AtmA hyAtmanA tathApariNamanen yan bhAvan kil karoti tasyAyan kartA syAt, sAdhakavat . tasminnimitte sati pudgaladravyan karmatven svayamev pariNamate . tathA hi — yathA sAdhaka kil tathAvidhadhyAnabhAvenAtmanA pariNamamAno dhyAnasya kartA syAt, tasminstu dhyAnabhAve sakalasAdhyabhAvAnukUlatayA nimittamAtrIbhUte sati sAdhakan kartAramantareNApi svayamev bAdhyante viShavyAptayo, viDambyante yoShito, dhvansyante bandhA, tathAyamagnAnAdAtmA mithyAdarshanAdibhAvenAtmanA pariNamamAno mithyAdarshanAdibhAvasya kartA syAt, tasminstu mithyAdarshanAdau bhAve svAnukUlatayA nimittamAtrIbhUte satyAtmAnan kartAramantareNApi pudgaladravyan mohanIyAdikarmatven svayamev pariNamate
gAthArtha : — [AtmA ] AtmA [yan bhAvam ] jis bhAvako [karoti ] karatA hai [tasya bhAvasya ] us bhAvakA [sa ] vah [kartA ] kartA [bhavati ] hotA hai; [tasmin ] usake kartA hone par [pudgalan dravyam ] pudgaladravya [svayam ] apane Ap [karmatvan ] karmarUp [pariNamate ] pariNamit hotA hai .
TIkA : — AtmA svayam hI us prakAr (usarUp) pariNamit honese jis bhAvako vAstavamen karatA hai usakA vah — sAdhakakI (mantra sAdhanevAlekI) bhAnti — kartA hotA hai; vah (AtmAkA bhAv) nimittabhUt hone par, pudgaladravya karmarUp svayamev (apane Ap hI) pariNamit hotA hai . isI bAtako spaShTatayA samajhAte hain : — jaise sAdhak us prakArake dhyAnabhAvase svayam hI pariNamit hotA huA dhyAnakA kartA hotA hai aur vah dhyAnabhAv samasta sAdhyabhAvonko (sAdhakake sAdhaneyogya bhAvonko) anukUl honese nimittamAtra hone par, sAdhakake kartA hue binA (sarpAdikakA) vyApta viSh svayamev utar jAtA hai, striyAn svayamev viDambanAko prApta hotI hain aur bandhan svayamev TUT jAte hain; isIprakAr yah AtmA agnAnake kAraN mithyAdarshanAdibhAvarUp svayam hI pariNamit hotA huA mithyAdarshanAdibhAvakA kartA hotA hai aur vah mithyAdarshanAdibhAv pudgaladravyako (karmarUp pariNamit honemen) anukUl honese nimittamAtra hone par, AtmAke kartA hue binA pudgaladravya mohanIyAdi karmarUp svayamev pariNamit hote hain
bhAvArtha : — AtmA to agnAnarUp pariNamit hotA hai, kisIke sAth mamatva karatA hai, kisIke sAth rAg karatA hai, kisIke sAth dveSh karatA hai; un bhAvonkA svayam kartA hotA hai . un bhAvonke nimittamAtra hone par, pudgaladravya svayam apane bhAvase hI karmarUp pariNamit hotA hai .
166