yato ya.n prApya.n vikArya.n nirvartya.n cha vyApyalakShaNamAtmapariNAma.n karma AtmanA svayamantarvyApaken bhUtvAdimadhyAnteShu vyApya ta.n gR^ihNatA tathA pariNamatA tathotpadyamAnen cha kriyamANa.n jAnannapi hi j~nAnI svayamantarvyApako bhUtvA bahiHsthasya paradravyasya pariNAma.n mR^ittikAkalashamivAdimadhyAnteShu vyApya na ta.n gR^ihNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate cha, tataH prApya.n vikArya.n nirvartya.n cha vyApyalakShaNa.n paradravyapariNAma.n karmAkurvANasya svapariNAma.n jAnato.api j~nAninaH pudgalen sah na kartR^ikarmabhAvaH .
pudgalakarmaphala.n jAnato jIvasya sah pudgalen kartR^ikarmabhAvaH ki.n bhavati ki.n na bhavatIti chet —
gAthArtha : — [j~nAnI ] j~nAnI [anekavidham ] anek prakArake [svakapariNAmam ] apane pariNAmako [jAnan api ] jAnatA huA bhI [ khalu ] nishchayase [paradravyaparyAye ] paradravyakI paryAyame.n [na api pariNamati ] pariNamit nahI.n hotA, [ na gR^ihNAti ] use grahaN nahI.n karatA aur [na utpadyate ] us – rUp utpanna nahI.n hotA .
TIkA : — prApya, vikArya aur nirvartya aisA, vyApyalakShaNavAlA AtmAke pariNAmasvarUp jo karma (kartAkA kArya), usame.n AtmA svaya.n antarvyApak hokar, Adi-madhya-antame.n vyApta hokar, use grahaN karatA huA, us-rUp pariNaman karatA huA aur us-rUp utpanna hotA huA, us AtmapariNAmako karatA hai; isaprakAr AtmAke dvArA kiye jAnevAle AtmapariNAmako j~nAnI jAnatA huA bhI, jaise miTTI svaya.n gha.Deme.n antarvyApak hokar, Adi-madhya-antame.n vyApta hokar, gha.Deko grahaN karatI hai, ghaDeke rUpame.n pariNamit hotI hai aur gha.Deke rUpame.n utpanna hotI hai usIprakAr, j~nAnI svaya.n bAhyasthit aise paradravyake pariNAmame.n antarvyApak hokar, Adi-madhya-antame.n vyApta hokar, use grahaN nahI.n karatA, us-rUp pariNamit nahI.n hotA aur us-rUp utpanna nahI.n hotA; isaliye yadyapi j~nAnI apane pariNAmako jAnatA hai tathApi, prApya, vikArya aur nirvartya aisA jo vyApyalakShaNavAlA paradravyapariNAmasvarUp karma hai, use na karanevAle j~nAnIko pudgalake sAth kartAkarmabhAv nahI.n hai
bhAvArtha : — jaisA 76vI.n gAthAme.n kahA hai tadanusAr yahA.N bhI jAn lenA . vahA.N ‘pudgalakarmako jAnatA huA j~nAnI’ aisA kahA thA usake sthAn par yahA.N ‘apane pariNAmako jAnatA huA j~nAnI’ aisA kahA hai — itanA antar hai ..77..
ab prashna karatA hai ki pudgalakarmake phalako jAnanevAle aise jIvako pudgalake sAth kartAkarmabhAv (kartAkarmapanA) hai yA nahI.n ? usakA uttar kahate hai.n : —
146