સદ્ભાવાચ્ચાકાશધર્માધર્મકાલપુદ્ગલેભ્યો ભિન્નોઽત્યન્તમનન્તદ્રવ્યસંક રેઽપિ સ્વરૂપાદપ્રચ્યવનાટ્ટંકોત્કીર્ણ- ચિત્સ્વભાવો જીવો નામ પદાર્થઃ સ સમયઃ, સમયત એકત્વેન યુગપજ્જાનાતિ ગચ્છતિ ચેતિ નિરુક્તેઃ અયં ખલુ યદા સકલભાવસ્વભાવભાસનસમર્થવિદ્યાસમુત્પાદકવિવેક જ્યોતિરુદ્ગમનાત્સમસ્ત- પરદ્રવ્યાત્પ્રચ્યુત્ય દૃશિજ્ઞપ્તિસ્વભાવનિયતવૃત્તિરૂપાત્મતત્ત્વૈકત્વગતત્વેન વર્તતે તદા દર્શનજ્ઞાન- ચારિત્રસ્થિતત્વાત્સ્વમેકત્વેન યુગપજ્જાનન્ ગચ્છંશ્ચ સ્વસમય ઇતિ, યદા ત્વનાદ્યવિદ્યાકંદલીમૂલ- કંદાયમાનમોહાનુવૃત્તિતંત્રતયા દૃશિજ્ઞપ્તિસ્વભાવનિયતવૃત્તિરૂપાદાત્મતત્ત્વાત્પ્રચ્યુત્ય પરદ્રવ્યપ્રત્યય- મોહરાગદ્વેષાદિભાવૈકત્વગતત્વેન વર્તતે તદા પુદ્ગલકર્મપ્રદેશસ્થિતત્વાત્પરમેકત્વેન યુગપજ્જાનન્ ગચ્છંશ્ચ પરસમય ઇતિ પ્રતીયતે . એવં કિલ સમયસ્ય દ્વૈવિધ્યમુદ્ધાવતિ . એકરૂપતા પ્રાપ્ત કી હૈ — ઐસા હૈ (અર્થાત્ જિસમેં અનેક વસ્તુઓંકે આકાર પ્રતિભાસિત હોતે હૈં, ઐસે એક જ્ઞાનકે આકારરૂપ હૈ) . (ઇસ વિશેષણસે, જ્ઞાન અપનેકો હી જાનતા હૈ, પરકો નહીં – ઇસપ્રકાર એકાકારકો હી માનનેવાલેકા તથા અપનેકો નહીં જાનતા કિન્તુ પરકો હી જાનતા હૈ ઇસપ્રકાર અનેકાકારકો હી માનનેવાલાકા, વ્યવચ્છેદ હો ગયા .) ઔર વહ, અન્ય દ્રવ્યોંકે જો વિશિષ્ટ ગુણ — અવગાહન-ગતિ સ્થિતિ-વર્તનાહેતુત્વ ઔર રૂપિત્વ હૈં — ઉનકે અભાવકે કારણ ઔર અસાધારણ ચૈતન્યરૂપતા-સ્વભાવકે સદ્ભાવકે કારણ આકાશ, ધર્મ, અધર્મ, કાલ ઔર પુદ્ગલ — ઇન પાઁચ દ્રવ્યોંસે ભિન્ન હૈ . (ઇસ વિશેષણસે એક બ્રહ્મવસ્તુકો હી માનનેવાલેકા ખણ્ડન હો ગયા .) ઔર વહ, અનન્ત દ્રવ્યોંકે સાથ અત્યન્ત એકક્ષેત્રાવગાહરૂપ હોને પર ભી, અપને સ્વરૂપસે ન છૂટનેસે ટંકોત્કીર્ણ ચૈતન્યસ્વભાવરૂપ હૈ . (ઇસ વિશેષણસે વસ્તુસ્વભાવકા નિયમ બતાયા હૈ .) — ઐસા જીવ નામક પદાર્થ સમય હૈ .

જબ યહ (જીવ), સર્વ પદાર્થોંકે સ્વભાવકો પ્રકાશિત કરનેમેં સમર્થ કેવલજ્ઞાનકો ઉત્પન્ન કરનેવાલી ભેદજ્ઞાનજ્યોતિકા ઉદય હોનેસે, સર્વ પરદ્રવ્યોંસે છૂટકર દર્શનજ્ઞાનસ્વભાવમેં નિયત વૃત્તિરૂપ (અસ્તિત્વરૂપ) આત્મતત્ત્વકે સાથ એકત્વરૂપમેં લીન હોકર પ્રવૃત્તિ કરતા હૈ તબ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રમેં સ્થિત હોનેસે યુગપદ્ સ્વકો એકત્વપૂર્વક જાનતા તથા સ્વ-રૂપસે એકત્વપૂર્વક પરિણમતા હુઆ વહ ‘સ્વસમય’ હૈ, ઇસપ્રકાર પ્રતીત કિયા જાતા હૈ; કિન્તુ જબ વહ, અનાદિ અવિદ્યારૂપી કેલેકે મૂલકી ગાંઠકી ભાઁતિ જો (પુષ્ટ હુઆ) મોહ ઉસકે ઉદયાનુસાર પ્રવૃત્તિકી આધીનતાસે, દર્શન-જ્ઞાનસ્વભાવમેં નિયત વૃત્તિરૂપ આત્મતત્ત્વસે છૂટકર પરદ્રવ્યકે નિમિત્તસે ઉત્પન્ન મોહરાગદ્વેષાદિ ભાવોંમેં એકતારૂપસે લીન હોકર પ્રવૃત્ત હોતા હૈ તબ પુદ્ગલકર્મકે (કાર્માણસ્કન્ધરૂપ) પ્રદેશોંમેં સ્થિત હોનેસે યુગપદ્ પરકો એકત્વપૂર્વક જાનતા ઔર પરરૂપસે એકત્વપૂર્વક પરિણમિત હોતા હુઆ ‘પરસમય’ હૈ, ઇસપ્રકાર પ્રતીતિ કી જાતી હૈ . ઇસપ્રકાર જીવ નામક પદાર્થકી સ્વસમય ઔર પરસમયરૂપ દ્વિવિધતા પ્રગટ હોતી હૈ .