ઔર જૈસે દાહ્ય ( — જલને યોગ્ય પદાર્થ) કે આકાર હોનેસે અગ્નિકો દહન કહતે હૈં તથાપિ ઉસકે દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા નહીં હોતી, ઉસી પ્રકાર જ્ઞેયાકાર હોનેસે ઉસ ‘ભાવ’કે સાથ જ્ઞાયકતા પ્રસિદ્ધ હૈ, તથાપિ ઉસકે જ્ઞેયકૃત અશુદ્ધતા નહીં હૈ; ક્યોંકિ જ્ઞેયાકાર અવસ્થામેં જો જ્ઞાયકરૂપસે જ્ઞાત હુઆ વહ સ્વરૂપપ્રકાશનકી (સ્વરૂપકો જાનનેકી) અવસ્થામેં ભી દીપકકી ભાંતિ, કર્તા- કર્મકા અનન્યત્વ હોનેસે જ્ઞાયક હી હૈ — સ્વયં જાનનેવાલા હૈ, ઇસલિએ સ્વયં કર્તા ઔર અપનેકો જાના, ઇસલિએ સ્વયં હી કર્મ હૈ . (જૈસે દીપક ઘટપટાદિકો પ્રકાશિત કરનેકી અવસ્થામેં ભી દીપક હૈ ઔર અપનેકો — અપની જ્યોતિરૂપ શિખાકો — પ્રકાશિત કરનેકી અવસ્થામેં ભી દીપક હી હૈ, અન્ય કુછ નહીં; ઉસી પ્રકાર જ્ઞાયકકા સમઝના ચાહિયે .)

ભાવાર્થ : — અશુદ્ધતા પરદ્રવ્યકે સંયોગસે આતી હૈ . ઉસમેં મૂલ દ્રવ્ય તો અન્ય દ્રવ્યરૂપ નહીં હોતા, માત્ર પરદ્રવ્યકે નિમિત્તસે અવસ્થા મલિન હો જાતી હૈ . દ્રવ્યદૃષ્ટિસે તો દ્રવ્ય જો હૈ વહી હૈ ઔર પર્યાય(અવસ્થા)-દૃષ્ટિસે દેખા જાયે તો મલિન હી દિખાઈ દેતા હૈ . ઇસીપ્રકાર આત્માકા સ્વભાવ જ્ઞાયકત્વમાત્ર હૈ, ઔર ઉસકી અવસ્થા પુદ્ગલકર્મકે નિમિત્તસે રાગાદિરૂપ મલિન હૈ વહ પર્યાય હૈ . પર્યાય-દૃષ્ટિસે દેખા જાય તો વહ મલિન હી દિખાઈ દેતા હૈ ઔર દ્રવ્યદૃષ્ટિસે દેખા જાયે તો જ્ઞાયકત્વ તો જ્ઞાયકત્વ હી હૈ; યહ કહીં જડત્વ નહીં હુઆ . યહાઁ દ્રવ્યદૃષ્ટિકો પ્રધાન કરકે કહા હૈ . જો પ્રમત્ત-અપ્રમત્તકે ભેદ હૈં વે પરદ્રવ્યકે સંયોગજનિત પર્યાય હૈં . યહ અશુદ્ધતા દ્રવ્યદૃષ્ટિમેં ગૌણ હૈ, વ્યવહાર હૈ, અભૂતાર્થ હૈ, અસત્યાર્થ હૈ, ઉપચાર હૈ . દ્રવ્યદૃષ્ટિ શુદ્ધ હૈ, અભેદ હૈ, નિશ્ચય હૈ, ભૂતાર્થ હૈ, સત્યાર્થ હૈ, પરમાર્થ હૈ . ઇસલિયે આત્મા જ્ઞાયક હી હૈ; ઉસમેં ભેદ નહીં હૈ ઇસલિયે વહ પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત નહીં હૈ . ‘જ્ઞાયક’ નામ ભી ઉસે જ્ઞેયકો જાનનેસે દિયા જાતા હૈ; ક્યોંકિ જ્ઞેયકા પ્રતિબિમ્બ જબ ઝલકતા હૈ તબ જ્ઞાનમેં વૈસા હી અનુભવ હોતા હૈ . તથાપિ ઉસે જ્ઞેયકૃત અશુદ્ધતા નહીં હૈ, ક્યોંકિ જૈસા જ્ઞેય જ્ઞાનમેં પ્રતિભાસિત હુઆ વૈસા જ્ઞાયકકા હી અનુભવ કરને પર જ્ઞાયક હી હૈ . ‘યહ જો મૈં જાનનેવાલા હૂઁ સો મૈં હી હૂઁ, અન્ય કોઈ નહીં’ — ઐસા અપનેકો અપના અભેદરૂપ અનુભવ હુઆ તબ ઇસ જાનનેરૂપ ક્રિયાકા કર્તા સ્વયં હી હૈ ઔર જિસે જાના વહ કર્મ ભી સ્વયં હી હૈ . ઐસા એક જ્ઞાયકત્વમાત્ર સ્વયં શુદ્ધ હૈ . — યહ શુદ્ધનયકા વિષય હૈ . અન્ય જો પરસંયોગજનિત ભેદ હૈં વે સબ ભેદરૂપ અશુદ્ધદ્રવ્યાર્થિકનયકે વિષય હૈં . અશુદ્ધદ્રવ્યાર્થિકનય ભી શુદ્ધ દ્રવ્યકી દૃષ્ટિમેં પર્યાયાર્થિક હી હૈ, ઇસલિયે વ્યવહારનય હી હૈ ઐસા આશય સમઝના ચાહિએ .

યહાઁ યહ ભી જાનના ચાહિએ કિ જિનમતકા કથન સ્યાદ્વાદરૂપ હૈ, ઇસલિયે અશુદ્ધનયકો

૧૬