મોચ્યમોચકોભયં મોક્ષઃ, સ્વયમેકસ્ય પુણ્યપાપાસ્રવસંવરનિર્જરાબન્ધમોક્ષાનુપપત્તેઃ . તદુભયં ચ જીવાજીવાવિતિ . બહિર્દૃષ્ટયા નવતત્ત્વાન્યમૂનિ જીવપુદ્ગલયોરનાદિબન્ધપર્યાયમુપેત્યૈકત્વેનાનુભૂય- માનતાયાં ભૂતાર્થાનિ, અથ ચૈકજીવદ્રવ્યસ્વભાવમુપેત્યાનુભૂયમાનતાયામભૂતાર્થાનિ . તતોઽમીષુ નવતત્ત્વેષુ ભૂતાર્થનયેનૈકો જીવ એવ પ્રદ્યોતતે . તથાન્તર્દૃષ્ટયા જ્ઞાયકો ભાવો જીવઃ, જીવસ્ય વિકારહેતુરજીવઃ . કેવલજીવવિકારાશ્ચ પુણ્યપાપાસ્રવસંવરનિર્જરાબન્ધમોક્ષલક્ષણાઃ, કેવલાજીવવિકાર- હેતવઃ પુણ્યપાપાસ્રવસંવરનિર્જરાબન્ધમોક્ષા ઇતિ . નવતત્ત્વાન્યમૂન્યપિ જીવદ્રવ્યસ્વભાવમપોહ્ય સ્વપરપ્રત્યયૈકદ્રવ્યપર્યાયત્વેનાનુભૂયમાનતાયાં ભૂતાર્થાનિ, અથ ચ સકલકાલમેવાસ્ખલન્તમેકં જીવદ્રવ્યસ્વભાવમુપેત્યાનુભૂયમાનતાયામભૂતાર્થાનિ . તતોઽમીષ્વપિ નવતત્ત્વેષુ ભૂતાર્થનયેનૈકો જીવ એવ પ્રદ્યોતતે . એવમસાવેકત્વેન દ્યોતમાનઃ શુદ્ધનયત્વેનાનુભૂયત એવ . યા ત્વનુભૂતિઃ સાત્મખ્યાતિ- રેવાત્મખ્યાતિસ્તુ સમ્યગ્દર્શનમેવ . ઇતિ સમસ્તમેવ નિરવદ્યમ્ . આસ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બન્ધ, મોક્ષકી ઉપપત્તિ (સિદ્ધિ) નહીં બનતી . વે દોનોં જીવ ઔર અજીવ હૈં (અર્થાત્ ઉન દોમેંસે એક જીવ હૈ ઔર દૂસરા અજીવ) .

બાહ્ય (સ્થૂલ) દૃષ્ટિસે દેખા જાયે તો : — જીવ-પુદ્ગલકી અનાદિ બન્ધપર્યાયકે સમીપ જાકર એકરૂપસે અનુભવ કરનેપર યહ નવતત્ત્વ ભૂતાર્થ હૈં, સત્યાર્થ હૈં ઔર એક જીવદ્રવ્યકે સ્વભાવકે સમીપ જાકર અનુભવ કરનેપર વે અભૂતાર્થ હૈં, અસત્યાર્થ હૈં; (વે જીવકે એકાકાર સ્વરૂપમેં નહીં હૈં;) ઇસલિયે ઇન નવ તત્ત્વોંમેં ભૂતાર્થ નયસે એક જીવ હી પ્રકાશમાન હૈ . ઇસીપ્રકાર અન્તર્દૃષ્ટિસે દેખા જાયે તો : — જ્ઞાયક ભાવ જીવ હૈ ઔર જીવકે વિકારકા હેતુ અજીવ હૈ; ઔર પુણ્ય, પાપ, આસ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બન્ધ તથા મોક્ષ — યે જિનકે લક્ષણ હૈં ઐસે કેવલ જીવકે વિકાર હૈં ઔર પુણ્ય, પાપ, આસ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બન્ધ તથા મોક્ષ — યે વિકારહેતુ કેવલ અજીવ હૈં . ઐસે યહ નવતત્ત્વ, જીવદ્રવ્યકે સ્વભાવકો છોડકર, સ્વયં ઔર પર જિનકે કારણ હૈં ઐસી એક દ્રવ્યકી પર્યાયોંકે રૂપમેં અનુભવ કરને પર ભૂતાર્થ હૈં ઔર સર્વ કાલમેં અસ્ખલિત એક જીવદ્રવ્યકે સ્વભાવકે સમીપ જાકર અનુભવ કરને પર વે અભૂતાર્થ હૈં, અસત્યાર્થ હૈં . ઇસલિયે ઇન નવોં તત્ત્વોંમેં ભૂતાર્થ નયસે એક જીવ હી પ્રકાશમાન હૈ . ઇસપ્રકાર યહ, એકત્વરૂપસે પ્રકાશિત હોતા હુઆ, શુદ્ધનયરૂપસે અનુભવ કિયા જાતા હૈ . ઔર જો યહ અનુભૂતિ હૈ સો આત્મખ્યાતિ (આત્માકી પહિચાન) હી હૈ, ઔર જો આત્મખ્યાતિ હૈ સો સમ્યગ્દર્શન હી હૈ . ઇસપ્રકાર યહ સર્વ કથન નિર્દોષ હૈ — બાધા રહિત હૈ .

ભાવાર્થ : — ઇન નવ તત્ત્વોંમેં, શુદ્ધનયસે દેખા જાય તો, જીવ હી એક ચૈતન્યચમત્કારમાત્ર પ્રકાશરૂપ પ્રગટ હો રહા હૈ, ઇસકે અતિરિક્ત ભિન્ન ભિન્ન નવ તત્ત્વ કુછ ભી દિખાઈ નહીં દેતે . જબ

૩૨