vIrasUsuta.n hinasmItyadhyavasAyo jAyate tathA vandhyAsutasyAshrayabhUtasyAsadbhAve.api vandhyAsuta.n hinasmItyadhyavasAyo jAyet . na cha jAyate . tato nirAshraya.n nAstyadhyavasAnamiti niyamaH . tat ev chAdhyavasAnAshrayabhUtasya bAhyavastuno.atyantapratiShedhaH, hetupratiShedhenaiv hetumatpratiShedhAt . na cha bandhahetuhetutve satyapi bAhyavastu bandhahetuH syAt, IryAsamitipariNatayatIndrapadavyApAdyamAn- vegApatatkAlachoditakuli.ngavat, bAhyavastuno bandhahetuhetorabandhahetutven bandhahetutvasyAnaikA.ntik- tvAt . ato na bAhyavastu jIvasyAtadbhAvo bandhahetuH, adhyavasAnamev tasya tadbhAvo bandhahetuH . svarUpako prApta nahI.n hotA arthAt utpanna nahI.n hotA . yadi bAhyavastuke Ashrayake binA bhI adhyavasAn utpanna hotA ho to, jaise AshrayabhUt vIrajananIke putrake sadbhAvame.n (kisIko) aisA adhyavasAy utpanna hotA hai ki ‘mai.n vIrajananIke putrako mAratA hU.N’ isIprakAr AshrayabhUt ba.NdhyAputrake asadbhAvame.n bhI (kisIko) aisA adhyavasAy utpanna honA chAhie ki ‘mai.n ba.NdhyAputrako mAratA hU.N’ . parantu aisA adhyavasAy to (kisIko) utpanna nahI.n hotA . (jahA.N ba.NdhyAkA putra hI nahI.n hotA vahA.N mAranekA adhyavasAy kahA.Nse utpanna hogA ?) isaliye yah niyam hai ki (bAhyavasturUp) Ashrayake binA adhyavasAn nahI.n hotA . aur isIliye adhyavasAnako AshrayabhUt bAhyavastukA atyanta niShedh kiyA hai, kyo.nki kAraNake pratiShedhase hI kAryakA pratiShedh hotA hai . (bAhyavastu adhyavasAnakA kAraN hai, isaliye usake pratiShedhase adhyavasAnakA pratiShedh hotA hai) . parantu, yadyapi bAhyavastu bandhake kAraNakA (arthAt adhyavasAnakA) kAraN hai tathApi vah (bAhyavastu) bandhakA kAraN nahI.n hai; kyo.nki IryAsamitime.n pariNamit munIndrake charaNase mar jAnevAle – aise kisI vegase Apatit kAlaprerit u.Dte hue jIvakI bhA.Nti, bAhyavastu – jo ki bandhake kAraNakA kAraN hai vah — bandhakA kAraN na honese, bAhyavastuko bandhakA kAraNatva mAnaneme.n anaikAntik hetvAbhAsatva hai — vyabhichAr AtA hai . (isaprakAr nishchayase bAhyavastuko bandhakA kAraNatva nirbAdhatayA siddha nahI.n hotA .) isaliye bAhyavastu jo ki jIvako atadbhAvarUp hai vah bandhakA kAraN nahI.n hai; kintu adhyavasAn jo ki jIvako tadbhAvarUp hai vahI.n bandhakA kAraN hai .
bhAvArtha : — bandhakA kAraN nishchayase adhyavasAn hI hai; aur bAhyavastue.N hai.n ve adhyavasAnakA Alamban hai.n — unako avalambakar adhyavasAn utpanna hotA hai, isaliye unhe.n adhyavasAnakA kAraN kahA jAtA hai . bAhyavastuke binA nirAshrayatayA adhyavasAn utpanna nahI.n hote, isaliye bAhyavastuo.nkA tyAg karAyA jAtA hai . yadi bAhyavastuo.nko bandhakA kAraN kahA jAye to usame.n vyabhichAr (doSh) AtA hai . (kAraN hone par bhI kahI.n kArya dikhAI detA hai aur kahI.n nahI.n dikhAI detA, use vyabhichAr kahate hai.n aur aise kAraNako vyabhichArI — anaikAntik —
394