ
ਕਤਰਦਪਿ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਦੂਸ਼ਣਂ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤਤ੍ਰ .
ਸ੍ਵਯਮਯਮਪਰਾਧੀ ਤਤ੍ਰ ਸਰ੍ਪਤ੍ਯਬੋਧੋ
ਭਵਤੁ ਵਿਦਿਤਮਸ੍ਤਂ ਯਾਤ੍ਵਬੋਧੋਸ੍ਮਿ ਬੋਧਃ ..੨੨੦..
ਇਸਲਿਯੇ (ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ) ਹਮ ਜੀਵਕੇ ਰਾਗਾਦਿਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਨਹੀਂ
ਦੇਖਤੇ ( – ਮਾਨਤੇ) ਕਿ ਜਿਸ ਪਰ ਕੋਪ ਕਰੇਂ.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਰਾਗਾਦਿ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਸੋ ਵੇ ਅਪਨੇ ਹੀ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ.
ਯਦਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯ ਰਾਗਾਦਿਕਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ,
ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਨਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ
ਕਰਤਾ, ਯਹ ਨਿਯਮ ਹੈ. ਜੋ ਯਹ ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ – ਐਸਾ ਏਕਾਨ੍ਤ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ – ‘ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਮੁਝਮੇਂ
ਰਾਗਾਦਿਕ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ’, ਵੇ ਨਯਵਿਭਾਗਕੋ ਨਹੀਂ ਸਮਝਤੇ, ਵੇ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਹੈਂ. ਯਹ ਰਾਗਾਦਿਕ
ਜੀਵਕੇ ਸਤ੍ਤ੍ਵਮੇਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰ ਹੈ – ਐਸਾ ਮਾਨਨਾ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ. ਇਸਲਿਯੇ
ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ਹਮ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਮੇਂ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰ ਕ੍ਯੋਂ ਕੋਪ ਕਰੇਂ ? ਰਾਗ-
ਦ੍ਵੇਸ਼ਕਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨਾ ਤੋ ਅਪਨਾ ਹੀ ਅਪਰਾਧ ਹੈ..੩੭੨..
ਅਬ, ਇਸ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਇਹ ] ਇਸ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ [ਯਤ੍ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼-ਦੋਸ਼-ਪ੍ਰਸੂਤਿਃ ਭਵਤਿ ] ਜੋ
ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪ ਦੋਸ਼ੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ [ਤਤ੍ਰ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਕਤਰਤ੍ ਅਪਿ ਦੂਸ਼ਣਂ ਨਾਸ੍ਤਿ ] ਉਸਮੇਂ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ
ਕੋਈ ਭੀ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਤਤ੍ਰ ਸ੍ਵਯਮ੍ ਅਪਰਾਧੀ ਅਯਮ੍ ਅਬੋਧਃ ਸਰ੍ਪਤਿ ] ਵਹਾਁ ਤੋ ਸ੍ਵਯਂ ਅਪਰਾਧੀ
ਯਹ ਅਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਫੈ ਲਤਾ ਹੈ; — [ਵਿਦਿਤਮ੍ ਭਵਤੁ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿਦਿਤ ਹੋ ਔਰ [ਅਬੋਧਃ ਅਸ੍ਤਂ
ਯਾਤੁ ] ਅਜ੍ਞਾਨ ਅਸ੍ਤ ਹੋ ਜਾਯੇ; [ਬੋਧਃ ਅਸ੍ਮਿ ] ਮੈਂ ਤੋ ਜ੍ਞਾਨ ਹੂਁ.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਜੀਵ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਮਾਨਕਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰ
ਕ੍ਰੋਧ ਕਰਤਾ ਹੈ ਕਿ – ‘ਯਹ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਮੁਝੇ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਾਤਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਦੂਰ ਕਰੂਁ’. ਐਸੇ
ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਜੀਵਕੋ ਸਮਝਾਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਜ੍ਞਾਨਸੇ
ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ ਔਰ ਵੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਹੀ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈਂ. ਇਸਲਿਯੇ ਇਸ ਅਜ੍ਞਾਨਕੋ ਨਾਸ਼
ਕਰੋ, ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੋ, ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਐਸਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰੋ; ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ਕਾ
ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਮਾਨਕਰ ਉਸ ਪਰ ਕੋਪ ਨ ਕਰੋ..੨੨੦..

Page 525 of 642
PDF/HTML Page 558 of 675
single page version

(ਰਥੋਦ੍ਧਤਾ)
ਰਾਗਜਨ੍ਮਨਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਂ ਪਰ-
ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵ ਕਲਯਨ੍ਤਿ ਯੇ ਤੁ ਤੇ .
ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਨ ਹਿ ਮੋਹਵਾਹਿਨੀਂ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਬੋਧਵਿਧੁਰਾਨ੍ਧਬੁਦ੍ਧਯਃ ..੨੨੧..
ਅਬ, ਇਸੀ ਅਰ੍ਥਕੋ ਦ੍ਰੁਢ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਔਰ ਆਗਾਮੀ ਕਥਨਕਾ ਸੂਚਕ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂਃ —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਯੇ ਤੁ ਰਾਗ-ਜਨ੍ਮਨਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ ਏਵ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਂ ਕਲਯਨ੍ਤਿ ] ਜੋ ਰਾਗਕੀ
ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਮੇਂ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਹੀ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਵ ( – ਕਾਰਣਤ੍ਵ) ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ, (ਅਪਨਾ ਕੁਛ ਭੀ ਕਾਰਣਤ੍ਵ ਨਹੀਂ
ਮਾਨਤੇ,) [ਤੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ-ਬੋਧ-ਵਿਧੁਰ-ਅਨ੍ਧ-ਬੁਦ੍ਧਯਃ ] ਵੇ — ਜਿਨਕੀ ਬੁਦ੍ਧਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਸੇ ਰਹਿਤ ਅਂਧ ਹੈ
ਐਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਨਕੀ ਬੁਦ੍ਧਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੇ ਵਿਸ਼ਯਭੂਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਕੇ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਰਹਿਤ ਅਂਧ ਹੈ
ਐਸੇ) — [ਮੋਹ-ਵਾਹਿਨੀਂ ਨ ਹਿ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ] — ਮੋਹਨਦੀਕੋ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤੇ.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਆਤ੍ਮਾ ਅਨਨ੍ਤ ਸ਼ਕ੍ਤਿਵਾਨ, ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰ, ਨਿਤ੍ਯ,
ਅਭੇਦ, ਏਕ ਹੈ. ਵਹ ਅਪਨੇ ਹੀ ਅਪਰਾਧਸੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ. ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ
ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰਿਣਮਿਤ ਕਰਤਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ
ਉਸਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕੋਈ ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਐਸੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਵੇ
ਯਹ ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਿਣਮਨ ਕਰਾਤਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾ
ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ. ਐਸਾ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਮੋਹਰੂਪੀ ਨਦੀਕੋ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤੇ (ਅਥਵਾ ਮੋਹ-
ਸੈਨ੍ਯਕੋ ਨਹੀਂ ਹਰਾ ਸਕਤੇ), ਉਨਕੇ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮਿਟਤੇ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਕਰਨੇਮੇਂ ਯਦਿ ਅਪਨਾ
ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥ ਹੋ ਤੋ ਵਹ ਉਨਕੇ ਮਿਟਾਨੇਮੇਂ ਭੀ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਯਦਿ ਦੂਸਰੇਕੇ ਕਰਾਯੇ ਹੀ ਰਾਗ-
ਦ੍ਵੇਸ਼ ਹੋਤਾ ਹੋ ਤੋ ਪਰ ਤੋ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਕਰਾਯਾ ਹੀ ਕਰੇ, ਤਬ ਆਤ੍ਮਾ ਉਨ੍ਹੇਂ ਕਹਾਁਸੇ ਮਿਟਾ ਸਕੇਗਾ?
ਇਸਲਿਯੇ ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਅਪਨੇ ਕਿਯੇ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਅਪਨੇ ਮਿਟਾਯੇ ਮਿਟਤੇ ਹੈਂ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਕਥਂਚਿਤ੍
ਮਾਨਨਾ ਸੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ..੨੨੧..
ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ, ਵਰ੍ਣ ਔਰ ਸ਼ਬ੍ਦਾਦਿਰੂਪ ਪਰਿਣਮਤੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਕਹੀਂ ਯਹ ਨਹੀਂ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ‘ਤੂ ਹਮੇਂ ਜਾਨ’, ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਭੀ ਅਪਨੇ ਸ੍ਥਾਨਸੇ ਛੂਟਕਰ ਉਨ੍ਹੇਂ ਜਾਨਨੇਕੋ ਨਹੀਂ
ਜਾਤਾ. ਦੋਨੋਂ ਸਰ੍ਵਥਾ ਸ੍ਵਤਂਤ੍ਰਤਯਾ ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾ
ਪਰਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਉਦਾਸੀਨ ( – ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਰਹਿਤ, ਤਟਸ੍ਥ) ਹੈ, ਤਥਾਪਿ ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਜੀਵ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਕੋ ਅਚ੍ਛੇ-
ਬੁਰੇ ਮਾਨਕਰ ਰਾਗੀ-ਦ੍ਵੇਸ਼ੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਯਹ ਉਸਕਾ ਅਜ੍ਞਾਨ ਹੈ.
ਇਸ ਅਰ੍ਥਕੀ ਗਾਥਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —

Page 526 of 642
PDF/HTML Page 559 of 675
single page version

ਣਿਂਦਿਦਸਂਥੁਦਵਯਣਾਣਿ ਪੋਗ੍ਗਲਾ ਪਰਿਣਮਂਤਿ ਬਹੁਗਾਣਿ .
ਤਾਣਿ ਸੁਣਿਦੂਣ ਰੂਸਦਿ ਤੂਸਦਿ ਯ ਪੁਣੋ ਅਹਂ ਭਣਿਦੋ ..੩੭੩..
ਪੋਗ੍ਗਲਦਵ੍ਵਂ ਸਦ੍ਦਤ੍ਤਪਰਿਣਦਂ ਤਸ੍ਸ ਜਦਿ ਗੁਣੋ ਅਣ੍ਣੋ .
ਤਮ੍ਹਾ ਣ ਤੁਮਂ ਭਣਿਦੋ ਕਿਂਚਿ ਵਿ ਕਿਂ ਰੂਸਸਿ ਅਬੁਦ੍ਧੋ ..੩੭੪..
ਅਸੁਹੋ ਸੁਹੋ ਵ ਸਦ੍ਦੋ ਣ ਤਂ ਭਣਦਿ ਸੁਣਸੁ ਮਂ ਤਿ ਸੋ ਚੇਵ .
ਣ ਯ ਏਦਿ ਵਿਣਿਗ੍ਗਹਿਦੁਂ ਸੋਦਵਿਸਯਮਾਗਦਂ ਸਦ੍ਦਂ ..੩੭੫..
ਅਸੁਹਂ ਸੁਹਂ ਵ ਰੂਵਂ ਣ ਤਂ ਭਣਦਿ ਪੇਚ੍ਛ ਮਂ ਤਿ ਸੋ ਚੇਵ .
ਣ ਯ ਏਦਿ ਵਿਣਿਗ੍ਗਹਿਦੁਂ ਚਕ੍ਖੁਵਿਸਯਮਾਗਦਂ ਰੂਵਂ ..੩੭੬..
ਅਸੁਹੋ ਸੁਹੋ ਵ ਗਂਧੋ ਣ ਤਂ ਭਣਦਿ ਜਿਗ੍ਘ ਮਂ ਤਿ ਸੋ ਚੇਵ .
ਣ ਯ ਏਦਿ ਵਿਣਿਗ੍ਗਹਿਦੁਂ ਘਾਣਵਿਸਯਮਾਗਦਂ ਗਂਧਂ ..੩੭੭..
ਅਸੁਹੋ ਸੁਹੋ ਵ ਰਸੋ ਣ ਤਂ ਭਣਦਿ ਰਸਯ ਮਂ ਤਿ ਸੋ ਚੇਵ .
ਣ ਯ ਏਦਿ ਵਿਣਿਗ੍ਗਹਿਦੁਂ ਰਸਣਵਿਸਯਮਾਗਦਂ ਤੁ ਰਸਂ ..੩੭੮..
ਪੁਦ੍ਗਲਦਰਬ ਬਹੁ ਭਾਁਤਿ ਨਿਂਦਾ-ਸ੍ਤੁਤਿਵਚਨਰੂਪ ਪਰਿਣਮੇ.
ਸੁਨਕਰ ਉਨ੍ਹੇਂ ‘ਮੁਝਕੋ ਕਹਾ’ ਗਿਨ ਰੋਸ਼ ਤੋਸ਼ ਜੁ ਜੀਵ ਕਰੇ..੩੭੩..
ਪੁਦ੍ਗਲਦਰਬ ਸ਼ਬ੍ਦਤ੍ਵਪਰਿਣਤ, ਉਸਕਾ ਗੁਣ ਜੋ ਅਨ੍ਯ ਹੈ.
ਤੋ ਨਹਿਂ ਕਹਾ ਕੁਛ ਭੀ ਤੁਝੇ, ਹੇ ਅਬੁਧ ! ਰੋਸ਼ ਤੂਂ ਕ੍ਯੋਂ ਕਰੇ ?..੩੭੪..
ਸ਼ੁਭ ਯਾ ਅਸ਼ੁਭ ਜੋ ਸ਼ਬ੍ਦ ਵਹ ‘ਤੂਁ ਸੁਨ ਮੁਝੇ’ ਨ ਤੁਝੇ ਕਹੇ.
ਅਰੁ ਜੀਵ ਭੀ ਨਹਿਂ ਗ੍ਰਹਣ ਜਾਵੇ ਕਰ੍ਣਗੋਚਰ ਸ਼ਬ੍ਦਕੋ..੩੭੫..
ਸ਼ੁਭ ਯਾ ਅਸ਼ੁਭ ਜੋ ਰੂਪ ਵਹ ‘ਤੂ ਦੇਖ ਮੁਝਕੋ’ ਨਹਿਂ ਕਹੇ.
ਅਰੁ ਜੀਵ ਭੀ ਨਹਿਂ ਗ੍ਰਹਣ ਜਾਵੇ ਚਕ੍ਸ਼ੁਗੋਚਰ ਰੂਪਕੋ..੩੭੬..
ਸ਼ੁਭ ਯਾ ਅਸ਼ੁਭ ਜੋ ਗਨ੍ਧ ਵਹ ‘ਤੂ ਸੂਂਘ ਮੁਝਕੋ’ ਨਹਿਂ ਕਹੇ.
ਅਰੁ ਜੀਵ ਭੀ ਨਹਿਂ ਗ੍ਰਹਣ ਜਾਵੇ ਧ੍ਰਾਣਗੋਚਰ ਗਨ੍ਧਕੋ..੩੭੭..
ਸ਼ੁਭ ਯਾ ਅਸ਼ੁਭ ਰਸ ਕੋਈ ਭੀ, ‘ਤੂ ਚਾਖ ਮੁਝਕੋ’ ਨਹਿਂ ਕਹੇ.
ਅਰੁ ਜੀਵ ਭੀ ਨਹਿਂ ਗ੍ਰਹਣ ਜਾਵੇ ਰਸਨਗੋਚਰ ਸ੍ਵਾਦਕੋ..੩੭੮..

Page 527 of 642
PDF/HTML Page 560 of 675
single page version

ਅਸੁਹੋ ਸੁਹੋ ਵ ਫਾਸੋ ਣ ਤਂ ਭਣਦਿ ਫੁ ਸਸੁ ਮਂ ਤਿ ਸੋ ਚੇਵ .
ਣ ਯ ਏਦਿ ਵਿਣਿਗ੍ਗਹਿਦੁਂ ਕਾਯਵਿਸਯਮਾਗਦਂ ਫਾਸਂ ..੩੭੯..
ਅਸੁਹੋ ਸੁਹੋ ਵ ਗੁਣੋ ਣ ਤਂ ਭਣਦਿ ਬੁਜ੍ਝ ਮਂ ਤਿ ਸੋ ਚੇਵ .
ਣ ਯ ਏਦਿ ਵਿਣਿਗ੍ਗਹਿਦੁਂ ਬੁਦ੍ਧਿਵਿਸਯਮਾਗਦਂ ਤੁ ਗੁਣਂ ..੩੮੦..
ਅਸੁਹਂ ਸੁਹਂ ਵ ਦਵ੍ਵਂ ਣ ਤਂ ਭਣਦਿ ਬੁਜ੍ਝ ਮਂ ਤਿ ਸੋ ਚੇਵ .
ਣ ਯ ਏਦਿ ਵਿਣਿਗ੍ਗਹਿਦੁਂ ਬੁਦ੍ਧਿਵਿਸਯਮਾਗਦਂ ਦਵ੍ਵਂ ..੩੮੧..
ਏਯਂ ਤੁ ਜਾਣਿਊਣਂ ਉਵਸਮਂ ਣੇਵ ਗਚ੍ਛਦੇ ਮੂਢੋ .
ਣਿਗ੍ਗਹਮਣਾ ਪਰਸ੍ਸ ਯ ਸਯਂ ਚ ਬੁਦ੍ਧਿਂ ਸਿਵਮਪਤ੍ਤੋ ..੩੮੨..
ਨਿਨ੍ਦਿਤਸਂਸ੍ਤੁਤਵਚਨਾਨਿ ਪੁਦ੍ਗਲਾਃ ਪਰਿਣਮਨ੍ਤਿ ਬਹੁਕਾਨਿ .
ਤਾਨਿ ਸ਼੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਰੁਸ਼੍ਯਤਿ ਤੁਸ਼੍ਯਤਿ ਚ ਪੁਨਰਹਂ ਭਣਿਤਃ ..੩੭੩..
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ਼ਬ੍ਦਤ੍ਵਪਰਿਣਤਂ ਤਸ੍ਯ ਯਦਿ ਗੁਣੋਨ੍ਯਃ .
ਤਸ੍ਮਾਨ੍ਨ ਤ੍ਵਂ ਭਣਿਤਃ ਕਿਞ੍ਚਿਦਪਿ ਕਿਂ ਰੁਸ਼੍ਯਸ੍ਯਬੁਦ੍ਧਃ ..੩੭੪..
ਸ਼ੁਭ ਯਾ ਅਸ਼ੁਭ ਜੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਵਹ ‘ਤੂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਮੁਝਕੋ’ ਨਹਿਂ ਕਹੇ.
ਅਰੁ ਜੀਵ ਭੀ ਨਹਿਂ ਗ੍ਰਹਣ ਜਾਵੇ ਕਾਯਗੋਚਰ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਕੋ..੩੭੯..
ਸ਼ੁਭ ਯਾ ਅਸ਼ੁਭ ਗੁਣ ਕੋਈ ਭੀ ‘ਤੂ ਜਾਨ ਮੁਝਕੋ’ ਨਹਿਂ ਕਹੇ.
ਅਰੁ ਜੀਵ ਭੀ ਨਹਿਂ ਗ੍ਰਹਣ ਜਾਵੇ ਬੁਦ੍ਧਿਗੋਚਰ ਗੁਣ ਅਰੇ..੩੮੦..
ਸ਼ੁਭ ਯਾ ਅਸ਼ੁਭ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਹ ‘ਤੂ ਜਾਨ ਮੁਝਕੋ’ ਨਹਿਂ ਕਹੇ.
ਅਰੁ ਜੀਵ ਭੀ ਨਹਿਂ ਗ੍ਰਹਣ ਜਾਵੇ ਬੁਦ੍ਧਿਗੋਚਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਰੇ..੩੮੧..
ਯਹ ਜਾਨਕਰ ਭੀ ਮੂਢ ਜੀਵ ਪਾਵੇ ਨਹਿਂ ਉਪਸ਼ਮ ਅਰੇ !
ਸ਼ਿਵ ਬੁਦ੍ਧਿਕੋ ਪਾਯਾ ਨਹੀਂ ਵਹ ਪਰ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਹੇ..੩੮੨..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — [ਬਹੁਕਾਨਿ ] ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ [ਨਿਨ੍ਦਿਤਸਂਸ੍ਤੁਤਵਚਨਾਨਿ ] ਨਿਨ੍ਦਾਕੇ ਔਰ ਸ੍ਤੁਤਿਕੇ
ਵਚਨਰੂਪਮੇਂ [ਪੁਦ੍ਗਲਾਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲ [ਪਰਿਣਮਨ੍ਤਿ ] ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ; [ਤਾਨਿ ਸ਼੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਪੁਨਃ ] ਉਨ੍ਹੇਂ ਸੁਨਕਰ
ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਜੀਵ [ਅਹਂ ਭਣਿਤਃ ] ‘ਮੁਝਸੇ ਕਹਾ’ ਐਸਾ ਮਾਨਕਰ [ਰੁਸ਼੍ਯਤਿ ਤੁਸ਼੍ਯਤਿ ਚ ] ਰੋਸ਼ ਔਰ ਸਂਤੋਸ਼
ਕਰਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕ੍ਰੋਧ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਪ੍ਰਸਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ).