Samaysar (Hindi). Gatha: 319-320.

< Previous Page   Next Page >


Page 467 of 642
PDF/HTML Page 500 of 675

 

कहानजैनशास्त्रमाला ]
सर्वविशुद्धज्ञान अधिकार
४६७
ण वि कुव्वइ ण वि वेयइ णाणी कम्माइं बहुपयाराइं
जाणइ पुण कम्मफलं बंधं पुण्णं च पावं च ।।३१९।।
नापि करोति नापि वेदयते ज्ञानी कर्माणि बहुप्रकाराणि
जानाति पुनः कर्मफलं बन्धं पुण्यं च पापं च ।।३१९।।

ज्ञानी हि कर्मचेतनाशून्यत्वेन कर्मफलचेतनाशून्यत्वेन च स्वयमकर्तृत्वादवेदयितृत्वाच्च न कर्म करोति न वेदयते च; किन्तु ज्ञानचेतनामयत्वेन केवलं ज्ञातृत्वात्कर्मबन्धं कर्मफलं च शुभमशुभं वा केवलमेव जानाति

कुत एतत् ?
दिट्ठी जहेव णाणं अकारयं तह अवेदयं चेव
जाणइ य बंधमोक्खं कम्मुदयं णिज्जरं चेव ।।३२०।।
बढ़ाकर अन्तमें कर्मका समूल नाश करेगा ही ।१९८।
अब इसी अर्थको पुनः दृढ़ करते हैं :
करता नहीं, नहिं वेदता, ज्ञानी करम बहुभाँतिका
बस जानता वह बन्ध त्यों हि कर्मफल शुभ-अशुभको ।।३१९।।

गाथार्थ :[ज्ञानी] ज्ञानी [बहुप्रकाराणि] बहुत प्रकारके [कर्माणि] क र्मोंको [न अपि करोति] न तो क रता है, [न अपि वेदयते ] और न वेदता (भोगता) ही है; [पुनः ] कि न्तु [पुण्यं च पापं च ] पुण्य और पापरूप [बन्धं ] क र्मबन्धको [कर्मफलं ] तथा क र्मफलको [जानाति ] जानता है

टीका :ज्ञानी कर्मचेतना रहित होनेसे स्वयं अकर्ता है, और कर्मफलचेतना रहित होनेसे स्वयं अवेदक (अभोक्ता) है, इसलिए वह कर्मको न तो करता है और न वेदता (भोगता) है; किन्तु ज्ञानचेतनामय होनेसे मात्र ज्ञाता ही है, इसलिये वह शुभ अथवा अशुभ कर्मबन्धको तथा कर्मफलको मात्र जानता ही है ।।३१९।।

अब प्रश्न होता है कि(ज्ञानी करता-भोगता नहीं है, मात्र जानता ही है) यह कैसे है ? इसका उत्तर दृष्टांतपूर्वक कहते हैं :

ज्यों नेत्र, त्यों ही ज्ञान नहिं कारक, नहीं वेदक अहो !
जाने हि कर्मोदय, निरजरा, बन्ध त्यों ही मोक्षको
।।३२०।।