વ્યવહારનયો હિ સર્વ એવાભૂતાર્થત્વાદભૂતમર્થં પ્રદ્યોતયતિ, શુદ્ધનય એક એવ ભૂતાર્થત્વાત્ ભૂતમર્થં પ્રદ્યોતયતિ . તથા હિ — યથા પ્રબલપંક સંવલનતિરોહિતસહજૈકાચ્છભાવસ્ય પયસોઽનુભવિતારઃ પુરુષાઃ પંક પયસોર્વિવેકમકુર્વન્તો બહવોઽનચ્છમેવ તદનુભવન્તિ; કેચિત્તુ સ્વકરવિકીર્ણક તકનિપાતમાત્રોપજનિતપંક પયોવિવેકતયા સ્વપુરુષકારાવિર્ભાવિતસહજૈકાચ્છ- ભાવત્વાદચ્છમેવ તદનુભવન્તિ; તથા પ્રબલકર્મસંવલનતિરોહિતસહજૈકજ્ઞાયકભાવસ્યાત્મનોઽનુભવિતારઃ પુરુષા આત્મકર્મણોર્વિવેકમકુર્વન્તો વ્યવહારવિમોહિતહૃદયાઃ પ્રદ્યોતમાનભાવવૈશ્વરૂપ્યં તમનુભવન્તિ; ભૂતાર્થદર્શિનસ્તુ સ્વમતિનિપાતિતશુદ્ધનયાનુબોધમાત્રોપજનિતાત્મકર્મવિવેકતયા સ્વપુરુષકારા-
ગાથાર્થ : — [વ્યવહારઃ ] વ્યવહારનય [અભૂતાર્થઃ ] અભૂતાર્થ હૈ [તુ ] ઔર [શુદ્ધનયઃ ] શુદ્ધનય [ભૂતાર્થઃ ] ભૂતાર્થ હૈ, ઐસા [દર્શિતઃ ] ઋષીશ્વરોંને બતાયા હૈ; [જીવઃ ] જો જીવ [ભૂતાર્થં ] ભૂતાર્થકા [આશ્રિતઃ ] આશ્રય લેતા હૈ વહ જીવ [ખલુ ] નિશ્ચયસે (વાસ્તવમેં) [સમ્યગ્દૃષ્ટિઃ ] સમ્યગ્દૃષ્ટિ [ભવતિ ] હૈ .
ટીકા : — વ્યવહારનય સબ હી અભૂતાર્થ હૈ, ઇસલિયે વહ અવિદ્યમાન, અસત્ય, અભૂત અર્થકો પ્રગટ કરતા હૈ; શુદ્ધનય એક હી ભૂતાર્થ હોનેસે વિદ્યમાન, સત્ય, ભૂત અર્થકો પ્રગટ કરતા હૈ . યહ બાત દૃષ્ટાન્તસે બતલાતે હૈં : — જૈસે પ્રબલ કીચડકે મિલનેસે જિસકા સહજ એક નિર્મલભાવ તિરોભૂત (આચ્છાદિત) હો ગયા હૈ, ઐસે જલકા અનુભવ કરનેવાલે પુરુષ — જલ ઔર કીચડકા વિવેક ન કરનેવાલે (દોનોંકે ભેદકો ન સમઝનેવાલે) — બહુતસે તો ઉસ જલકો મલિન હી અનુભવતે હૈં, કિન્તુ કિતને હી અપને હાથસે ડાલે હુવે ૧કતકફલકે પડને માત્રસે ઉત્પન્ન જલ-કાદવકી વિવેકતાસે, અપને પુરુષાર્થ દ્વારા આવિર્ભૂત કિયે ગયે સહજ એક નિર્મલભાવપનેસે, ઉસ જલકો નિર્મલ હી અનુભવ કરતે હૈં; ઇસીપ્રકાર પ્રબલ કર્મોંકે મિલનેસે, જિસકા સહજ એક જ્ઞાયકભાવ તિરોભૂત હો ગયા હૈ, ઐસે આત્માકા અનુભવ કરનેવાલે પુરુષ — આત્મા ઔર કર્મકા વિવેક (ભેદ) ન કરનેવાલે, વ્યવહારસે વિમોહિત હૃદયવાલે તો, ઉસે (આત્માકો) જિસમેં ભાવોંકી વિશ્વરૂપતા (અનેકરૂપતા) પ્રગટ હૈ ઐસા અનુભવ કરતે હૈં; કિન્તુ ભૂતાર્થદર્શી (શુદ્ધનયકો દેખનેવાલે) અપની બુદ્ધિસે ડાલે હુવે શુદ્ધનયકે અનુસાર બોધ હોનેમાત્રસે ઉત્પન્ન આત્મ-કર્મકી વિવેકતાસે, અપને પુરુષાર્થ દ્વારા આવિર્ભૂત કિયે ગયે સહજ એક
૧. કતકફલ=નિર્મલી; (એક ઔષધિ જિસસે કીચડ નીચે બૈઠ જાતા હૈ) .