પરિણામોંકર સહિત વહ સુખદુઃખરૂપ દિખાઈ દેતા હૈ . યહ સબ અશુદ્ધદ્રવ્યાર્થિકરૂપ વ્યવહારનયકા વિષય હૈ . ઇસ દૃષ્ટિ (અપેક્ષા)સે દેખા જાયે તો યહ સબ સત્યાર્થ હૈ . પરન્તુ આત્માકા એક સ્વભાવ ઇસ નયસે ગ્રહણ નહીં હોતા, ઔર એક સ્વભાવકો જાને બિના યથાર્થ આત્માકો કૈસે જાના જા સકતા હૈ ? ઇસલિએ દૂસરે નયકો — ઉસકે પ્રતિપક્ષી શુદ્ધદ્રવ્યાર્થિક નયકો — ગ્રહણ કરકે, એક અસાધારણ જ્ઞાયકમાત્ર આત્માકા ભાવ લેકર, ઉસે શુદ્ધનયકી દૃષ્ટિસે સર્વ પરદ્રવ્યોંસે ભિન્ન, સર્વ પર્યાયોંમેં ઐકાકાર, હાનિવૃદ્ધિસે રહિત, વિશેષોંસે રહિત ઔર નૈમિત્તિક ભાવોંસે રહિત દેખા જાયે તો સર્વ (પાંચ) ભાવોંસે જો અનેકપ્રકારતા હૈ વહ અભૂતાર્થ હૈ — અસત્યાર્થ હૈ .

યહાં યહ સમઝના ચાહિએ કિ વસ્તુકા સ્વરૂપ અનન્ત ધર્માત્મક હૈ, વહ સ્યાદ્વાદસે યથાર્થ સિદ્ધ હોતા હૈ . આત્મા ભી અનન્ત ધર્મવાલા હૈ . ઉસકે કુછ ધર્મ તો સ્વાભાવિક હૈં ઔર કુછ પુદ્ગલકે સંયોગસે હોતે હૈં . જો કર્મકે સંયોગસે હોતે હૈં, ઉનસે તો આત્માકી સાંસારિક પ્રવૃત્તિ હોતી હૈ ઔર તત્સમ્બન્ધી જો સુખ-દુઃખાદિ હોતે હૈં ઉન્હેં ભોગતા હૈ . યહ, ઇસ આત્માકી અનાદિકાલીન અજ્ઞાનસે પર્યાયબુદ્ધિ હૈ; ઉસે અનાદિ-અનન્ત એક આત્માકા જ્ઞાન નહીં હૈ . ઇસે બતાનેવાલા સર્વજ્ઞકા આગમ હૈ . ઉસમેં શુદ્ધદ્રવ્યાર્થિક નયસે યહ બતાયા હૈ કિ આત્માકા એક અસાધારણ ચૈતન્યભાવ હૈ જો કિ અખણ્ડ નિત્ય ઔર અનાદિનિધન હૈ . ઉસે જાનનેસે પર્યાયબુદ્ધિકા પક્ષપાત મિટ જાતા હૈ . પરદ્રવ્યોંસે, ઉનકે ભાવોંસે ઔર ઉનકે નિમિત્તસે હોનેવાલે અપને વિભાવોંસે અપને આત્માકો ભિન્ન જાનકર જીવ ઉસકા અનુભવ કરતા હૈ તબ પરદ્રવ્યકે ભાવોંસ્વરૂપ પરિણમિત નહીં હોતા; ઇસલિએ કર્મ બન્ધ નહીં હોતા ઔર સંસારસે નિવૃત્ત હો જાતા હૈ . ઇસલિયે પર્યાયાર્થિકરૂપ વ્યવહારનયકો ગૌણ કરકે અભૂતાર્થ (અસત્યાર્થ) કહા હૈ ઔર શુદ્ધ નિશ્ચયનયકો સત્યાર્થ કહકર ઉસકા આલમ્બન દિયા હૈ . વસ્તુસ્વરૂપકી પ્રાપ્તિ હોનેકે બાદ ઉસકા ભી આલમ્બન નહીં રહતા . ઇસ કથનસે યહ નહીં સમઝ લેના ચાહિએ કિ શુદ્ધનયકો સત્યાર્થ કહા હૈ, ઇસલિએ અશુદ્ધનય સર્વથા અસત્યાર્થ હી હૈ . ઐસા માનનેસે વેદાન્તમતવાલે જો કિ સંસારકો સર્વથા અવસ્તુ માનતે હૈં ઉનકા સર્વથા એકાન્ત પક્ષ આ જાયેગા ઔર ઉસસે મિથ્યાત્વ આ જાયેગા, ઇસપ્રકાર યહ શુદ્ધનયકા આલમ્બન ભી વેદાન્તિયોંકી ભાંતિ મિથ્યાદૃષ્ટિપના લાયેગા . ઇસલિયે સર્વ નયોંકી કથંચિત્ સત્યાર્થતાકા શ્રદ્ધાન કરનેસે હી સમ્યગ્દૃષ્ટિ હુઆ જા સકતા હૈ . ઇસપ્રકાર સ્યાદ્વાદકો સમઝકર જિનમતકા સેવન કરના ચાહિએ, મુખ્ય-ગૌણ કથનકો સુનકર સર્વથા એકાન્ત પક્ષ નહીં પકડના ચાહિએ . ઇસ ગાથાસૂત્રકા વિવેચન કરતે હુએ ટીકાકાર આચાર્યને ભી કહા હૈ કિ આત્મા વ્યવહારનયકી દૃષ્ટિમેં જો

૪૦