shlokArtha : — [ih ] is jagatme.n [mohinAm ] mohI (aj~nAnI) jIvo.nkA ‘[para.n aham kurve ] paradravyako mai.n karatA hU.N’ [iti mahAha.nkArarUpa.n tamaH ] aisA paradravyake kartR^itvakA mahA aha.nkArarUp aj~nAnAndhakAr — [nanu uchchakaiH durvAra.n ] jo atyanta durnivAr hai vah — [Asa.nsArataH ev dhAvati ] anAdi sa.nsArase chalA A rahA hai . AchArya kahate hai.n ki — [aho ] aho ! [bhUtArthaparigraheN ] paramArthanayakA arthAt shuddhadravyArthik abhedanayakA grahaN karanese [yadi ] yadi [tat ekavAra.n vilaya.n vrajet ] vah ek bAr bhI nAshako prApta ho [tat ] to [j~nAnaghanasya AtmanaH ] j~nAnaghan AtmAko [bhUyaH ] punaH [bandhanam ki.n bhavet ] bandhan kaise ho sakatA hai ? (jIv j~nAnaghan hai, isaliye yathArtha j~nAn honeke bAd j~nAn kahA.N jA sakatA hai ? nahI.n jAtA . aur jab j~nAn nahI.n jAtA tab phi ra aj~nAnase bandha kaise ho sakatA hai ? kabhI nahI.n hotA .)
bhAvArtha : — yahA.N tAtparya yah hai ki — aj~nAn to anAdise hI hai, parantu paramArthanayake grahaNase, darshanamohakA nAsh hokar, ek bAr yathArtha j~nAn hokar kShAyik samyaktva utpanna ho to punaH mithyAtva na Aye . mithyAtvake na Anese mithyAtvakA bandha bhI na ho . aur mithyAtvake jAneke bAd sa.nsArakA bandhan kaise rah sakatA hai ? nahI.n rah sakatA arthAt mokSha hI hotA hai aisA jAnanA chAhiye .55.
ab punaH visheShatApUrvak kahate hai.n : —
shlokArtha : — [AtmA ] AtmA to [sadA ] sadA [AtmabhAvAn ] apane bhAvo.nko [karoti ] karatA hai aur [paraH ] paradravya [parabhAvAn ] parake bhAvo.nko karatA hai; [hi ] kyo.nki jo [AtmanaH bhAvAH ] apane bhAv hai.n so to [AtmA ev ] Ap hI hai aur jo [parasya te ] parake bhAv hai.n so [paraH ev ] par hI hai (yah niyam hai) .53.
(paradravyake kartA-karmapanekI mAnyatAko aj~nAn kahakar yah kahA hai ki jo aisA mAnatA hai so mithyAdR^iShTi hai; yahA.N Asha.nkA utpanna hotI hai ki — yah mithyAtvAdi bhAv kyA vastu hai.n ? yadi unhe.n jIvakA pariNAm kahA jAye to pahale rAgAdi bhAvo.nko pudgalake pariNAm kahe the us kathanake sAth virodh AtA hai; aur yadi unhe.n pudgalake pariNAm kahe jAye to jinake sAth jIvako koI prayojan nahI.n hai unakA phal jIv kyo.n prApta kare ? is Asha.nkAko dUr karaneke liye ab gAthA kahate hai.n : — )
160