ih khalvanAderaj~nAnAtparAtmanorekatvAdhyAsen pudgalakarmavipAkadashAbhyA.n mandatIvrasvAdAbhyAm- chalitavij~nAnaghanaikasvAdasyApyAtmanaH svAda.n bhindAnaH shubhamashubha.n vA yo ya.n bhAvamaj~nAnarUpamAtmA karoti sa AtmA tadA tanmayatven tasya bhAvasya vyApakatvAdbhavati kartA, sa bhAvo.api cha tadA tanmayatven tasyAtmano vyApyatvAdbhavati karma; sa ev chAtmA tadA tanmayatven tasya bhAvasya bhAvakatvAdbhavatyanubhavitA, sa bhAvo.api cha tadA tanmayatven tasyAtmano bhAvyatvAdbhavatyanubhAvyaH . evamaj~nAnI chApi parabhAvasya na kartA syAt .
gAthArtha : — [AtmA ] AtmA [ya.n ] jis [shubham ashubham ] shubh yA ashubh [bhAva.n ] (apane) bhAvako [karoti ] karatA hai [tasya ] us bhAvakA [saH ] vah [khalu ] vAstavame.n [kartA ] kartA hotA hai, [tat ] vah (bhAv) [tasya ] usakA [karma ] karma [bhavati ] hotA hai [saH AtmA tu ] aur vah AtmA [tasya ] usakA (us bhAvarUp karmakA) [vedakaH ] bhoktA hotA hai .
TIkA : — apanA achalit vij~nAnaghanasvarUp ek svAd hone par bhI is lokame.n jo yah AtmA anAdikAlIn aj~nAnake kAraN parake aur apane ekatvake adhyAsase manda aur tIvra svAdayukta pudgalakarmake vipAkakI do dashAo.nke dvArA apane (vij~nAnaghanasvarUp) svAdako bhedatA huA aj~nAnarUp shubh yA ashubh bhAvako karatA hai, vah AtmA us samay tanmayatAse us bhAvakA vyApak honese usakA kartA hotA hai aur vah bhAv bhI us samay tanmayatAse us AtmAkA vyApya honese usakA karma hotA hai; aur vahI AtmA us samay tanmayatAse us bhAvakA bhAvak honese usakA anubhav karanevAlA (bhoktA) hotA hai aur vah bhAv bhI us samay tanmayatAse us AtmAkA bhAvya honese usakA anubhAvya (bhogya) hotA hai . isaprakAr aj~nAnI bhI parabhAvakA kartA nahI.n hai .
bhAvArtha : — pudgalakarmakA uday hone par, j~nAnI use jAnatA hI hai arthAt vah j~nAnakA hI kartA hotA hai aur aj~nAnI aj~nAnake kAraN karmodayake nimittase honevAle apane aj~nAnarUp shubhAshubh bhAvo.nkA kartA hotA hai . isaprakAr j~nAnI apane j~nAnarUp bhAvakA aur aj~nAnI apane aj~nAnarUp bhAvakA kartA hai; parabhAvakA kartA to j~nAnI athavA aj~nAnI koI bhI nahI.n hai ..102..
184