main is shāstramen samasta nij vaibhavase (āgam, yukti, paramparā aur anubhavase) kahūn̐gā.’ is pratignāke anusār āchāryadev is shāstramen ātmākā ekatva — par-dravyase aur parabhāvonse bhinnatā — samajhāte hain. ve kahate hain ki ‘jo ātmāko abaddhaspr̥uṣhṭa, ananya, niyat, avisheṣh aur asanyukta dekhate hain ve samagra jinashāsanako dekhate hain’. aur bhī ve kahate hain ki ‘aisā nahīn dekhanevāle agnānīke sarva bhāv agnānamay hain’. is prakār, jahān̐ tak jīvako svayaṅkī shuddhatākā anubhav nahīn hotā vahān̐ tak vah mokṣhamārgī nahīn hai; bhale hī vah vrat, samiti, gupti ādi vyavahārachāritra pālatā ho aur sarva āgam bhī parḥ chukā ho. jisako shuddha ātmākā anubhav vartatā hai vah hī samyagdr̥uṣhṭi hai. rāgādike udayamen samyaktvī jīv kabhī ekākārarūp pariṇamatā nahīn hain, parantu aisā anubhavatā hai ki ‘yah, pudgalakarmarūp rāgake vipākarūp uday hai; vah merā bhāv nahīn hain, main to ek gnāyakabhāv hūn̐.’ yahān̐ prashna hogā ki rāgādibhāv hone par bhī ātmā shuddha kaise ho sakatā hai ? uttaramen spha ṭikamaṇikā dr̥uṣhṭānta diyā gayā hai. jaise spha ṭikamaṇi lāl kapaṛeke sanyogase lāl dikhāī detā hai — hotā hai to bhī spha ṭikamaṇike svabhāvakī dr̥uṣhṭise dekhane par spha ṭikamaṇine nirmalapanā chhoṛā nahīn hai, usī prakār ātmā rāgādi karmodayake sanyogase rāgī dikhāī detā hai — hotā hai to bhī shuddhanayakī dr̥uṣhṭise usane shuddhatā chhoṛī nahīn hai. paryāyadr̥uṣhṭise ashuddhatā vartatī hone par bhī dravyadr̥uṣhṭise shuddhatākā anubhav ho sakatā hai. vah anubhav chaturtha guṇasthān men hotā hai. isase vāchakako samajhamen āyegā ki samyagdarshan kitanā duṣhkar hai. samyagdr̥uṣhṭikā pariṇaman hī palaṭ gayā hotā hai. vah chāhe jo kārya karate hue bhī shuddha ātmāko hī anubhavatā hai. jaise lolupī manuṣhya namak aur shākake svādakā bhed nahīn kar sakatā, usī prakār agnānī gnānakā aur rāgakā bhed nahīn kar sakatā, jaise alubdha manuṣhya shākase namakakā bhinna svād le sakatā hai usī prakār samyagdr̥uṣhṭi rāgase gnānako bhinna hī anubhavatā hai. ab yah prashna hotā hai ki aisā samyagdarshan kis prakār prāpta kiyā jā sakatā hai arthāt rāg aur ātmākī bhinnatā kis prakār anubhavānshapūrvak samajhamen āye ? āchārya bhagavān uttar dete hain ki — pragnārūpī chhainīse chhedane par ve donno bhinna ho jāte hain, arthāt gnānase hī — vastuke yathārtha svarūp kī pahachānase hī — , anādikālase rāgadveṣhake sāth ekākārarūp pariṇamatā ātmā bhinnapane pariṇamane lagatā hai; isase anya dūsarā koī upāy nahīn hai. isaliye pratyek jīvako vastuke yathārtha svarūpakī pahichān karanekā prayatna sadā kartavya hai.
is shāstrakā mukhya uddesh yathārtha ātmasvarūpakī pahichān karānā hai. is uddeshakī pūrtike liye is shāstramen āchāryabhagavānane anek viṣhayoṅkā nirūpaṇ kiyā hai. jīv aur pudgalake nimitta-naimittikapanā hone par bhī donoṅkā atyanta svatantra pariṇaman, gnānīko rāg-dveṣhakā akartā- abhoktāpanā, agnānīko rāgadveṣhakā kartābhoktāpanā, sāṅkhyadarshanakī ekāntikatā, guṇasthān- ārohaṇamen bhāvakā aur dravyakā nimitta-naimittikapanā, vikārarūp pariṇaman karanemen agnānīkā