(upajAti) svashakti sansUchitavastutattvai- rvyAkhyA kRuteyan samayasya shabdai . svarUpaguptasya na kinchidasti kartavyamevAmRutachandrasUre ..278..
ab vignAnaghanake samUhamen magna huA (arthAt gnAnarUpamen pariNamit huA) [adhunA kil kinychit
na kinychit ] isalie ab vah sab vAstavamen kuchh bhI nahIn hai.
bhAvArtha : — parasanyogase gnAn hI agnAnarUp pariNamit huA thA, agnAn kahIn pRuthak vastu nahIn thI; isalie ab vah jahAn gnAnarUp pariNamit huA ki vahAn vah (agnAn) kuchh bhI nahIn rahA. agnAnake nimittase rAg, dveSh, kriyAkA kartRutva, kriyAke phalakA ( – sukhadukhakA) bhoktRutva Adi bhAv hote the ve bhI vilIn ho gaye hain; ekamAtra gnAn hI rah gayA hai. isaliye ab AtmA sva-parake trikAlavartI bhAvonko gnAtAdraShTA hokar jAnate-dekhate hI raho.277.
‘pUrvokta prakArase gnAnadashAmen parakI kriyA apanI bhAsit na honese, is samayasArakI vyAkhyA karane kI kriyA bhI merI nahIn hai, shabdonkI hai’ — is arthakA, samayasArakI vyAkhyA karanekI abhimAnarUp kaShAyake tyAgakA sUchak shlok ab kahate hain : —
shlokArtha : — [sva-shakti-sansUchit-vastu-tattvai shabdai ] jinane apanI shaktise vastuke tattva (-yathArtha svarUp) ko bhalIbhAnti kahA hai aise shabdonne [iyan samayasya vyAkhyA ] is samayakI vyAkhyA (AtmavastukA vyAkhyAn athavA samayaprAbhRutashAstrakI TIkA) [kRutA ] kI hai; [svarUp- guptasya amRutachandrasUre ] svarUpagupta ( – amUrtik gnAnamAtra svarUpamen gupta) amRutachandrasUrikA (isamen) [kinychit ev kartavyam na asti ] kuchh bhI kartavya nahIn hai.
bhAvArtha : — shabda to pudgal hain. ve puruShake nimittase varNa-pad-vAkyarUpase pariNamit hote hain; isaliye unamen vastusvarUpako kahanekI shakti svayamev hai, kyonki shabdakA aur arthakA vAchyavAchak sambandha hai. isaprakAr dravyashrutakI rachanA shabdonne kI hai yahI bAt yathArtha hai. AtmA to amUrtik hai, gnAnasvarUp hai; isaliye vah mUrtik pudgalakI rachanA kaise kar sakatA hai ? isaliye AchAryadevane kahA hai ki ‘is samayaprAbhRutakI TIkA shabdonne kI hai, main to svarUpamen lIn hUn, usamen ( – TIkA karanemen) merA koI kartavya nahIn hai.’ yah kathan AchAryadevakI nirabhimAnatAko bhI sUchit karatA hai. ab yadi nimitta-naimittik vyavahArase aisA hI kahA jAtA hai ki amuk puruShane yah