ayan kil gnAnAdAtmA parAtmano parasparavisheShanirgnAne sati paramAtmAnamakurvannAtmAnan cha paramakurvansvayam gnAnamayIbhUta karmaNAmakartA pratibhAti . tathA hi — tathAvidhAnubhavasampAdanasamarthAyA rAgadveShasukhadukhAdirUpAyA pudgalapariNAmAvasthAyA shItoShNAnubhavasampAdanasamarthAyA shItoShNAyA pudgalapariNAmAvasthAyA iv pudgalAdabhinnatvenAtmano nityamevAtyantabhinnAyAstannimittatathA- vidhAnubhavasya chAtmanobhinnatven pudgalAnnityamevAtyantabhinnasya gnAnAtparasparavisheShanirgnAne sati nAnAtvavivekAchchhItoShNarUpeNevAtmanA pariNamitumashakyen rAgadveShasukhadukhAdirUpeNAgnAnAtmanA manAgapyapariNamamAno gnAnasya gnAnatvan prakaTIkurvan svayam gnAnamayIbhUta eShohan jAnAmyev, rajyate tu pudgal ityAdividhinA samagrasyApi rAgAde karmaNo gnAnaviruddhasyAkartA pratibhAti
aur [AtmAnam api ] apaneko bhI [param ] par [akurvan ] nAhIn karatA [sa ] vah [gnAnamaya jIva ] gnAnamay jIv [karmaNAm ] karmonkA [akAraka bhavati ] akartA hotA hai arthAt kartA nahIn hotA .
TIkA : — yah AtmA jab gnAnase parakA aur apanA paraspar visheSh (antar) jAnatA hai tab parako apanerUp aur apaneko par nahIn karatA huA, svayam gnAnamay hotA huA, karmonkA akartA pratibhAsit hotA hai . isIko spaShTatayA samajhAte hain : — jaise shIt-uShNakA anubhav karAnemen samartha aisI shIt-uShNa pudgalapariNAmakI avasthA pudgalase abhinnatAke kAraN AtmAse sadA hI atyanta bhinna hai aur usake nimittase honevAlA us prakArakA anubhav AtmAse abhinnatAke kAraN pudgalase sadA hI atyanta bhinna hai, usIprakAr vaisA anubhav karAnemen samartha aisI rAgadveShasukhadukhAdirUp pudgalapariNAmakI avasthA pudgalase abhinnatAke kAraN AtmAse sadA hI atyanta bhinna hai aur usake nimittase honevAlA us prakArakA anubhav AtmAse abhinnatAke kAraN pudgalase sadA hI atyanta bhinna hai . jab gnAnake kAraN AtmA us rAgadveShasukhadukhAdikA aur usake anubhavakA paraspar visheSh jAnatA hai tab, ve ek nahIn kintu bhinna hain aise vivek(bhedagnAn)ke kAraN shIt- uShNakI bhAnti (jaisai shIt-uShNarUp AtmAke dvArA pariNaman karanA ashakya hai usIprakAr), jinake rUpamen AtmAke dvArA pariNaman ka ranA ashakya hai aise rAgadveShasukhadukhAdirUpase agnAnAtmAke dvArA kinchitmAtra pariNamit na hotA huA, gnAnakA gnAnatva pragaT karatA huA, svayam gnAnamay hotA huA, ‘yah main (rAgako) jAnatA hI hUn, rAgI to pudgal hai (arthAt rAg to pudgal karatA hai)’ ityAdi vidhise, gnAnase viruddha samasta rAgAdi karmakA akartA pratibhAsit hotA hai
bhAvArtha : — jab AtmA rAgadveShasukhadukhAdi avasthAko gnAnase bhinna jAnatA hai arthAt ‘jaise shIt-uShNatA pudgalakI avasthA hai usIprakAr rAgadveShAdi bhI pudgalakI avasthA hai’ aisA bhedagnAn hotA hai, tab apaneko gnAtA jAnatA hai aur rAgAdirUp pudgalako jAnatA hai . aisA hone