યઃ ખલુ પુદ્ગલદ્રવ્યાદન્યત્વેનાવિદ્યમાનરસગુણત્વાત્, પુદ્ગલદ્રવ્યગુણેભ્યો ભિન્નત્વેન સ્વયમરસગુણત્વાત્, પરમાર્થતઃ પુદ્ગલદ્રવ્યસ્વામિત્વાભાવાદ દ્રવ્યેન્દ્રિયાવષ્ટમ્ભેનારસનાત્, સ્વભાવતઃ ક્ષાયોપશમિકભાવાભાવાદ્ભાવેન્દ્રિયાવલમ્બેનારસનાત્, સકલસાધારણૈકસંવેદનપરિણામસ્વભાવત્વાત્ કેવલરસવેદનાપરિણામાપન્નત્વેનારસનાત્, સકલજ્ઞેયજ્ઞાયકતાદાત્મ્યસ્ય નિષેધાદ્રસપરિચ્છેદપરિણત-
અબ શિષ્ય પૂછતા હૈ કિ યહ અધ્યવસાનાદિ ભાવ જીવ નહીં હૈં તો વહ એક, ટંકોત્કીર્ણ, પરમાર્થસ્વરૂપ જીવ કૈસા હૈ ? ઉસકા લક્ષણ ક્યા હૈ ? ઇસ પ્રશ્નકા ઉત્તર કહતે હૈં : —
નિર્દિષ્ટ નહિં સંસ્થાન ઉસકા, ગ્રહણ નહિં હૈ લિંગસે ..૪૯..
ગાથાર્થ : — હે ભવ્ય ! તૂ [જીવમ્ ] જીવકો [અરસમ્ ] રસરહિત, [અરૂપમ્ ] રૂપરહિત, [અગન્ધમ્ ] ગન્ધરહિત, [અવ્યક્ત મ્ ] અવ્યક્ત અર્થાત્ ઇન્દ્રિયગોચર નહીં ઐસા, [ચેતનાગુણમ્ ] ચેતના જિસકા ગુણ હૈ ઐસા, [અશબ્દમ્ ] શબ્દરહિત, [અલિઙ્ગગ્રહણં ] કિસી ચિહ્નસે ગ્રહણ ન હોનેવાલા ઔર [અનિર્દિષ્ટસંસ્થાનમ્ ] જિસકા આકાર નહીં કહા જાતા ઐસા [જાનીહિ ] જાન .
ટીકા : — જીવ નિશ્ચયસે પુદ્ગલદ્રવ્યસે અન્ય હૈ, ઇસલિયે ઉસમેં રસગુણ વિદ્યમાન નહીં હૈ અતઃ વહ અરસ હૈ .૧. પુદ્ગલદ્રવ્યકે ગુણોંસે ભી ભિન્ન હોનેસે સ્વયં ભી રસગુણ નહીં હૈ, ઇસલિયે અરસ હૈ .૨. પરમાર્થસે પુદ્ગલદ્રવ્યકા સ્વામિત્વ ભી ઉસકે નહીં હૈ, ઇસલિયે વહ દ્રવ્યેન્દ્રિયકે આલમ્બનસે ભી રસ નહીં ચખતા અતઃ અરસ હૈ .૩. અપને સ્વભાવકી દૃષ્ટિસે દેખા જાય તો ઉસકે ક્ષાયોપશમિક ભાવકા ભી અભાવ હોનેસે વહ ભાવેન્દ્રિયકે આલમ્બનસે ભી રસ નહીં ચખતા, ઇસલિયે અરસ હૈ .૪. સમસ્ત વિષયોંકે વિશેષોંમેં સાધારણ ઐસે એક હી સંવેદનપરિણામરૂપ ઉસકા સ્વભાવ હોનેસે વહ કેવલ એક રસવેદનાપરિણામકો પાકર રસ નહીં ચખતા, ઇસલિયે અરસ હૈ .૫. (ઉસે સમસ્ત જ્ઞેયોંકા જ્ઞાન હોતા હૈ પરન્તુ) સકલ જ્ઞેયજ્ઞાયકકે તાદાત્મ્યકા ( – એકરૂપ હોનેકા) નિષેધ
૯૮