svayamupalabhyamānatvāt . na khalvarthakriyāsamarthaḥ karmasaṁyogo jīvaḥ karmasaṁyogāt khaṭvāśāyinaḥ puruṣasyevāṣṭakāṣṭhasaṁyogādatiriktatvenānyasya citsvabhāvasya vivecakaiḥ svayamupalabhyamānatvāditi .
svayamapi nibhr̥taḥ san paśya ṣaṇmāsamekam .
nanu kimanupalabdhirbhāti kiṁcopalabdhiḥ ..34..
bhāvārtha : — caitanyasvabhāvarūp jīv, sarva parabhāvoṁse bhinna, bhedajñāniyoṁke gocar haiṁ; isalie ajñānī jaisā mānate haiṁ vaisā nahīṁ hai ..44..
yahān̐ pudgalase bhinna ātmākī upalabdhike prati virodh karanevāle ( – pudgalako hī ātmā jānanevāle) puruṣako (usake hitarūp ātmaprāptikī bāt kahakar) miṭhāsapūrvak (aur samabhāvase) hī isaprakār upadeś karanā yah kāvyameṁ batalāte haiṁ : —
ślokārtha : — he bhavya ! tujhe [apareṇ ] anya [akārya-kolāhalen ] vyartha hī kolāhal karanese [kim ] kyā lābh hai ? tū [viram ] is kolāhalase virakta ho aur [ekam ] ek caitanyamātra vastuko [svayam api ] svayaṁ [nibhr̥taḥ san ] niścal līn hokar [paśya ṣaṇmāsam ] dekh; aisā chah mās abhyās kar aur dekh ki aisā karanese [hr̥day- sarasi ] apane hr̥dayasarovarameṁ, [pudgalāt bhinnadhāmnaḥ ] jisakā tej-pratāp-prakāś pudgalase bhinna hai aise us [puṁsaḥ ] ātmākī [nanu kim anupalabdhiḥ bhāti ] prāpti nahīṁ hotī hai [kiṁ ca upalabdhiḥ ] yā hotī hai ?
bhāvārtha : — yadi apane svarūpakā abhyās kare to usakī prāpti avaśya hotī hai; yadi paravastu ho to usakī to prāpti nahīṁ hotī . apanā svarūp to vidyamān hai, kintu use bhūl rahā hai; yadi sāvadhān hokar dekhe to vah apane nikaṭ hī hai . yahān̐ chah māsake abhyāsakī bāt kahī hai isakā artha yah nahīṁ samajhanā cāhie ki itanā hī samay lagegā . usakī prāpti to antarmuhūrtamātrameṁ hī ho sakatī hai, parantu yadi śiṣyako bahut kaṭhin mālūm