गाथार्थ : — [जीवानाम् ] जीवोंके [या ] जो [अतत्त्वोपलब्धिः ] तत्त्वका अज्ञान (-वस्तुस्वरूपका अयथार्थ – विपरीत ज्ञान) है [सः ] वह [अज्ञानस्य ] अज्ञानका [उदयः ] उदय है [तु ] और [जीवस्य ] जीवके [अश्रद्दधानत्वम् ] जो (तत्त्वका) अश्रद्धान है वह [मिथ्यात्वस्य ] मिथ्यात्वका [उदयः ] उदय है; [तु ] और [जीवानां ] जीवोंके [यद् ] जो [अविरमणम् ] अविरमण अर्थात् अत्यागभाव है वह [असंयमस्य ] असंयमका [उदयः ] उदय [भवेत् ] है [तु ] और [जीवानां ] जीवोंके [यः ] जो [कलुषोपयोगः ] मलिन (ज्ञातृत्वकी स्वच्छतासे रहित) उपयोग है [सः ] वह [कषायोदयः ] क षायका उदय है; [तु ] तथा [जीवानां ] जीवोंके [यः ] जो [शोभनः अशोभनः वा ] शुभ या अशुभ [कर्तव्यः विरतिभावः वा ] प्रवृत्ति या निवृत्तिरूप [चेष्टोत्साहः ] (मनवचनकाया-आश्रित) चेष्टाका उत्साह है [तं ] उसे [योगोदयं ] योगका उदय [जानीहि ] जानो
।
[एतेषु ] ये (उदय) [हेतुभूतेषु ] हेतुभूत होने पर [यत् तु ] जो [कार्मणवर्गणागतं ] कार्मणवर्गणागत (कार्मणवर्गणारूप) पुद्गलद्रव्य [ज्ञानावरणादिभावैः अष्टविधं ] ज्ञानावरणादि- भावरूपसे आठ प्रकार [परिणमते ] परिणमता है, [तत् कार्मणवर्गणागतं ] वह कार्मणवर्गणागत पुद्गलद्रव्य [यदा ] जब [खलु ] वास्तवमें [जीवनिबद्धं ] जीवमें बँधता है [तदा तु ] तब [जीवः ]