तं खलु जीवणिबद्धं कम्मइयवग्गणागदं जइया ।
तइया दु होदि हेदू जीवो परिणामभावाणं ।।१३६।।
अज्ञानस्य स उदयो या जीवानामतत्त्वोपलब्धिः ।
मिथ्यात्वस्य तूदयो जीवस्याश्रद्दधानत्वम् ।।१३२।।
उदयोऽसंयमस्य तु यज्जीवानां भवेदविरमणम् ।
यस्तु कलुषोपयोगो जीवानां स कषायोदयः ।।१३३।।
तं जानीहि योगोदयं यो जीवानां तु चेष्टोत्साहः ।
शोभनोऽशोभनो वा कर्तव्यो विरतिभावो वा ।।१३४।।
एतेषु हेतुभूतेषु कार्मणवर्गणागतं यत्तु ।
परिणमतेऽष्टविधं ज्ञानावरणादिभावैः ।।१३५।।
२१०
समयसार
[ भगवानश्रीकुन्दकुन्द-
कार्मणवरगणारूप वे जब, बन्ध पावें जीवमें ।
आत्मा हि जीवपरिणामभावोंका तभी हेतु बने ।।१३६।।
गाथार्थ : — [जीवानाम् ] जीवोंके [या ] जो [अतत्त्वोपलब्धिः ] तत्त्वका अज्ञान
(-वस्तुस्वरूपका अयथार्थ – विपरीत ज्ञान) है [सः ] वह [अज्ञानस्य ] अज्ञानका [उदयः ] उदय
है [तु ] और [जीवस्य ] जीवके [अश्रद्दधानत्वम् ] जो (तत्त्वका) अश्रद्धान है वह [मिथ्यात्वस्य ]
मिथ्यात्वका [उदयः ] उदय है; [तु ] और [जीवानां ] जीवोंके [यद् ] जो [अविरमणम् ]
अविरमण अर्थात् अत्यागभाव है वह [असंयमस्य ] असंयमका [उदयः ] उदय [भवेत् ] है [तु ]
और [जीवानां ] जीवोंके [यः ] जो [कलुषोपयोगः ] मलिन (ज्ञातृत्वकी स्वच्छतासे रहित)
उपयोग है [सः ] वह [कषायोदयः ] क षायका उदय है; [तु ] तथा [जीवानां ] जीवोंके [यः ]
जो [शोभनः अशोभनः वा ] शुभ या अशुभ [कर्तव्यः विरतिभावः वा ] प्रवृत्ति या निवृत्तिरूप
[चेष्टोत्साहः ] (मनवचनकाया-आश्रित) चेष्टाका उत्साह है [तं ] उसे [योगोदयं ] योगका उदय
[जानीहि ] जानो
।
[एतेषु ] ये (उदय) [हेतुभूतेषु ] हेतुभूत होने पर [यत् तु ] जो [कार्मणवर्गणागतं ]
कार्मणवर्गणागत (कार्मणवर्गणारूप) पुद्गलद्रव्य [ज्ञानावरणादिभावैः अष्टविधं ] ज्ञानावरणादि-
भावरूपसे आठ प्रकार [परिणमते ] परिणमता है, [तत् कार्मणवर्गणागतं ] वह कार्मणवर्गणागत
पुद्गलद्रव्य [यदा ] जब [खलु ] वास्तवमें [जीवनिबद्धं ] जीवमें बँधता है [तदा तु ] तब [जीवः ]