nānyasyānupalabhyamānatvāditi kecit . majjitāvadubhayātmakatvādātmakarmobhayamev jīvaḥ kārtsnyataḥ karmaṇo‘tiriktatvenānyasyānupalabhyamānatvāditi kecit . arthakriyāsamarthaḥ karmasaṁyog ev jīvaḥ karmasaṁyogātkhaṭvāyā iv aṣṭakāṣṭhasaṁyogādatiriktatvenānyasyānupalabhyamānatvāditi kecit . evamevaṁprakārā itare‘pi bahuprakārāḥ paramātmeti vyapadiśanti durmedhasaḥ, kintu na te paramārthavādibhiḥ paramārthavādin iti nirdiśyante .
kutaḥ — kahate haiṁ ki sātā-asātārūpase vyāpta samasta tīvramandatvaguṇoṁse bhedarūp honevālā karmakā anubhav hī jīv hai, kyoṁki sukhaḥdukhase anya alag koī jīv dikhāī nahīṁ detā .6. koī kahate haiṁ ki śrīkhaṇḍakī bhān̐ti ubhayarūp mile hue ātmā aur karma, donoṁ milakar hī jīv haiṁ, kyoṁki sampūrṇatayā karmoṁse bhinna alag koī jīv dikhāī nahīṁ detā .7. koī kahate haiṁ ki arthakriyāmeṁ (prayojanabhūt kriyāmeṁ) samartha aisā jo karmakā saṁyog vah hī jīv hai, kyoṁki jaise āṭh lakaṛiyoṁke saṁyogase bhinna alag koī palaṁg dikhāī nahīṁ detā isī prakār karmoṁke saṁyogase anya alag koī jīv dikhāī nahīṁ detā . (āṭh lakaṛiyāṁ milakar palaṁg banā tab vah arthakriyāmeṁ samartha huā; isīprakār yahān̐ bhī jānanā .) .8. isaprakār āṭh prakār to yah kahe aur aise aise anya bhī anek prakārake durbuddhi (vividh prakārase) parako ātmā kahate haiṁ; parantu paramārthake jñātā unheṁ satyārthavādī nahīṁ kahate .
bhāvārtha : — jīv-ajīv donoṁ anādikālase ekakṣetrāvagāhasaṁyogarūpase mile hue haiṁ, aur anādikālase hī pudgalake saṁyogase jīvakī anek vikārasahit avasthāyeṁ ho rahī haiṁ . paramārthadr̥ṣṭise dekhane par, jīv to apane caitanyatva ādi bhāvoṁko nahīṁ choṛatā aur pudgal apane mūrtik jaṛatva ādiko nahīṁ choṛatā . parantu jo paramārthako nahīṁ jānate ve saṁyogase hue bhāvoṁko hī jīv kahate haiṁ; kyoṁki paramārthase jīvakā svarūp pudgalase bhinna sarvajñako dikhāī detā hai tathā sarvajñakī paramparāke āgamase jānā jā sakatā hai, isaliye jinake matameṁ sarvajña nahīṁ haiṁ ve apanī buddhise anek kalpanāyeṁ karake kahate haiṁ . unameṁse vedāntī, mīmāṁsak, sāṁkhya, yog, bauddha, naiyāyik, vaiśeṣik, cārvāk ādi matoṁke āśay lekar āṭh prakār to pragaṭ kahe haiṁ; aur anya bhī apanī-apanī buddhise anek kalpanāyeṁ karake anek prakārase kahate haiṁ so kahān̐ tak kahā jāye ?.39 se 43..
aisā kahanevāle satyārthavādī kyoṁ nahīṁ haiṁ so kahate haiṁ : —
90