yathAtra loke draShTirdashyAdatyantavibhakta tven tatkaraNavedanayorasamarthatvAt drashyan na karoti na vedayate cha, anyathAgnidarshanAtsandhukShaNavat svayam jvalanakaraNasya, lohapiNDavatsvayamauShNyAnubhavanasya cha durnivAratvAt, kintu kevalan darshanamAtrasvabhAvatvAt tatsarvan kevalamev pashyati; tathA gnAnamapi svayam draShTRutvAt karmaNotyantavibhakta tven nishchayatastatkaraNavedanayorasamarthatvAtkarma na karoti na vedayate cha, kintu kevalan gnAnamAtrasvabhAvatvAtkarmabandhan mokShan vA karmodayan nirjarAn vA kevalamev jAnAti .
gAthArtha : — [yathA ev dRuShTi ] jaise netra (dRushya padArthonko ka ratA-bhogatA nahIn hai, kintu dekhatA hI hai), [tathA ] usIprakAr [gnAnam ] gnAn [akArakan ] akArak [avedakan cha ev ] tathA avedak hai, [cha ] aur [bandhamokShan ] bandha, mokSha, [karmodayan ] ka rmoday [nirjarAn cha ev ] tathA nirjarAko [jAnAti ] jAnatA hI hai .
TIkA : — jaise is jagatamen netra dRushya padArthase atyanta bhinnatAke kAraN use karane-vedane ( – bhogane)men asamartha honese, dRushya padArthako na to karatA hai aur na vedatA ( – bhogatA) hai — yadi aisA na ho to agniko dekhane par, 1sandhukShaNakI bhAnti, apaneko ( – netrako) agnikA kartRutva (jalAnA), aur loheke golekI bhAnti apaneko (netrako) agnikA anubhav durnivAr honA chAhie, (arthAt yadi netra dRushya padArthako karatA aur bhogatA ho to netrake dvArA agni jalanI chAhie aur netrako agnikI uShNatAkA anubhav honA chAhie; kintu aisA nahIn hotA, isaliye netra dRushya padArthakA kartA-bhoktA nahIn hai) — kintu keval darshanamAtrasvabhAvavAlA honese vah (netra) sabako mAtra dekhatA hI hai; isIprakAr gnAn bhI, svayam (netrakI bhAnti) dekhanevAlA honese, karmase atyanta bhinnatAke kAraN nishchayase usake karane-vedane-(bhogane) men asamartha honese, karmako na to karatA hai aur na vedatA (bhogatA) hai, kintu keval gnAnamAtrasvabhAvavAlA ( – jAnanekA svabhAvavAlA) honese karmake bandhako tathA mokShako, aur karmake udayako tathA nirjarAko mAtra jAnatA hI hai .
bhAvArtha : — gnAnakA svabhAv netrakI bhAnti dUrase jAnanA hai; isaliye gnAnake kartRutva- bhoktRutva nahIn hai . kartRutva-bhoktRutva mAnanA agnAn hai . yahAn koI pUchhatA hai ki — ‘‘aisA to kevalagnAn hai . aur sheSh to jab tak mohakarmakA uday hai tab tak sukhadukharAgAdirUp pariNaman hotA hI hai, tathA jab tak darshanAvaraN, gnAnAvaraN tathA vIryAntarAyakA uday hai tab tak adarshan,
468
1sandhukShaN = sandhUkaN; agni jalAnevAlA padArtha; agniko chetAnevAlI vastu .