વિર્ભાવિતસહજૈકજ્ઞાયકભાવત્વાત્ પ્રદ્યોતમાનૈકજ્ઞાયકભાવં તમનુભવન્તિ . તદત્ર યે ભૂતાર્થમાશ્રયન્તિ ત એવ સમ્યક્ પશ્યન્તઃ સમ્યગ્દૃષ્ટયો ભવન્તિ, ન પુનરન્યે, કતકસ્થાનીયત્વાત્ શુદ્ધનયસ્ય . અતઃ પ્રત્યગાત્મદર્શિભિર્વ્યવહારનયો નાનુસર્તવ્યઃ .

અથ ચ કેષાંચિત્કદાચિત્સોઽપિ પ્રયોજનવાન્ . યતઃ — જ્ઞાયકભાવત્વકે કારણ ઉસે (આત્માકો) જિસમેં એક જ્ઞાયકભાવ પ્રકાશમાન હૈ ઐસા અનુભવ કરતે હૈં . યહાઁ, શુદ્ધનય કતકફલકે સ્થાન પર હૈ, ઇસલિયે જો શુદ્ધનયકા આશ્રય લેતે હૈં વે હી સમ્યક્ અવલોકન કરનેસે સમ્યગ્દૃષ્ટિ હૈં, દૂસરે (જો અશુદ્ધનયકા સર્વથા આશ્રય લેતે હૈં વે) સમ્યગ્દૃષ્ટિ નહીં હૈં . ઇસલિયે કર્મોંસે ભિન્ન આત્માકે દેખનેવાલોંકો વ્યવહારનય અનુસરણ કરને યોગ્ય નહીં હૈ .

ભાવાર્થ : — યહાઁ વ્યવહારનયકો અભૂતાર્થ ઔર શુદ્ધનયકો ભૂતાર્થ કહા હૈ . જિસકા વિષય વિદ્યમાન ન હો, અસત્યાર્થ હો, ઉસે અભૂતાર્થ કહતે હૈં . વ્યવહારનયકો અભૂતાર્થ કહનેકા આશય યહ હૈ કિ — શુદ્ધનયકા વિષય અભેદ એકાકારરૂપ નિત્ય દ્રવ્ય હૈ, ઉસકી દૃષ્ટિમેં ભેદ દિખાઈ નહીં દેતા; ઇસલિએ ઉસકી દૃષ્ટિમેં ભેદ અવિદ્યમાન, અસત્યાર્થ હી કહના ચાહિએ . ઐસા ન સમઝના ચાહિએ કિ ભેદરૂપ કોઈ વસ્તુ હી નહીં હૈ . યદિ ઐસા માના જાયે તો જૈસે વેદાન્તમતવાલે ભેદરૂપ અનિત્યકો દેખકર અવસ્તુ માયાસ્વરૂપ કહતે હૈં ઔર સર્વવ્યાપક એક અભેદ નિત્ય શુદ્ધબ્રહ્મકો વસ્તુ કહતે હૈં વૈસા સિદ્ધ હો ઔર ઉસસે સર્વથા એકાન્ત શુદ્ધનયકે પક્ષરૂપ મિથ્યાદૃષ્ટિકા હી પ્રસંગ આયે . ઇસલિએ યહાઁ ઐસા સમઝના ચાહિએ કિ જિનવાણી સ્યાદ્વાદરૂપ હૈ, વહ પ્રયોજનવશ નયકો મુખ્ય-ગૌણ કરકે કહતી હૈ . પ્રાણિયોંકો ભેદરૂપ વ્યવહારકા પક્ષ તો અનાદિ કાલસે હી હૈ ઔર ઇસકા ઉપદેશ ભી બહુધા સર્વ પ્રાણી પરસ્પર કરતે હૈં . ઔર જિનવાણીમેં વ્યવહારકા ઉપદેશ શુદ્ધનયકા હસ્તાવલમ્બ (સહાયક) જાનકર બહુત કિયા હૈ; કિન્તુ ઉસકા ફલ સંસાર હી હૈ . શુદ્ધનયકા પક્ષ તો કભી આયા નહીં ઔર ઉસકા ઉપદેશ ભી વિરલ હૈ — વહ કહીં કહીં પાયા જાતા હૈ . ઇસલિયે ઉપકારી શ્રીગુરુને શુદ્ધનયકે ગ્રહણકા ફલ મોક્ષ જાનકર ઉસકા ઉપદેશ પ્રધાનતાસે દિયા હૈ કિ — ‘‘શુદ્ધનય ભૂતાર્થ હૈ, સત્યાર્થ હૈ; ઇસકા આશ્રય લેનેસે સમ્યગ્દૃષ્ટિ હો સકતા હૈ; ઇસે જાને બિના જબ તક જીવ વ્યવહારમેં મગ્ન હૈ તબ તક આત્માકે જ્ઞાનશ્રદ્ધાનરૂપ નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ નહીં હો સકતા .’’ ઐસા આશય સમઝના ચાહિએ ..૧૧..

અબ, ‘‘યહ વ્યવહારનય ભી કિસી કિસીકો કિસી કાલ પ્રયોજનવાન હૈ, સર્વથા નિષેધ કરને યોગ્ય નહીં હૈ; ઇસલિયે ઉસકા ઉપદેશ હૈ’’ યહ કહતે હૈં : —

૨૪