AtmAtmanA rAgAdInAmakArak ev, apratikramaNApratyAkhyAnayordvaividhyopadeshAnyathAnupapatteH . yaH khalu apratikramaNApratyAkhyAnayordravyabhAvabheden dvividhopadeshaH sa, dravyabhAvayornimitta- naimittikabhAva.n prathayan, akartR^itvamAtmano j~nApayati . tat etat sthita.n — paradravya.n nimitta.n, naimittikA Atmano rAgAdibhAvAH . yadyeva.n neShyet tadA dravyApratikramaNApratyAkhyAnayoH kartR^itvanimittatvopadesho.anarthak ev syAt, tadanarthakatve tvekasyaivAtmano rAgAdibhAvanimittatvApattau nityakartR^itvAnuSha.ngAnmokShAbhAvaH prasajechcha . tataH paradravyamevAtmano rAgAdibhAvanimittamastu . tathA sati tu rAgAdInAmakArak evAtmA . tathApi yAvannimittabhUta.n dravya.n na pratikrAmati na pratyAchaShTe cha tAvannaimittikabhUta.n bhAva.n na pratikrAmati na pratyAchaShTe cha, yAvattu bhAva.n na pratikrAmati na pratyAchaShTe
[yAvat ] jab tak [AtmA ] AtmA [dravyabhAvayoH ] dravyakA aur bhAvakA [apratikramaNam cha apratyAkhyAna.n ] apratikra maN tathA apratyAkhyAn [karoti ] ka ratA hai [tAvat ] tab tak [saH ] vah [kartA bhavati ] ka rtA hotA hai, [j~nAtavyaH ] aisA jAnanA chAhie .
TIkA : — AtmA svataH rAgAdikA akArak hI hai; kyo.nki yadi aisA na ho to (arthAt yadi AtmA svataH hI rAgAdibhAvo.nkA kArak ho to) apratikramaN aur apratyAkhyAnakI dvividhatAkA upadesh nahI.n ho sakatA . apratikramaN aur apratyAkhyAnakA jo vAstavame.n dravya aur bhAvake bhedase dvividh (do prakArakA) upadesh hai vah, dravya aur bhAvake nimitta-naimittikatvako pragaT karatA huA, AtmAke akartR^itvako hI batalAtA hai . isaliye yah nishchit huA ki paradravya nimitta hai aur AtmAke rAgAdibhAv naimittik hai.n . yadi aisA na mAnA jAye to dravya-apratikramaN aur dravya-apratyAkhyAn kartR^itvake nimittarUp upadesh nirarthak hI hogA, aur vah nirarthak hone par ek hI AtmAko rAgAdibhAvo.nkA nimittatva A jAyegA, jisase nitya-kartR^itvakA prasa.ng A jAyegA, jisase mokShakA abhAv siddha hogA . isaliye paradravya hI AtmAke rAgAdibhAvo.nkA nimitta ho . aur aisA hone par, yah siddha huA ki AtmA rAgAdikA akArak hI hai . (isaprakAr yadyapi AtmA rAgAdikA akArak hI hai) tathApi jab tak vah nimittabhUt dravyakA ( – paradravyakA) pratikramaN tathA pratyAkhyAn nahI.n karatA tab tak naimittikabhUt bhAvakA ( – rAgAdibhAvakA) pratikramaN tathA pratyAkhyAn nahI.n karatA, aur jab tak bhAvakA pratikramaN tathA pratyAkhyAn nahI.n karatA tab tak vah unakA kartA hI hai; jab vah nimittabhUt dravyakA pratikramaN tathA pratyAkhyAn karatA hai tabhI naimittikabhUt bhAvakA
418