३७०
समयसार
[ भगवानश्रीकुन्दकुन्द-
यथा नाम कोऽपि पुरुषः स्नेहाभ्यक्तस्तु रेणुबहुले ।
स्थाने स्थित्वा च करोति शस्त्रैर्व्यायामम् ।।२३७।।
छिनत्ति भिनत्ति च तथा तालीतलकदलीवंशपिण्डीः ।
सचित्ताचित्तानां करोति द्रव्याणामुपघातम् ।।२३८।।
उपघातं कुर्वतस्तस्य नानाविधैः करणैः ।
निश्चयतश्चिन्त्यतां खलु किम्प्रत्ययिकस्तु रजोबन्धः ।।२३९।।
यः स तु स्नेहभावस्तस्मिन्नरे तेन तस्य रजोबन्धः ।
निश्चयतो विज्ञेयं न कायचेष्टाभिः शेषाभिः ।।२४०।।
एवं मिथ्याद्रष्टिर्वर्तमानो बहुविधासु चेष्टासु ।
रागादीनुपयोगे कुर्वाणो लिप्यते रजसा ।।२४१।।
इह खलु यथा कश्चित् पुरुषः स्नेहाभ्यक्त :, स्वभावत एव रजोबहुलायां
गाथार्थ : — [यथा नाम ] जैसे — [कः अपि पुरुषः ] कोई पुरुष [स्नेहाभ्यक्तः तु ]
(अपने शरीरमें) तेल आदि स्निग्ध पदार्थ लगाकर [च ] और [रेणुबहुले ] बहुतसे रजवाले
(धूलिवाले) [स्थाने ] स्थानमें [स्थित्वा ] रहकर [शस्त्रैः ] शस्त्रोंके द्वारा [व्यायामम् करोति ]
व्यायाम क रता है, [तथा ] तथा [तालीतलकदलीवंशपिण्डीः ] ताड़, तमाल, के ल, बाँस, अशोक
इत्यादि वृक्षोंको [छिनत्ति ] छेदता है, [भिनत्ति च ] भेदता है, [सचित्ताचित्तानां ] सचित्त तथा
अचित्त [द्रव्याणाम् ] द्रव्योंका [उपघातम् ] उपघात (नाश) [करोति ] क रता है; [नानाविधैः
करणैः ] इसप्रकार नाना प्रकारके क रणों द्वारा [उपघातं कुर्वतः ] उपघात क रते हुए [तस्य ] उस
पुरुषके [रजोबन्धः तु ] रजका बन्ध (धूलिका चिपकना) [खलु ] वास्तवमें [किम्प्रत्ययिकः ]
किस कारणसे होता है, [निश्चयतः ] यह निश्चयसे [चिन्त्यतां ] विचार करो । [तस्मिन् नरे ] उस
पुरुषमें [यः सः स्नेहभावः तु ] जो वह तेल आदिकी चिकनाहट है [तेन ] उससे [तस्य ] उसे
[रजोबन्धः ] रजका बन्ध होता है, [निश्चयतः विज्ञेयं ] ऐसा निश्चयसे जानना चाहिए, [शेषाभिः
कायचेष्टाभिः ] शेष शारीरिक चेष्टाओंसे [न ] नहीं होता । [एवं ] इसीप्रकार — [बहुविधासु
चेष्टासु ] बहुत प्रकारकी चेष्टाओंमें [वर्तमानः ] वर्तता हुआ [मिथ्यादृष्टिः ] मिथ्यादृष्टि [उपयोगे ]
(अपने) उपयोगमें [रागादीन् कुर्वाणः ] रागादि भावोंको करता हुआ [रजसा ] क र्मरूप रजसे
[लिप्यते ] लिप्त होता है — बँधता है ।
टीका : — जैसे —
इस जगतमें वास्तवमें कोई पुरुष स्नेह ( – तेल आदि चिकने