nanu kathan chetanA darshanagnAnavikalpau nAtikrAmati yen chetayitA draShTA gnAtA cha syAt ? uchyate — chetanA tAvatpratibhAsarUpA; sA tu, sarveShAmev vastUnAn sAmAnyavisheShAtmakatvAt, dvairUpyan nAtikrAmati . ye tu tasyA dve rUpe te darshanagnAne . tata sA te nAtikrAmati . yadyatikrAmati, sAmAnyavisheShAtikrAntatvAchchetanaiv na bhavati . tadabhAve dvau doShau — svaguNochchhedAchchetanasyA- chetanatApatti, vyApakAbhAve vyApyasya chetanasyAbhAvo vA . tatastaddoShabhayAddarshanagnAnAtmikaiv chetanAbhyupagantavyA .
dAtmA chAntamupaiti ten niyatan draggnaptirUpAstu chit ..183..
ab in do gAthAommen draShTA tathA gnAtAkA anubhav karAyA hai, kyonki chetanAsAmAnya darshan- gnAnavisheShonkA ullanghan nahIn karatI . yahAn bhI, chhah kArakarUp bhed-anubhavan karAke, aur tatpashchAt abhed-anubhavanakI apekShAse kArakabhedako dUr karAke, draShTAgnAtAmAtrakA anubhav karAyA hai .)
TIkA : — yahAn prashna hotA hai ki — chetanA darshanagnAnabhedonkA ullanghan kyon nahIn karatI ki jisase chetayitA draShTa tathA gnAtA hotA hai ? isakA uttar kahate hain : — pratham to chetanA pratibhAsarUp hai . vah chetanA dvirUpatAkA ullanghan nahIn karatI, kyonki samasta vastuain sAmAnyavisheShAtmak hain . (sabhI vastuain sAmAnyavisheShasvarUp hain, isaliye unhen pratibhAsanevAlI chetanA bhI dvirUpatAkA ullanghan nahIn karatI .) usake jo do rUp hain ve darshan aur gnAn hain . isaliye vah unakA ( – darshanagnAnakA) ullanghan nahIn karatI . yadi chetanA darshanagnAnakA ullanghan kare to sAmAnya visheShakA ullanghan karanese chetanA hI na rahe (arthAt chetanAkA abhAv ho jAyegA) . usake abhAvamen do doSh Ate hain — (1) apane guNakA nAsh honese chetanako achetanatva A jAyegA, athavA (2) vyApak(-chetanA-)ke abhAvamen vyApya aise chetan(AtmA)kA abhAv ho jAyegA . isaliye un doShonke bhayase chetanAko darshanagnAnasvarUp hI angIkAr karanA chAhie .
ab is arthakA kalasharUp kAvya kahate hain : —
shlokArtha : — [jagati hi chetanA advaitA ] jagatamen nishchayata chetanA advait hai [api chet sA daRuggnaptirUpan tyajet ] tathApi yadi vah darshanagnAnarUpako chhoD de [tatsAmAnyavisheSharUpavirahAt ]