४८२
समयसार
[ भगवानश्रीकुन्दकुन्द-
कर्मभिस्तु अज्ञानी क्रियते ज्ञानी तथैव कर्मभिः ।
कर्मभिः स्वाप्यते जागर्यते तथैव कर्मभिः ।।३३२।।
कर्मभिः सुखी क्रियते दुःखी क्रियते तथैव कर्मभिः ।
कर्मभिश्च मिथ्यात्वं नीयते नीयतेऽसंयमं चैव ।।३३३।।
कर्मभिर्भ्राम्यते ऊर्ध्वमधश्चापि तिर्यग्लोकं च ।
कर्मभिश्चैव क्रियते शुभाशुभं यावद्यत्किञ्चित् ।।३३४।।
यस्मात्कर्म करोति कर्म ददाति हरतीति यत्किञ्चित् ।
तस्मात्तु सर्वजीवा अकारका भवन्त्यापन्नाः ।।३३५।।
पुरुषः स्त्र्यभिलाषी स्त्रीकर्म च पुरुषमभिलषति ।
एषाचार्यपरम्परागतेद्रशी तु श्रुतिः ।।३३६।।
तस्मान्न कोऽपि जीवोऽब्रह्मचारी त्वस्माकमुपदेशे ।
यस्मात्कर्म चैव हि कर्माभिलषतीति भणितम् ।।३३७।।
गाथार्थ : — ‘‘[कर्मभिः तु ] क र्म [अज्ञानी क्रियते ] (जीवको) अज्ञानी क रते हैं [तथा
एव ] उसी तरह [कर्मभिः ज्ञानी ] कर्म (जीवको) ज्ञानी क रते हैं, [कर्मभिः स्वाप्यते ] क र्म सुलाते
हैं [तथा एव ] उसी तरह [कर्मभिः जागर्यते ] क र्म जगाते हैं, [कर्मभिः सुखी क्रियते ] क र्म सुखी
क रते हैं [तथा एव ] उसी तरह [कर्मभिः दुःखी क्रियते ] क र्म दुःखी क रते हैं, [कर्मभिः च
मिथ्यात्वं नीयते ] क र्म मिथ्यात्वको प्राप्त कराते हैं [च एव ] और [असंयमं नीयते ] क र्म
असंयमको प्राप्त कराते हैं, [कर्मभिः ] क र्म [ऊ र्ध्वम् अधः च अपि तिर्यग्लोकं च ] ऊ र्ध्वलोक ,
अधोलोक और तिर्यग्लोक में [भ्राम्यते ] भ्रमण कराते हैं, [यत्किञ्चित् यावत् शुभाशुभं ] जो कुछ
भी जितना शुभ और अशुभ है वह सब [कर्मभिः च एव क्रियते ] क र्म ही क रते हैं । [यस्मात् ]
यतः [कर्म करोति ] क र्म क रता है, [कर्म ददाति ] क र्म देता है, [हरति ] क र्म हर लेता है —
[इति यत्किञ्चित् ] इसप्रकार जो कुछ भी करता वह क र्म ही क रता है, [तस्मात् तु ] इसलिये
[सर्वजीवाः ] सभी जीव [अकारकाः आपन्नाः भवन्ति ] अकारक (अक र्ता) सिद्ध होते हैं ।
और, [पुरुषः ] पुरुषवेदक र्म [स्त्र्यभिलाषी ] स्त्रीका अभिलाषी है [च ] और [स्त्रीकर्म ]
स्त्रीवेदक र्म [पुरुषम् अभिलषति ] पुरुषकी अभिलाषा क रता है — [एषा आचार्यपरम्परागता ईदृशी
तु श्रुतिः ] ऐसी यह आचार्यकी परम्परासे आई हुई श्रुति है; [तस्मात् ] इसलिये [अस्माकम् उपदेशे
तु ] हमारे उपदेशमें [कः अपि जीवः ] कोई भी जीव [अब्रह्मचारी न ] अब्रह्मचारी नहीं है,