vidadhAti; nishchayanayastu dravyAshritatvAtkevalasya jIvasya svAbhAvika.n bhAvamavalambyotplavamAnaH parabhAva.n parasya sarvamev pratiShedhayati . tato vyavahAreN varNAdayo guNasthAnAntA bhAvA jIvasya santi, nishchayen tu na santIti yuktA praj~naptiH .
edehi ya sa.nba.ndho jahev khIrodaya.n muNedavvo .
yathA khalu salilamishritasya kShIrasya salilen sah parasparAvagAhalakShaNe sambandhe satyapi svalakShaNabhUtakShIratvaguNavyApyatayA salilAdadhikatven pratIyamAnatvAdagneruShNaguNenev sah ( – varNAdik)kA avalamban lekar pravartamAn hotA huA, (vah vyavahAranay) dUsareke bhAvako dUsarekA kahatA hai; aur nishchayanay dravyAshrit honese, keval ek jIvake svAbhAvik bhAvakA avalamban lekar pravartamAn hotA huA, dUsareke bhAvako ki.nchitmAtra bhI dUsarekA nahI.n kahatA, niShedh karatA hai . isaliye varNase lekar guNasthAn paryanta jo bhAv hai.n ve vyavahAranayase jIvake hai.n aur nishchayanayase jIvake nahI.n hai.n aisA (bhagavAnakA syAdvAdayukta) kathan yogya hai ..56..
ab phi ra shiShya prashna pUChatA hai ki varNAdik nishchayase jIvake kyo.n nahI.n hai.n isakA kAraN kahiye . isakA uttar gAthArUpase kahate hai.n : —
gAthArtha : — [etaiH cha sambandhaH ] in varNAdik bhAvo.nke sAth jIvakA sambandha [kShIrodaka.n yathA ev ] dUdh aur pAnIkA ekakShetrAvagAharUp sa.nyog sambandha hai aisA [j~nAtavyaH ] jAnanA [cha ] aur [tAni ] ve [tasya tu na bhavanti ] us jIvake nahI.n hai.n, [yasmAt ] kyo.nki jIv [upayogaguNAdhikaH ] unase upayogaguNase adhik hai ( – vah upayog guNake dvArA bhinna j~nAt hotA hai) .
TIkA : — jaise — jalamishrit dUdhakA, jalake sAth paraspar avagAhasvarUp sambandha hone par bhI, svalakShaNabhUt dugdhatva-guNake dvArA vyApta honese dUdh jalase adhikapanese pratIt hotA hai;