ya kil jIve baddhan karmeti yashcha jIvebaddhan karmeti vikalpa sa dvitayopi hi nayapakSha . ya evainamatikrAmati sa ev sakalavikalpAtikrAnta svayam nirvikalpaikavignAnaghanasvabhAvo bhUtvA sAkShAtsamayasAra sambhavati . tatra yastAvajjIve baddhan karmeti vikalpayati sa jIvebaddhan karmeti ekan pakShamatikrAmannapi na vikalpamatikrAmati; yastu jIvebaddhan karmeti vikalpayati sopi jIve baddhan karmetyekan pakShamatikrAmannapi na vikalpamatikrAmati; ya punarjIve baddhamabaddhan cha karmeti vikalpayati sa tu tan dvitayamapi pakShamanatikrAman na vikalpamatikrAmati . tato ya ev samastanayapakShamatikrAmati sa ev samastan vikalpamatikrAmati . ya ev samastan vikalpamatikrAmati sa ev samayasAran vindati .
TIkA : — ‘jIvamen karma baddha hai’ aisA jo vikalpa tathA ‘jIvamen karma abaddha hai’ aisA jo vikalpa ve donon nayapakSha hain . jo us nayapakShakA atikram karatA hai ( – use ullanghan kar detA hai, chhoD detA hai), vahI samasta vikalponkA atikram karake svayam nirvikalpa, ek vignAnaghanasvabhAvarUp hokar sAkShAt samayasAr hotA hai . yahAn (visheSh samajhAyA jAtA hai ki) — jo ‘jIvamen karma baddha hai’ aisA vikalpa karatA hai vah ‘jIvamen karma abaddha hai’ aise ek pakShakA atikram karatA huA bhI vikalpakA atikram nahIn karatA, aur jo ‘jIvamen karma abaddha hai aisA vikalpa karatA hai vah bhI ‘jIvamen karma baddha hai’ aise ek pakShakA atikram karatA huA bhI vikalpakA atikram nahIn karatA; aur jo yah vikalpa karatA hai ki ‘jIvamen karma baddha hai aur abaddha bhI hai’ vah un donon pakShakA atikram na karatA huA, vikalpakA atikram nahIn karatA . isaliye jo samasta nay pakShakA atikram karatA hai vahI samasta vikalpakA atikram karatA hai; jo samasta vikalpakA atikram karatA hai vahI samayasArako prApta karatA hai — usakA anubhav karatA hai .
bhAvArtha : — jIv karmase ‘bandhA huA hai’ tathA ‘nahIn bandhA huA hai’ — yah donon nayapakSha hain . unamense kisIne bandhapakSha grahaN kiyA, usane vikalpa hI grahaN kiyA; kisIne abandhapakSha liyA, to usane vikalpa hI grahaN kiyA; aur kisIne donon pakSha liye, to usane bhI pakSharUp vikalpakA hI grahaN kiyA . parantu aise vikalponko chhoDakar jo kisI bhI pakShako grahaN nahIn karatA vahIn shuddha padArthakA svarUp jAnakar us-rUp samayasArako — shuddhAtmAko — prApta karatA hai . nayapakShako grahaN karanA rAg hai, isaliye samasta nayapakShako chhoDanese vItarAg samayasAr huA jAtA hai ..142..