નાન્યસ્યાનુપલભ્યમાનત્વાદિતિ કેચિત્ . મજ્જિતાવદુભયાત્મકત્વાદાત્મકર્મોભયમેવ જીવઃ કાર્ત્સ્ન્યતઃ કર્મણોઽતિરિક્તત્વેનાન્યસ્યાનુપલભ્યમાનત્વાદિતિ કેચિત્ . અર્થક્રિયાસમર્થઃ કર્મસંયોગ એવ જીવઃ કર્મસંયોગાત્ખટ્વાયા ઇવ અષ્ટકાષ્ઠસંયોગાદતિરિક્તત્વેનાન્યસ્યાનુપલભ્યમાનત્વાદિતિ કેચિત્ . એવમેવંપ્રકારા ઇતરેઽપિ બહુપ્રકારાઃ પરમાત્મેતિ વ્યપદિશન્તિ દુર્મેધસઃ, કિન્તુ ન તે પરમાર્થવાદિભિઃ પરમાર્થવાદિન ઇતિ નિર્દિશ્યન્તે .

કુતઃ — કહતે હૈં કિ સાતા-અસાતારૂપસે વ્યાપ્ત સમસ્ત તીવ્રમન્દત્વગુણોંસે ભેદરૂપ હોનેવાલા કર્મકા અનુભવ હી જીવ હૈ, ક્યોંકિ સુખઃદુખસે અન્ય અલગ કોઈ જીવ દિખાઈ નહીં દેતા .૬. કોઈ કહતે હૈં કિ શ્રીખણ્ડકી ભાઁતિ ઉભયરૂપ મિલે હુએ આત્મા ઔર કર્મ, દોનોં મિલકર હી જીવ હૈં, ક્યોંકિ સમ્પૂર્ણતયા કર્મોંસે ભિન્ન અલગ કોઈ જીવ દિખાઈ નહીં દેતા .૭. કોઈ કહતે હૈં કિ અર્થક્રિયામેં (પ્રયોજનભૂત ક્રિયામેં) સમર્થ ઐસા જો કર્મકા સંયોગ વહ હી જીવ હૈ, ક્યોંકિ જૈસે આઠ લકડિયોંકે સંયોગસે ભિન્ન અલગ કોઈ પલંગ દિખાઈ નહીં દેતા ઇસી પ્રકાર કર્મોંકે સંયોગસે અન્ય અલગ કોઈ જીવ દિખાઈ નહીં દેતા . (આઠ લકડિયાં મિલકર પલંગ બના તબ વહ અર્થક્રિયામેં સમર્થ હુઆ; ઇસીપ્રકાર યહાઁ ભી જાનના .) .૮. ઇસપ્રકાર આઠ પ્રકાર તો યહ કહે ઔર ઐસે ઐસે અન્ય ભી અનેક પ્રકારકે દુર્બુદ્ધિ (વિવિધ પ્રકારસે) પરકો આત્મા કહતે હૈં; પરન્તુ પરમાર્થકે જ્ઞાતા ઉન્હેં સત્યાર્થવાદી નહીં કહતે .

ભાવાર્થ : — જીવ-અજીવ દોનોં અનાદિકાલસે એકક્ષેત્રાવગાહસંયોગરૂપસે મિલે હુએ હૈં, ઔર અનાદિકાલસે હી પુદ્ગલકે સંયોગસે જીવકી અનેક વિકારસહિત અવસ્થાયેં હો રહી હૈં . પરમાર્થદૃષ્ટિસે દેખને પર, જીવ તો અપને ચૈતન્યત્વ આદિ ભાવોંકો નહીં છોડતા ઔર પુદ્ગલ અપને મૂર્તિક જડત્વ આદિકો નહીં છોડતા . પરન્તુ જો પરમાર્થકો નહીં જાનતે વે સંયોગસે હુએ ભાવોંકો હી જીવ કહતે હૈં; ક્યોંકિ પરમાર્થસે જીવકા સ્વરૂપ પુદ્ગલસે ભિન્ન સર્વજ્ઞકો દિખાઈ દેતા હૈ તથા સર્વજ્ઞકી પરમ્પરાકે આગમસે જાના જા સકતા હૈ, ઇસલિયે જિનકે મતમેં સર્વજ્ઞ નહીં હૈં વે અપની બુદ્ધિસે અનેક કલ્પનાયેં કરકે કહતે હૈં . ઉનમેંસે વેદાન્તી, મીમાંસક, સાંખ્ય, યોગ, બૌદ્ધ, નૈયાયિક, વૈશેષિક, ચાર્વાક આદિ મતોંકે આશય લેકર આઠ પ્રકાર તો પ્રગટ કહે હૈં; ઔર અન્ય ભી અપની-અપની બુદ્ધિસે અનેક કલ્પનાયેં કરકે અનેક પ્રકારસે કહતે હૈં સો કહાઁ તક કહા જાયે ?.૩૯ સે ૪૩..

ઐસા કહનેવાલે સત્યાર્થવાદી ક્યોં નહીં હૈં સો કહતે હૈં : —

૯૦