ath prathamat ev svabhAvabhAvabhUtatayA dhruvatvamavalambamAnAmanAdibhAvAntaraparaparivRutti- vishrAntivashenAchalatvamupagatAmakhilopamAnavilakShaNAdbhutamAhAtmyatvenAvidyamAnaupamyAmapavargasangnikAn gatimApannAn bhagavata sarvasiddhAn siddhatven sAdhyasyAtmana pratichchhandasthAnIyAn bhAvadravyastavAbhyAn svAtmani parAtmani cha nidhAyAnAdinidhanashrutaprakAshitatven nikhilArthasArthasAkShAtkArikevalipraNIt- tven shrutakevalibhi svayamanubhavadbhirabhihitatven cha pramANatAmupagatasyAsya samayaprakAshak sya prAbhRutA- hvayasyArhatpravachanAvayavasya svaparayoranAdimohaprahANAy bhAvavAchA dravyavAchA cha paribhAShaNamupakramyate .
TIkA : — yahAn (sanskRit TIkAmen) ‘ath’ shabda mangalake arthako sUchit karatA hai . granthake prArambhamen sarva siddhonko bhAv-dravyastutise apane AtmAmen tathA parake AtmAmen sthApit karake is samay nAmak prAbhRutakA bhAvavachan aur dravyavachanase paribhAShaN (vyAkhyAn) prArambha karate hain — is prakAr shrI kundakundAchAryadev kahate hain . ve siddha bhagavAn, siddhatvake kAraN, sAdhya jo AtmA usake pratichchhandake sthAn par hain, — jinake svarUpakA sansArI bhavyajIv chintavan karake, unake samAn apane svarUpako dhyAkar, unhIn ke samAn ho jAte hain aur chAron gatiyonse vilakShaN panchamagati – mokShako prApta karate hain . vah panchamagati svabhAvasvarUp hai, isalie dhruvatvakA avalamban karatI hai . chAron gatiyAn paranimittase hotI hain, isalie dhruv nahIn kintu vinashvar hain . ‘dhruv’ visheShaNase panchamagatimen is vinashvaratAkA vyavachchhed ho gayA . aur vah gati anAdikAlase parabhAvonke nimittase honevAle paramen bhramaN, usakI vishrAnti (abhAv)ke vash achalatAko prApta hai . is visheShaNase, chAron gatiyommen par nimittase jo bhramaN hotA hai, usakA panchamagatimen vyavachchhed ho gayA . aur vah jagatmen jo samasta upamAyogya padArtha hain unase vilakShaN — adbhut mahimAvAlI hai, isalie use kisIkI upamA nahIn mil sakatI . is visheShaNase chAron gatiyommen jo paraspar kathanchit samAnatA pAI jAtI hai, usakA panchamagatimen nirAkaraN ho gayA . aur us gatikA nAm apavarga hai . dharma, artha aur kAm — trivarga kahalAte hain; mokShagati is vargamen nahIn hai, isalie use apavarga kahI hai . — aisI panchamagatiko siddha bhagavAn prApta hue hain . unhen apane tathA parake AtmAmen sthApit karake, samayakA (sarva padArthonkA athavA jIv padArthakA) prakAshak jo prAbhRut nAmak arhatpravachanakA avayav hai usakA, anAdikAlase utpanna hue apane aur parake mohakA nAsh karaneke lie paribhAShaN karatA hUn . vah arhatpravachanakA avayav anAdinidhan paramAgam shabdabrahmase prakAshit honese, sarva padArthonke samUhako sAkShAt karanevAle kevalI bhagavAn sarvagnadev dvArA praNIt honese aur kevaliyonke nikaTavartI sAkShAt sunanevAle tathA svayam anubhav karanevAle shrutakevalI gaNadharadevonke dvArA kathit honese pramANatAko prApta hai . yah anya vAdiyonke AgamakI bhAnti chhadmastha (alpagnAniyon)kI kalpanA mAtra nahIn hai ki jisakA apramAN ho .
bhAvArtha : — gAthAsUtramen AchAryadevane ‘vakShyAmi’ kahA hai, usakA artha TIkAkArane ‘vach
6