ર્ભવતુ સમયસારવ્યાખ્યયૈવાનુભૂતેઃ ..૩..
જિસમેં સમસ્ત પદાર્થ પ્રત્યક્ષ ભાસિત હોતે હૈં . વહ અનન્ત ધર્મ સહિત આત્મતત્ત્વકો પ્રત્યક્ષ દેખતા હૈ ઇસલિયે વહ સરસ્વતીકી મૂર્તિ હૈ . ઔર ઉસીકે અનુસાર જો શ્રુતજ્ઞાન હૈ વહ આત્મતત્ત્વકો પરોક્ષ દેખતા હૈ ઇસલિયે વહ ભી સરસ્વતીકી મૂર્તિ હૈ . ઔર દ્રવ્યશ્રુત વચનરૂપ હૈ વહ ભી ઉસકી મૂર્તિ હૈ, ક્યોંકિ વહ વચનોંકે દ્વારા અનેક ધર્મવાલે આત્માકો બતલાતી હૈ . ઇસપ્રકાર સમસ્ત પદાર્થોંકે તત્ત્વકો બતાનેવાલી જ્ઞાનરૂપ તથા વચનરૂપ અનેકાંતમયી સરસ્વતીકી મૂર્તિ હૈ; ઇસીલિયે સરસ્વતીકે વાણી, ભારતી, શારદા, વાગ્દેવી ઇત્યાદિ બહુતસે નામ કહે જાતે હૈં . યહ સરસ્વતીકે મૂર્તિ અનન્તધર્મોંકો ‘સ્યાત્’ પદસે એક ધર્મીમેં અવિરોધરૂપસે સાધતી હૈ, ઇસલિયે વહ સત્યાર્થ હૈ . કિતને હી અન્યવાદીજન સરસ્વતીકી મૂર્તિકો અન્યથા (પ્રકારાન્તરસે) સ્થાપિત કરતે હૈં, કિન્તુ વહ પદાર્થકો સત્યાર્થ કહનેવાલી નહીં હૈ .
યહાઁ કોઈ પ્રશ્ન કરતા હૈ કિ આત્માકો અનન્તધર્મવાલા કહા હૈ, સો ઉસમેં વે અનન્ત ધર્મ કૌન કૌનસે હૈં ? ઉસકા ઉત્તર દેતે હુએ કહતે હૈં કિ — વસ્તુમેં અસ્તિત્વ, વસ્તુત્વ, પ્રમેયત્વ, પ્રદેશત્વ, ચેતનત્વ, અચેતનત્વ, મૂર્તિકત્વ, અમૂર્તિકત્વ ઇત્યાદિ (ધર્મ) તો ગુણ હૈં; ઔર ઉન ગુણોંકા તીનોં કાલમેં સમય-સમયવર્તી પરિણમન હોના પર્યાય હૈ, જો કિ અનન્ત હૈં . ઔર વસ્તુમેં એકત્વ, અનેકત્વ, નિત્યત્વ, અનિત્યત્વ, ભેદત્વ, અભેદત્વ, શુદ્ધત્વ, અશુદ્ધત્વ આદિ અનેક ધર્મ હૈં . વે સામાન્યરૂપ ધર્મ તો વચનગોચર હૈં, કિન્તુ અન્ય વિશેષરૂપ અનન્ત ધર્મ ભી હૈં જો કિ વચનકે વિષય નહીં હૈં, કિન્તુ વે જ્ઞાનગમ્ય હૈં . આત્મા ભી વસ્તુ હૈ, ઇસલિયે ઉસમેં ભી અપને અનન્ત ધર્મ હૈં .
આત્માકે અનન્ત ધર્મોંમેં ચેતનત્વ અસાધારણ ધર્મ હૈ વહ અન્ય અચેતન દ્રવ્યોંમેં નહીં હૈ . સજાતીય જીવદ્રવ્ય અનન્ત હૈં, ઉનમેં ભી યદ્યપિ ચેતનત્વ હૈ તથાપિ સબકા ચેતનત્વ નિજસ્વરૂપસે ભિન્ન ભિન્ન કહા હૈ, ક્યોંકિ પ્રત્યેક દ્રવ્યકે પ્રદેશભેદ હોનેસે વહ કિસીકા કિસીમેં નહીં મિલતા . વહ ચેતનત્વ અપને અનન્ત ધર્મોંમેં વ્યાપક હૈ, ઇસલિયે ઉસે આત્માકા તત્ત્વ કહા હૈ . ઉસે યહ સરસ્વતીકી મૂર્તિ દેખતી હૈ ઔર દિખાતી હૈ . ઇસપ્રકાર ઇસકે દ્વારા સર્વ પ્રાણિયોંકા કલ્યાણ હોતા હૈ ઇસલિયે ‘સદા પ્રકાશરૂપ રહો’ ઇસપ્રકાર ઇસકે પ્રતિ આશીર્વાદરૂપ વચન કહા ..૨..
અબ ટીકાકાર ઇસ ગ્રંથકા વ્યાખ્યાન કરનેકા ફલ ચાહતે હુએ પ્રતિજ્ઞા કરતે હૈં : —
શ્લોકાર્થ : — શ્રીમદ્ અમૃતચન્દ્રાચાર્યદેવ કહતે હૈં કિ [સમયસારવ્યાખ્યયા એવ ] ઇસ સમયસાર (શુદ્ધાત્મા તથા ગ્રન્થ) કી વ્યાખ્યા (ટીકા) સે હી [મમ અનુભૂતેઃ ] મેરી અનુભૂતિકી
૪