rantardAruNadAraNen parito gnAnasya rAgasya cha .
shuddhagnAnaghanaughamekamadhunA santo dvitIyachyutA ..126..
isaprakAr (gnAnakA aur krodhAdik tathA karma-nokarmakA) bhedavignAn bhalIbhAnti siddha huA .
bhAvArtha : — upayog to chaitanyakA pariNaman honese gnAnasvarUp hai aur krodhAdi bhAvakarma, gnAnAvaraNAdi dravyakarma tathA sharIrAdi nokarma — sabhI pudgaladravyake pariNAm honese jaD hai; unamen aur gnAnamen pradeshabhed honese atyanta bhed hai . isaliye upayogamen krodhAdik, karma tathA nokarma nahIn hai aur krodhAdimen, karmamen tathA nokarmamen upayog nahIn hain . isaprakAr unamen pAramArthik AdhArAdheyasambandha nahIn hai; pratyek vastukA apanA apanA AdhArAdheyatva apane-apanemen hI hai . isaliye upayog upayogamen hI hai aur krodh, krodhamen hI hai . isaprakAr bhedavignAn bhalIbhAnti siddha ho gayA . (bhAvakarma ityAdikA aur upayogakA bhed jAnanA so bhedavignAn hai .).181-183.
ab isI arthakA kalasharUp kAvya kahate hain : —
shlokArtha : — [chaidrUpyan jaDarUpatAn cha dadhato gnAnasya rAgasya cha ] chidrUpatAko dhAraN karanevAlA gnAn aur jaDarUpatAko dhAraN karanevAlA rAg — [dvayo ] dononkA, [anta ] antarangamen [dAruNadAraNen ] dAruN vidAraNake dvArA (bhed karanevAlA ugra abhyAsake dvArA), [parita vibhAgan kRutvA ] sabhI orase vibhAg ka rake ( — sampUrNatayA dononko alag karake — ), [idan nirmalam bhedagnAnam udeti ] yah nirmal bhedagnAn udayako prApta huA hai; [adhunA ] isaliye ab [ek m shuddha-gnAnaghan-ogham adhyAsitA ] ek shuddhavignAnaghanake punyjamen sthit aur [dvitIy-chyutA ] anyase arthAt rAgase rahit [santa ] he satpuruShon ! [modadhvam ] mudit hoo .
bhAvArtha : — gnAn to chetanAsvarUp hai aur rAgAdik pudgalavikAr honese jaD hain; kintu agnAnase aisA bhAsit hotA hai ki mAnon gnAn bhI rAgAdirUp ho gayA ho, arthAt gnAn aur rAgAdik donon ekarUp – jaDarUp – bhAsit hote hain . jab antarangamen gnAn aur rAgAdikA bhed karanekA tIvra abhyAs karanese bhedagnAn pragaT hotA hai tab yah gnAt hotA hai ki gnAnakA svabhAv to mAtra jAnanekA hI hai, gnAnamen jo rAgAdikI kaluShatA – AkulatArUp sangkalpa-vikalpa bhAsit hote hain ve sab pudgalavikAr hain, jaD hain . isaprakAr gnAn aur rAgAdike bhedakA svAd AtA hai arthAt anubhav hotA hai . jab aisA bhedagnAn hotA hai tab AtmA Anandit hotA hai, kyonki use gnAt hai ki ‘‘svayam