dvandvan vipratiShidhyate yadi tadA kA kartRukarmasthiti .
rnepathye bat nAnaTIti rabhasA mohastathApyeSh kim ..98..
gnAnan gnAnan bhavati cha yathA pudgala pudgalopi .
shchichchhaktInAn nikarabharatotyantagambhIrametat ..99..
puna isI bAtako dRuDh karate hain : —
shlokArtha : — [kartA karmaNi nAsti, karma tat api niyatan kartari nAsti ] nishchayase na to kartA karmamen hai, aur na karma kartAmen hI hai — [yadi dvandvan vipratiShidhyate ] yadi isaprakAr paraspar dononkA niShedh kiyA jAye [tadA kartRukarmasthiti kA ] to kartA-karmakI kyA sthiti hogI ? (arthAt jIv-pudgalake kartAkarmapan kadApi nahIn ho sakegA .) [gnAtA gnAtari, karma sadA karmaNi ] isaprakAr gnAtA sadA gnAtAmen hI hai aur karma sadA karmamen hI hai [ iti vastusthiti vyaktA ] aisI vastusthiti pragaT hai [tathApi bat ] tathApi are ! [nepathye eSha moha kim rabhasA nAnaTIti ] nepathyamen yah moh kyon atyanta vegapUrvak nAch rahA hai ? (isaprakAr AchAryako khed aur Ashcharya hotA hai .)
bhAvArtha : — karma to pudgal hai, jIvako usakA kartA kahanA asatya hai . un donommen atyanta bhed hai, na to jIv pudgalamen hai aur na pudgal jIvamen; tab phi ra unamen kartAkarmabhAv kaise ho sakatA hai ? isaliye jIv to gnAtA hai so gnAtA hI hai, vah pudgalakarmonkA kartA nahIn hai; aur pudgalakarma hain ve pudgal hI hain, gnAtAkA karma nahIn hain . AchAryadevane khedapUrvak kahA hai ki — isaprakAr pragaT bhinna dravya hain tathApi ‘main kartA hUn aur yah pudgal merA karma hai’ isaprakAr agnAnIkA yah moh ( – agnAn) kyon nAch rahA hai ? 98.
ab yah kahate hain ki, athavA yadi moh nAchatA hai to bhale nAche, tathApi vastusvarUp to jaisA hai vaisA hI hai : —