agnAn tathA asamarthatA hotI hI hai; tab phi ra kevalagnAn honese pUrva gnAtAdRuShTApan kaise kahA jA sakatA hai ?’’ usakA samAdhAn : — pahalese hI yah kahA jA rahA hai ki jo svatantratayA karatA- bhogatA hai, vah paramArthase kartA-bhoktA kahalAtA hai . isaliye jahAn mithyAdRuShTirUp agnAnakA abhAv huA vahAn paradravyake svAmitvakA abhAv ho jAtA hai aur tab jIv gnAnI hotA huA svatantratayA to kisIkA kartA-bhoktA nahIn hotA, tathA apanI nirbalatAse karmake udayakI balavattAse jo kArya hotA hai usakA paramArthadRuShTise vah kartA-bhoktA nahIn kahA jAtA . aur us kAryake nimittase kuchh navIn karmaraj lagatI bhI hai to bhI use yahAn bandhamen nahIn ginA jAtA . mithyAtva hai vahI sansAr hai . mithyAtvake jAneke bAd sansArakA abhAv hI hotA hai . samudramen ek bundakI ginatI hI kyA hai ?
aur itanA visheSh jAnanA chAhie ki — kevalagnAnI to sAkShAt shuddhAtmasvarUp hI hain aur shrutagnAnI bhI shuddhanayake avalambanase AtmAko aisA hI anubhav karate hain; pratyakSha aur parokShakA hI bhed hai . isaliye shrutagnAnIko gnAn-shraddhAnakI apekShAse gnAtA-draShTApan hI hai aur chAritrakI apekShAse pratipakShI karmakA jitanA uday hai utanA ghAt hai aur use naShTa karanekA udyam bhI hai . jab us karmakA abhAv ho jAyegA tab sAkShAt yathAkhyAt chAritra pragaT hogA aur tab kevalagnAn pragaT hogA . yahAn samyagdRuShTiko jo gnAnI kahA jAtA hai so vah mithyAtvake abhAvakI apekShAse kahA jAtA hai . yadi gnAnasAmAnyakI apekShA len to sabhI jIv gnAnI hain aur visheShakI apekShA len to jab tak kinchitmAtra bhI agnAn hai tab tak gnAnI nahIn kahA jA sakatA — jaise siddhAnt granthommen bhAvonkA varNan karate hue, jab tak kevalagnAn utpanna na ho tab tak arthAt bArahaven guNasthAn tak agnAnabhAv kahA hai . isaliye yahAn jo gnAnI-agnAnIpan kahA hai vah samyaktva mithyAtvakI apekShAse hI jAnanA chAhie ..320..
ab, jo — jain sAdhu bhI — sarvathA ekAntake Ashayase AtmAko kartA hI mAnate hain unakA niShedh karate hue, AgAmI gAthAkA sUchak shlok kahate hain : —
shlokArtha : — [ye tu tamasA tatA AtmAnan kartAram pashyanti ] jo agnAn-andhakArase AchchhAdit hote hue AtmAko kartA mAnate hain, [mumukShatAm api ] ve bhale hI mokShake ichchhuk hon tathApi [sAmAnyajanavat ] sAmAnya (lauki ka ) janonkI bhAnti [teShAn mokSha na ] unakI bhI mukti nahIn hotI . 199 .