yato yan prApyan vikAryan nirvartyan cha vyApyalakShaNamAtmapariNAman karma AtmanA svayamantarvyApaken bhUtvAdimadhyAnteShu vyApya tan gRuhNatA tathA pariNamatA tathotpadyamAnen cha kriyamANan jAnannapi hi gnAnI svayamantarvyApako bhUtvA bahisthasya paradravyasya pariNAman mRuttikAkalashamivAdimadhyAnteShu vyApya na tan gRuhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate cha, tata prApyan vikAryan nirvartyan cha vyApyalakShaNan paradravyapariNAman karmAkurvANasya svapariNAman jAnatopi gnAnina pudgalen sah na kartRukarmabhAva .
pudgalakarmaphalan jAnato jIvasya sah pudgalen kartRukarmabhAva kin bhavati kin na bhavatIti chet —
gAthArtha : — [gnAnI ] gnAnI [anekavidham ] anek prakArake [svakapariNAmam ] apane pariNAmako [jAnan api ] jAnatA huA bhI [ khalu ] nishchayase [paradravyaparyAye ] paradravyakI paryAyamen [na api pariNamati ] pariNamit nahIn hotA, [ na gRuhNAti ] use grahaN nahIn karatA aur [na utpadyate ] us – rUp utpanna nahIn hotA .
TIkA : — prApya, vikArya aur nirvartya aisA, vyApyalakShaNavAlA AtmAke pariNAmasvarUp jo karma (kartAkA kArya), usamen AtmA svayam antarvyApak hokar, Adi-madhya-antamen vyApta hokar, use grahaN karatA huA, us-rUp pariNaman karatA huA aur us-rUp utpanna hotA huA, us AtmapariNAmako karatA hai; isaprakAr AtmAke dvArA kiye jAnevAle AtmapariNAmako gnAnI jAnatA huA bhI, jaise miTTI svayam ghaDemen antarvyApak hokar, Adi-madhya-antamen vyApta hokar, ghaDeko grahaN karatI hai, ghaDeke rUpamen pariNamit hotI hai aur ghaDeke rUpamen utpanna hotI hai usIprakAr, gnAnI svayam bAhyasthit aise paradravyake pariNAmamen antarvyApak hokar, Adi-madhya-antamen vyApta hokar, use grahaN nahIn karatA, us-rUp pariNamit nahIn hotA aur us-rUp utpanna nahIn hotA; isaliye yadyapi gnAnI apane pariNAmako jAnatA hai tathApi, prApya, vikArya aur nirvartya aisA jo vyApyalakShaNavAlA paradravyapariNAmasvarUp karma hai, use na karanevAle gnAnIko pudgalake sAth kartAkarmabhAv nahIn hai
bhAvArtha : — jaisA 76vIn gAthAmen kahA hai tadanusAr yahAn bhI jAn lenA . vahAn ‘pudgalakarmako jAnatA huA gnAnI’ aisA kahA thA usake sthAn par yahAn ‘apane pariNAmako jAnatA huA gnAnI’ aisA kahA hai — itanA antar hai ..77..
ab prashna karatA hai ki pudgalakarmake phalako jAnanevAle aise jIvako pudgalake sAth kartAkarmabhAv (kartAkarmapanA) hai yA nahIn ? usakA uttar kahate hain : —
146