khalvanyashchetayitA chetayitu, kintu svasvAmyanshAvevAnyau . kimatra sAdhyan svasvAmyansh- vyavahAreN ? na kimapi . tarhi na kasyApi gnAyaka, gnAyako gnAyak eveti nishchaya .
kinch seTikAtra tAvachchhavetaguNanirbharasvabhAvan dravyam . tasya tu vyavahAreN shvaityan kuDayAdi paradravyam . athAtra kuDayAde paradravyasya shvaityasya shvetayitrI seTikA kin bhavati kin na bhavatIti tadubhayatattvasambandho mImAnsyate — yadi seTikA kuDayAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadev bhavati yathAtmano gnAnan bhavadAtmaiv bhavatIti tattvasambandhe jIvati seTikA kuDayAderbhavantI kuDayAdirev bhavet; evan sati seTikAyA svadravyochchheda . na cha dravyAntarasankra masya pUrvamev pratiShiddhatvAddravyasyAstyuchchheda . tato na bhavati seTikA kuDayAde . yadi na bhavati seTikA kuDayAdestarhi kasya seTikA bhavati ? seTikAyA ev seTikA bhavati . nanu katarAnyA seTikA seTikAyA yasyA seTikA bhavati ? na khalvanyA nahIn hai . (ab Age aur vichAr karate hain : — ) yadi chetayitA pudgalAdikA nahIn hai to chetayitA kisakA hai ? chetayitAkA hI chetayitA hai . (is) chetayitAse bhinna aisA dUsarA kaunasA chetayitA hai ki jisakA (yah) chetayitA hai ? (is) chetayitAse bhinna anya koI chetayitA nahIn hai, kintu ve do sva-svAmirUp ansh hI hain . yahAn sva-svAmirUp anshonke vyavahArase kyA sAdhya hai ? kuchh bhI sAdhya nahIn hai . tab phi ra gnAyak kisIkA nahIn hai, gnAyak gnAyak hI hai — yah nishchay hai .
(isaprakAr yahAn yah batAyA hai ki : ‘AtmA paradravyako jAnatA hai’ — yah vyavahArakathan hain; ‘AtmA apaneko jAnatA hai’ — is kathanamen bhI sva-svAmiansharUp vyavahAr hai; ‘gnAyak gnAyak hI hai’ — yah nishchay hai .)
aur (jisaprakAr gnAyakake sambandhamen dRuShTAnta-dArShTAntapUrvak kahA hai) isIprakAr darshakake sambandhamen kahA jAtA hai : — is jagatamen kalaI hai vah shvetaguNase paripUrNa svabhAvavAlA dravya hai . dIvAr-Adi paradravya vyavahArase us kalaIkA shvaitya (kalaIke dvArA shvet kiye jAne yogya padArtha) hai . ab, ‘shvet karanevAlI kalaI, shvet karAne yogya dIvAr-Adi paradravyakI hai yA nahIn ?’ — isaprakAr un dononke tAttvik sambandhakA yahAn vichAr kiyA jAtA hai : — yadi kalaI dIvAr Adi paradravyakI ho to kyA ho yah pratham vichAr karate hain : — ‘jisakA jo hotA hai vah vahI hotA hai, jaise AtmAkA gnAn honese gnAn vah AtmA hI hai; — aisA tAttvik sambandha jIvanta ( – vidyamAn) honese, kalaI yadi dIvAr – AdikI ho to kalaI un dIvAr-Adi hI honI chAhie (arthAt kalaI dIvAr-Adi svarUp hI honI chAhie); aisA hone par, kalaIke svadravyakA uchchhed ho jAyagA . kintu dravyakA uchchhed to nahIn hotA, kyonki ek dravyakA anya dravyarUpamen sankramaN honekA to
508