સર્વે એવૈતેઽધ્યવસાનાદયો ભાવાઃ જીવા ઇતિ યદ્ભગવદ્ભિઃ સકલજ્ઞૈઃ પ્રજ્ઞપ્તં તદભૂતાર્થસ્યાપિ વ્યવહારસ્યાપિ દર્શનમ્ . વ્યવહારો હિ વ્યવહારિણાં મ્લેચ્છભાષેવ મ્લેચ્છાનાં પરમાર્થપ્રતિપાદકત્વાદ- પરમાર્થોઽપિ તીર્થપ્રવૃત્તિનિમિત્તં દર્શયિતું ન્યાય્ય એવ . તમન્તરેણ તુ શરીરાજ્જીવસ્ય પરમાર્થતો સમાવિષ્ટ હો જાતે હૈં; ઇસલિયે, યદ્યપિ વે ચૈતન્યકે સાથ સમ્બન્ધ હોનેકા ભ્રમ ઉત્પન્ન કરતે હૈં તથાપિ, વે આત્મસ્વભાવ નહીં હૈં, કિન્તુ પુદ્ગલસ્વભાવ હૈં .
ભાવાર્થ : — જબ કર્મોદય આતા હૈ તબ યહ આત્મા દુઃખરૂપ પરિણમિત હોતા હૈ ઔર દુઃખરૂપ ભાવ હૈ વહ અધ્યવસાન હૈ, ઇસલિયે દુઃખરૂપ ભાવમેં ( – અધ્યવસાનમેં) ચેતનતાકા ભ્રમ ઉત્પન્ન હોતા હૈ . પરમાર્થસે દુઃખરૂપ ભાવ ચેતન નહીં હૈ, કર્મજન્ય હૈ ઇસલિયે જડ હી હૈ ..૪૫..
અબ પ્રશ્ન હોતા હૈ કિ યદિ અધ્યવસાનાદિ ભાવ હૈં વે પુદ્ગલસ્વભાવ હૈં તો સર્વજ્ઞકે આગમમેં ઉન્હેં જીવરૂપ ક્યોં કહા ગયા હૈ ? ઉસકે ઉત્તરસ્વરૂપ ગાથાસૂત્ર કહતે હૈં : —
યે સર્વ અધ્યવસાન આદિક ભાવકો જઁહ જિવ કહે ..૪૬..
ગાથાર્થ : — [એતે સર્વે ] યહ સબ [અધ્યવસાનાદયઃ ભાવાઃ ] અધ્યવસાનાદિ ભાવ [જીવાઃ ] જીવ હૈં ઇસપ્રકાર [જિનવરૈઃ ] જિનવરોંને [ઉપદેશઃ વર્ણિતઃ ] જો ઉપદેશ દિયા હૈ સો [વ્યવહારસ્ય દર્શનમ્ ] વ્યવહારનય દિખાયા હૈ .
ટીકા : — યહ સબ હી અધ્યવસાનાદિ ભાવ જીવ હૈં ઐસા જો ભગવાન સર્વજ્ઞદેવોંને કહા હૈ વહ, યદ્યપિ વ્યવહારનય અભૂતાર્થ હૈ તથાપિ, વ્યવહારનયકો ભી બતાયા હૈ; ક્યોંકિ જૈસે મ્લેચ્છભાષા મ્લેચ્છોંકો વસ્તુસ્વરૂપ બતલાતી હૈ ઉસીપ્રકાર વ્યવહારનય વ્યવહારી જીવોંકો