गुणसण्णिदा दु एदे कम्मं कुव्वंति पच्चया जम्हा ।
तम्हा जीवोऽकत्ता गुणा य कुव्वंति कम्माणि ।।११२।।
सामान्यप्रत्ययाः खलु चत्वारो भण्यन्ते बन्धकर्तारः ।
मिथ्यात्वमविरमणं कषाययोगौ च बोद्धव्याः ।।१०९।।
तेषां पुनरपि चायं भणितो भेदस्तु त्रयोदशविकल्पः ।
मिथ्यादृष्टयादिः यावत् सयोगिनश्चरमान्तः ।।११०।।
एते अचेतनाः खलु पुद्गलकर्मोदयसम्भवा यस्मात् ।
ते यदि कुर्वन्ति कर्म नापि तेषां वेदक आत्मा ।।१११।।
गुणसंज्ञितास्तु एते कर्म कुर्वन्ति प्रत्यया यस्मात् ।
तस्माज्जीवोऽकर्ता गुणाश्च कुर्वन्ति कर्माणि ।।११२।।
१. प्रत्यय = कर्मबन्धके कारण अर्थात् आस्रव ।
१९२
समयसार
[ भगवानश्रीकुन्दकुन्द-
परमार्थसे ‘गुण’ नामके, प्रत्यय करे इन कर्मको ।
तिससे अकर्ता जीव है, गुणस्थान करते कर्मको ।।११२।।
गाथार्थ : — [चत्वारः ] चार [सामान्यप्रत्ययाः ] सामान्य १प्रत्यय [खलु ] निश्चयसे
[बन्धकर्तारः ] बन्धके कर्ता [भण्यन्ते ] कहे जाते हैं, वे — [मिथ्यात्वम् ] मिथ्यात्व, [अविरमणं ]
अविरमण [च ] तथा [कषाययोगौ ] कषाय और योग [बोद्धव्याः ] जानना । [पुनः अपि च ]
और फि र [तेषां ] उनका, [अयं ] यह [त्रयोदशविकल्पः ] तेरह प्रकारका [भेदः तु ] भेद
[भणितः ] कहा गया है — [मिथ्यादृष्टयादिः ] मिथ्यादृष्टि(गुणस्थान)से लेकर [सयोगिनः
चरमान्तः यावत् ] सयोगकेवली(गुणस्थान)के चरम समय पर्यन्तका, [एते ] यह (प्रत्यय अथवा
गुणस्थान) [खलु ] जो कि निश्चयसे [अचेतनाः ] अचेतन हैं, [यस्मात् ] क्योंकि
[पुद्गलकर्मोदयसम्भवाः ] पुद्गलकर्मके उदयसे उत्पन्न होते हैं [ते ] वे [यदि ] यदि [कर्म ] कर्म
[कुर्वन्ति ] करते हैं तो भले करें; [तेषां ] उनका (कर्मोंका) [वेदकः अपि ] भोक्ता भी [आत्मा
न ] आत्मा नहीं है । [यस्मात् ] क्योंकि [एते ] यह [गुणसंज्ञिताः तु ] ‘गुण’ नामक [प्रत्ययाः ]
प्रत्यय [कर्म ] कर्म [कुर्वन्ति ] करते हैं, [तस्मात् ] इसलिये [जीवः ] जीव तो [अकर्ता ]
कर्मोंका अकर्ता है [च ] और [गुणाः ] ‘गुण’ ही [कर्माणि ] कर्मोंको [कुर्वन्ति ] करते हैं ।